Morgunblaðið - 15.07.2006, Síða 8

8 LAUGARDAGUR 15. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Því miður herra. Þér verðið að fara bakdyramegin.
Yfirlýsing Jóns Sig-urðssonar iðnaðar-og viðskiptaráð-
herra um að tímabili stór-
iðju- og virkjanastefnu
stjórnvalda hafi lokið fyrir
þremur árum hefur vakið
talsverða athygli. Stóriðju-
stefnan hefur mikið verið
gagnrýnd að undaförnu,
bæði þær framkvæmdir
sem nú standa yfir og eins
áform um stækkun og
byggingu nýrra álvera í
þremur landshlutum.
Áður en ákvörðun er
tekin um byggingu álvers
eða virkjana þurfa fyrir-
tækin sem að framkvæmdum
standa að
tryggja sér ýmis leyfi. Þau þurfa
í fyrsta lagi að láta vinna umhverf-
ismat og fá það samþykkt hjá
Skipulagsstofnun. Niðurstöðu
stofnunarinnar er hægt að vísa til
umhverfisráðherra. Álverin þurfa
að tryggja sér land undir starf-
semina og sækja um starfsleyfi til
viðkomandi sveitarfélags. Al-
mennt hafa stjórnendur sveitarfé-
laga lagt sig fram um að greiða
fyrir því að fyrirtækin geti hafið
starfsemi í sínu sveitarfélagi.
Forsenda fyrir rekstri álvera
hér á landi er að þeim takist að út-
vega sér næga raforku. Með nýj-
um raforkulögum er komið á frelsi
í raforkuviðskiptum sem þýðir að
stóriðjufyrirtækin geta samið við
það fyrirtæki sem tekst að útvega
þeim raforku á réttum tíma, hvort
sem það heitir Landsvirkjun,
Orkuveita Reykjavíkur eða Hita-
veita Suðurnesja. Orkufyrirtækin
geta hins vegar ekki virkjað nema
að vera með í höndum virkjana-
leyfi sem iðnaðarráðherra gefur
út. Þessi leyfisveiting færir ráð-
herra því í hendur visst stjórntæki,
en ráðherra getur hins vegar ekki
tekið geðþóttaákvörðun í þessu
efni. Hann er bundinn af almenn-
um ákvæðum raforkulaga og einn-
ig af stjórnsýslulögum.
Nú hafa þrjú álfyrirtæki lýst
áhuga á að fara út í álversfram-
kvæmdir. Alcoa hefur skrifað und-
ir viljayfirlýsingu um byggingu ál-
vers á Bakka við Húsavík,
Norðurál hefur lýst miklum áhuga
á að reisa álver í Helguvík og Alc-
an á Íslandi er langt komið með að
undirbúa stækkun álversins í
Straumsvík. Undirbúningur þess-
ara framkvæmda er mislangt
kominn og fyrirtækin hafa ekki
tryggt sér næga raforku. Það er
því óljóst hvort af þessum fram-
kvæmdum verður, en greinilegur
vilji er fyrir hendi hjá fyrirtækj-
unum og heimamönnum, með
þeim fyrirvara að afstaða sveitar-
stjórnar Hafnarfjarðar liggur ekki
fyrir.
Ekki er hægt að útiloka að fleiri
en eitt álfyrirtæki vilji hefja fram-
kvæmdir á næstu árum, en það
kallar jafnframt á umfangsmiklar
virkjanaframkvæmdir. Þá vaknar
sú spurning hvort stjórnvöld, sem
þurfa að gæta að því að ekki mynd-
ist of mikil þensla í efnahagslífinu,
geti haft einhverja stjórn á því í
hvaða framkvæmdir er farið og
hvenær.
Í tilskipun Evrópusambandsins
um raforkumarkaðinn er að finna
ákvæði sem heimilar stjórnvöldum
að grípa inn í markaðinn ef hætta
er talin á að framkvæmdir hafi í
för með sér mikla röskun í efna-
hagslífinu. Ákvæði þessa efnis var
hins vegar ekki sett inn í íslensku
raforkulögin. Aftur á móti segir í
fyrstu grein laganna: „Markmið
laga þessara er að stuðla að þjóð-
hagslega hagkvæmu raforkukerfi
og efla þannig atvinnulíf og byggð í
landinu.“ Ólíklegt er hins vegar að
talið að stjórnvöld geti stöðvað
stóriðjuframkvæmdir með vísan í
þessa lagagrein.
Hver fær virkjanaleyfi?
Flestar stærri virkjanir hér á
landi eru byggðar í þjóðlendum og
áform um frekari uppbyggingu
eru einnig flest í þjóðlendum.
Stjórnvöld fara með forræði þjóð-
lendna og geta því sett lög um nýt-
ingu á þeim, þ.e. hvort leyft sé að
virkja á einstökum svæðum og
hvenær. Samkeppni á raforku-
markaði hefur einnig leitt til þess
að aukin samkeppni er milli orku-
fyrirtækjanna um einstaka raf-
orkukosti. Stjórnvöld hafa ekki
enn sett reglur um hvernig skuli
staðið að veitingu virkjanaleyfa. Á
vegum iðnaðarráðuneytisins er
hins vegar starfandi nefnd sem
vinnur að því að móta reglur um
veitingu virkjanaleyfa.
Af framansögðu er ljóst að
stjórnvöld geta haft áhrif á upp-
byggingu stóriðju hér á landi með
því að móta stefnu um nýtingu
orkukosta í þjóðlendum. Í þessu
samhengi er nauðsynlegt að hafa í
huga að frjáls markaður með raf-
orku þýðir ekki að aðgangur orku-
fyrirtækja að orkulindum sé frjáls.
Stjórnvöld geta hins vegar ekki
miðað við núverandi löggjöf stöðv-
að áform fyrirtækja sem náð hafa
samningum um orkukaup og hafa
starfsleyfi frá sveitarfélögum,
jafnvel þó þessi áform ógni mark-
miðum stjórnvalda í efnahagsmál-
um. Yfirlýsing iðnaðarráðherra
um að stjórnvöld standi ekki að
neinni stóriðjustefnu þarf því ekki
að þýða að færri álver verði byggð
á Íslandi á næstu árum, nema þá
aðeins að þau takmarki verulega
nýtingu orkukosta á hálendinu.
Fréttaskýring | Er stóriðjustefnan breytt?
Stjórnlaus
uppbygging?
Frjáls rafmarkaður þýðir ekki frjálsan
aðgang orkufyrirtækja að orkulindum
Stórar virkjanir eru nú í byggingu.
Ráðherra skrifaði undir
viljayfirlýsingu í vetur

Fram að þessu hafa stjórnvöld
unnið ötullega að því að fá til
landsins stóriðjufyrirtæki til að
reisa álver. Iðnaðarráðherra
segir að í þessum efnum hafi orð-
ið stefnubreyting árið 2003 með
setningu nýrra raforkulaga. Raf-
orkumarkaðurinn sé nú frjáls og
stjórnvöld komi einungis að því
að gefa út virkjanaleyfi. Þrátt
fyrir það undirritaði fyrrverandi
iðnaðarráðherra viljayfirlýsingu
um byggingu álvers á Bakka við
Húsavík 1. mars sl.
Eftir Egil Ólafsson
egol@mbl.is