Lesbók Morgunblaðsins - 18.11.2006, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. NÓVEMBER 2006 21
Í Bretlandi og Bandaríkjunumhefur sprottið upp heit umræða
um stöðu klassískrar tónlistar í al-
menningsútvarpi. Ríkisútvarpið
vestra, National Public Radio,
(NPR), og BBC –
rás 3 hafa legið
undir ámæli um
að hafa dregið
stórlega úr flutn-
ingi sígildrar tón-
listar og djass á
kostnað talmáls.
Í Bandaríkj-
unum er Rík-
isútvarpið, Nat-
ional Public
Radio, (NPR) kostað að hluta með
opinberu fé, gegnum Listasjóðinn,
National Endowments for the Arts.
Dagblaðið Washington Post sagði
frá því í vikunni að nú væri svo
komið að Listasjóðurinn hefði tals-
verðar áhyggjur af framgangi tón-
listarinnar í ameríska ríkisútvarp-
inu, en sjóðurinn birti nýverið
skýrslu um ástandið. Þar kemur
fram að þær útvarpsstöðvar sem
sendi út frá NPR hafi í auknum
mæli hneigst til þess að auka talmál
á kostnað tónlistarinnar í viðleitni
til að laða að fleiri hlustendur. „En
vegna þess að ríkisútvarpið nýtur
skattpeninga almennings gegnum
Listasjóðinn,“ hefur Washington
Post eftir skýrsluhöfundum, „hefur
almenningsútvarp aðrar skyldur en
þær að hámarka hlustendafjölda.
[...] Almenningsútvarp hefur menn-
ingarlegar skyldur gagnvart þjóð-
inni og þjónusta þarf ekki endilega
að vera ábatasöm.“
Washington Post segir að NPR
verji dagskrárákvarðanir sínar með
yfirlýsingum um að til standi að
auka framboð á tónlist
gegnum vef útvarpsins
og eftir öðrum stafræn-
um leiðum. Ken Stern út-
varpsstjóri segir í viðtali
við blaðið að NPR stand-
ist skyldur sínar gagn-
vart almenningi með
þessu móti, og að hlust-
endur sem geti nýtt sér
netið, muni finna þar allt
það nýjasta í djassi,
klassík, bluegrass-tónlist og öðrum
greinum tónlistar sem ekki teljast
til dægurtónlistar. „Vettvangur nú-
tímans er flókið umhverfi netmiðla,
og við verðum að fiska þar sem
veiðist.“
Samkvæmt Washington Post hef-
ur útvarpsstöðvum með klassískri
tónlist fækkað úr 40 árið 1998 í 28 á
síðasta ári, og segja fulltrúar Lista-
sjóðsins, að NPR, sem þiggi and-
virði ríflega fimm milljarða króna á
ári úr sjóðnum beri að vinna gegn
þeirri þróun, með því að laða fólk
markvisst að öðrum tegundum tón-
listar en dægurtónlist.
Svo virðist sem skoðanir séu
skiptar um gildi útvarpsútsendinga
um netið. því meðan NPR telur að
miðlun klassíkur og annarrar tón-
listar þar, laði nýja kynslóð að
henni, segja forsvarsmenn Lista-
sjóðsins að slíkar útsendingar verði
aldrei annað en viðbót við hefð-
bundið útvarp; viðbót sem ekki sé
augljóst í dag að geti haft sömu
áhrif á hlustendur og náð jafnvíða
og hefðbundnar útvarpsútsend-
ingar.
Washington Post segir að í
skýrslu Listasjóðsins komi fram að
hlustendum klassískrar tónlistar
hafi ekki farið fækkandi, þrátt fyrir
barlóm NPR og erfiða fjárhags-
stöðu einkarekinna klassískra út-
varpsstöðva, þeim hafi þvert á móti
fjölgað um 7% milli ára.
Svipaða sögu er að segja frá
Bretlandi, þar sem þriðja rás BBC
er harðlega gagnrýnd fyrir að ætla
nú að draga úr útsendingum á
klassískri tónlist, en tónleikaútsend-
ingar hafa verið aðalsmerki þess-
arar menningarrásar breska út-
varpsins. Þar segja ráðamenn þó að
ekki sé ætlunin að draga úr hlut
klassískrar tónlistar, heldur að eyða
meira fé í stúdíóupptökur á vegum
rásarinnar.
TÓNLIST
Ken Stern
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
Áttunda plata bresku hljómsveitarinnarThe Cure, Disintegration, kom út í maíárið 1989. Heimurinn stóð á miklumtímamótum, stjórnmálalega sem og
menningarlega. Nýrómantíkin var að líða undir
lok og nýir tímar að ganga í garð. Í popptónlist-
inni var eins og margir vissu ekki í hvorn fótinn
þeir ættu að stíga, níundi áratugurinn hafði mjög
ákveðinn stíl en nú vissu menn ekki alveg hvert
skyldi stefna. Því varð úr að margir gerðu sínar
verstu plötur á þessum árum, til dæmis David Bo-
wie, Rolling Stones og Duran Duran. Aðrar sveit-
ir voru hins vegar mjög fljótar að jafna sig á ní-
unda áratugnum, til dæmis U2 og The Cure sem
gerðu sín bestu verk í kringum 1990; U2 gerði
Achtung Baby árið 1991 og The Cure gerði Dis-
integration eins og áður segir árið 1989.
