Lesbók Morgunblaðsins - 18.11.2006, Blaðsíða 10

Konungsbók Opna úr Konungsbók eddu-
kvæða með niðurlagi Grímnismála og upp-
hafi Skírnismála sem heita För Skírnis í
handritinu eins og skrifað er með rauðu
bleki ofan við miðju hægra megin.
Eftir Gísla Sigurðsson
gislisi@hi.is
A
rnaldur Indriðason
hefur sent frá sér
spennandi skáldsögu
um Konungsbók
eddukvæða þar sem
þýskir nasistar glíma
við íslenskan prófessor í Kaupmanna-
höfn um þessa litlu bók. Margir les-
endur hafa staldrað við og velt fyrir
sér trúverðugleika sögunnar, hvernig
það megi vera að svo gamalt handrit,
sem liggur nú fyrir allra augum á
sýningu Árnastofnunar í Þjóðmenn-
ingarhúsinu við Hverfisgötu, geti orð-
ið uppspretta svo heitra tilfinninga og
ástríðna. Spurt er hvort það sé nokk-
ur fótur fyrir því að menn hafi verið
tilbúnir að leggja allt í sölurnar, jafn-
vel að fórna lífi sínu til að eignast eða
varðveita þetta handrit. Hvers vegna
þetta gamla handrit geti orðið einum
vinsælasta rithöfundi okkar inn-
blástur í glæsilega spennusögu sem
teygir anga sína víða um Evrópu eft-
irstríðsáranna og skipar sér um leið
við hlið fjölmargra hugmyndalegra
spennusagna um burðarstoðir í
menningarlífi þjóða sem aðrir rithöf-
undar hafa sent frá sér á und-
anförnum árum.
Átök um uppruna og þjóðerni
Eins og dregið er fram á hand-
ritasýningunni í Þjóðmenningarhús-
inu hafa íslensk miðaldahandrit verið
Sagan á bak við Kon
Er Konungsbók Arnaldar Indriðasonar trúverðug? Er nokkur fótur fyrir
því að menn hafi verið tilbúnir að leggja allt í sölurnar, jafnvel að fórna lífi
sínu til að eignast eða varðveita handritið sem sagan er nefnd eftir, Kon-
ungsbók eddukvæða? Hér er reynt að svara þessum spurningum með því
að rekja söguna á bak við bókina sem allt snýst um.
notuð og misnotuð í margar aldir við
að byggja upp þjóðarímynd, ekki
bara á Íslandi eins og okkur er vel
kunnugt um heldur líka annars stað-
ar á Norðurlöndum. Þetta tengist
einatt illvígum deilum um uppruna
þeirra sagna og kvæða sem handritin
geyma. Til þess að eignast hlutdeild í
þessum „íslenska“ menningararfi
lögðu norrænir og jafnvel þýskir
fræðimenn á 19. öld til dæmis áherslu
á hinn munnlega uppruna sem náði
langt aftur fyrir Íslandsbyggð. Þann-
ig gátu þeir haldið því fram að þetta
væru norrænar og að hluta til sam-
germanskar bókmenntir sem Íslend-
ingar hefðu varðveitt í minni sínu og
skrifað á bók löngu eftir að þær urðu í
raun til á vörum germanskra þjóða.
Íslenskir fræðimenn, á hinn bóginn,
eyddu lunganum úr síðustu öld í að
sýna fram á að þetta væru að mestu
leyti höfundarverk íslenskra rithöf-
unda á 13. og 14. öld. Áherslan var
tekin af hetjunni og flutt á höfundinn
eins og Jón Karl Helgason hefur bent
á í skrifum sínum. Þannig gátu Ís-
lendingar haldið því fram að hér væri
fyrst og fremst um íslenskan menn-
ingararf að ræða, sem þeir gætu sjálf-
ir gert tilkall til, en ekki samgerm-
anskt og norrænt góss. Þessi gamla
glíma birtist með nýstárlegum hætti í
Konungsbók Arnalds; upphafið á 19.
öld með óhæfuverki en framhaldið í
umróti eftirstríðsáranna.
Í tengslum við rómantísku stefn-
una á 19. öld voru uppi raddir bæði í
Þýskalandi og Englandi sem vildu
tengja fólk í þessum löndum við nor-
rænan uppruna, jafnvel heiðni, and-
spænis hinni kristnu Miðjarðarhafs-
menningu sem þeim fannst hafa flætt
yfir Evrópu á kostnað hins ger-
manska uppruna í þessum löndum.
Þetta skýrir meðal annars áhuga
Englendinga á ferðum hingað til
lands á 19. öld og gríðarlega öflug
fræði í Þýskalandi þar sem Jakob
Grimm (þekktastur af ævintýrunum
sem hann gaf út með bróður sínum)
skrifaði um goðafræði Snorra Eddu
og eddukvæðanna í Konungsbók und-
ir titlinum: Þýsk goðafræði.
Sérútgáfa fyrir Hitlersæskuna
Þessi hugmynd Þjóðverja var ekki
með öllu rakalaus því að meðal sinna
fornkvæða áttu þeir Niflungaljóðið
frá um 1200 þar sem segir af Sigurði
Arnaldur Indriðason „Þar sem fræðunum sleppir örvar skáldsaga
Arnalds Indriðasonar um Konungsbók sannarlega ímyndunaraflið.“
10 LAUGARDAGUR 18. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók | bækur