Fyrstu tónar plötunnar eru dramatískir í meira
lagi og gefa þeir góða mynd af því sem koma skal
því dramatíkin svífur yfir vötnum frá upphafi til
enda. Það mætti jafnvel segja að Disintegration
sé epísk plata, hún er óvenju löng eða rúmlega 71
mínúta og lögin eru hvert öðru lengra, flest yfir
fimm mínútur og það lengsta yfir níu mínútur.
Dramatíkin leynist þó ekki eingöngu í tónum og
lengd laga því textarnir geta á köflum kallað fram
gæsahúð.
„I think it’s dark and it looks like rain,“
you said
„and the wind is blowing like it’s the end of the world,“
you said
„and it’s so cold
it’s like the cold if you were dead,“
and then you smiled
for a second
(Úr Plainsong)
Á fyrstu árum The Cure, í lok áttunda áratug-
arins og í upphafi þess níunda, var sveitin þekkt
fyrir dimma og þunga tóna, og oftar en ekki þung-
lyndislega texta söngvarans Robert Smith. Ný-
rómantíkin hafði hins vegar sín áhrif á þá félaga á
níunda áratugnum og gerðu þeir tvær nokkuð
glaðværar plötur, The Head on the Door árið 1985
og Kiss Me, Kiss Me, Kiss Me árið 1987. Þeir virð-
ast hins vegar hafa fengið nóg af gleðipoppinu því
Disintegration er allt annað en glaðvær plata.
I’ve been looking so long at these pictures of you
that i almost believe that they’re real
i’ve been living so long with my pictures of you
that i almost believe that the pictures are all i can feel
(Úr Pictures of You)
Tvö lög plötunnar náðu töluverðum vinsældum,
Love Song og Lullaby, sem trúlega er þekktasta
lag sveitarinnar í dag. Hvort tveggja eru þetta
frábær lög, en þó ekki bestu lög plötunnar sem
verða að teljast Pictures of You og titillagið Dis-
integration.
Á lista tímaritsins Rolling Stone yfir bestu plöt-
ur allra tíma er platan í 326. sæti sem verður að
teljast nokkuð góður árangur, þótt plötur sveita á
borð við Green Day og No Doubt séu reyndar ofar
á listanum.
Tónlistin á Disintegration er falleg og áreynslu-
laus, þarna var ekki verið að búa til tónlist ein-
göngu til þess að búa til tónlist, eins og svo marg-
ar sveitir gera því miður í dag. Hér voru á ferðinni
tónlistarmenn og textahöfundar með mikla hæfi-
leika sem skiluðu af sér einni bestu, ef ekki bestu
plötu The Cure.
Þess má geta að Disintegration er hluti af þrí-
leik Roberts Smith, en hann inniheldur einnig
plöturnar Bloodflowers og Pornography. Árið
2002 spilaði sveitin allar plöturnar þrjár í heild
sinni á frægum tónleikum í Berlín sem voru síðar
gefnir út á DVD.
Í tilefni af tónleikum Sykurmolanna í Laug-
ardalshöllinni í gærkvöldi vil ég að lokum setja
fram þá kenningu að Björk og félagar hafi hlustað
töluvert á The Cure á sínum tíma, og þá jafnvel
sérstaklega á Disintegration, því margt er líkt
með tónlist Sykurmolanna og tónlistinni á Dis-
integration.
Það er þó spurning hvort það hafi í raun verið
The Cure sem hafði áhrif á Sykurmolana, eða
hvort því hafi jafnvel verið öfugt farið.
Epísk eyðing
POPPKLASSÍK
Eftir Jóhann Bjarna Kolbeinsson
jbk@mbl.is
Eftir Arnar Eggert Thoroddsen
arnart@mbl.is
R
ætt er um Bert Jansch á sama
hátt og menn eins og Richard
Thompson og Martin Carthy
enda Jansch óhikað einn af ris-
unum hvað gítarleikurum í
breskri þjóðlagatónlist við-
kemur. Nýtur hann ekki einasta óskoraðrar
virðingar jafnaldra og samherja heldur og fólks
af yngri kynslóð, sem er farið að keppast um að
vinna með honum. Þannig eru gestir á The
Black Swan þau Beth Orton og Devandra Ban-
hart m.a.
Jansch var upprunalega undir áhrifum frá
hinum fjölhæfa Davey Graham, sem hafði mikil
áhrif á gítarleikara í Bretlandi við upphaf sjö-
unda áratugarins. Graham sjálfur var hins vegar
mikill sveimhugi og hann náði ekki að umbreyta
hæfileikunum í neitt sem hægt væri að kalla
frægð og frama. Jansch sjálfur, sem bjó og býr
yfir hreint ótrúlegri tækni, átti hins vegar eftir
að hafa áhrif á menn eins Neil Young og Jimmy
Page og gekk Young svo langt í viðtali við tíma-
ritið Guitar Player, að segja að Jansch hefði gert
það sama fyrir kassagítarinn og Jimi Hendrix
gerði fyrir rafmagnsgítarinn.
Plata hans og gítarleikarans John Renbourn,
Jack Orion (1966), er þannig talin með helstu
þrekvirkjum breskrar þjóðlagatónlistar en
frægð Jansch varð kannski mest er hann og
Renbourn voru saman í þjóðlagasveitinni Pent-
angle, en þar um borð var einnig bassavirtúós-
inn Danny Thompson. Pentangle stóð þó ávallt í
skugganum af Fairport Convention sem hafði á
að skipa áðurnefndum Richard Thompson og
söngdívunni Sandy Denny.
Engin froða
Jansch er skoskur en flutti til Lundúna upp úr
sjöunda áratugnum og hafnaði fljótlega í faðmi
hinnar alltumlykjandi þjóðlagasenu. Fyrsta
plata Jansch kom út árið 1965 og þótti merkileg
fyrir þær sakir að nánast allt efnið var frum-
samið. Platan náði nokkrum vinsældum, Donov-
an tók upp eitt lag hennar og þar er að finna lag-
ið „Needle of Death“, myrka smíð er fjallar um
heróínmisnotkun og strax var komið ágætt
dæmi um nálgun Jansch við laga- og textasmíð-
ar sem iðulega eru í skuggalegra lagi. Tvær
plötur komu fljótt í kjölfarið, m.a. áðurnefnd
Jack Orion en þar er að finna lagið „Blackwater-
side“, lag sem Jimmy Page flutti síðar svo gott
sem óbreytt sem „Black Mountain Side“ á fyrstu
plötu Led Zeppelin en skrifaði það samt á sig.
Pentangle var svo stofnuð árið 1968 og starf-
aði til 1973. Eftir upplausn sveitarinnar dró
Jansch sig í hlé en það stóð stutt.
Jansch hefur nefnilega gefið reglulega út plöt-
ur, allt fram til dagsins í dag, þótt lágt hafi farið.
Lenska er að ræða um hann sem áhrifamann,
gúrú og költlistamann en þeir sem það gera
virðast þó ekki hafa rænu á því að kanna það
efni sem hann hefur verið að vinna í síðustu ára-
tugi, sem er síður en svo ámátleg froða útbrunn-
ins manns eins og oft vill verða. Þess í stað er
hamast á þessum fyrstu plötum hans og því sem
hann var að gera með Pentangle
Svalur
Árið 2002 lék Jansch á tónleikastaðnum Jazz
Cafe ásamt Johnny Guitar Hodge og Bernard
Butler (frægur fyrir veru sína í Suede) og við
það fór samstarf Jansch og yngri aðdáenda að
aukast. Sama ár kom platan Edge of a Dream
þar sem fram koma ásamt Jansch þau Bernard
Butler og Hope Sandoval m.a. (úr Mazzy Star).
Í fyrrahaust þurfti Jansch svo að gangast
undir hjartauppskurð og tók hann fyrri hluta
þessa árs í að jafna sig.
The Black Swan hefur verið að fá ótrúlega
dóma í öllum helstu tónlistarbiblíunum, þar á
meðal Mojo, Uncut og Q. Gestir á plötunni eru
þungavigtarlistamenn eins og Devandra Ban-
hart, einn þekktasti „freak-folk“ listamaður
samtímans, en það afbrigði af þjóðlagatónlistinni
hefur borið með sér mikinn vaxtarbrodd und-
anfarin ár. Einnig kemur Beth Orton fram á
plötunni, en síðasta plata hennar, hin frábæra
Comfort in Strangers, hefur margar hliðstæður
við tónlist Jansch. Otto Hauser og Helena Esp-
vall úr Espers, sem einnig er stórt nafn í „freak-
folk“ geiranum, spila einnig á plötunni sem gefin
er út af hinu virta neðanjarðarmerki Drag City.
Maður á sjötugsaldri gerist varla svalari hvað
útgáfu og samstarfsmenn varðar og kannski að
hamparar Jansch fari nú loks að hlusta á það
sem hann er að gera.
Úr frjóum sverði
Gítarleikarinn Bert Jansch er lifandi goðsögn í
heimi breskrar þjóðlagatónlistar. Hin síðustu ár
hefur hann reglubundið sent frá sér plötur og sú
nýjasta, The Black Swan, kom út fyrir réttum
mánuði.
Bert Jansch Ný plata hans The Black Swan hefur fengið góða dóma að undanförnu.