Morgunblaðið - 15.07.2006, Page 24

24 LAUGARDAGUR 15. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SAMFYLKINGIN er ungur
flokkur. Hún var stofnuð árið 2000
eftir áralangar tilraunir okkar
margra til að fá íslenska vinstri
flokka til að sameinast í öflugum
jafnaðarmannaflokki að evrópskri
fyrirmynd. Það tókst og langri sögu
smáflokka vinstra megin við miðju í
íslenskum stjórnmálum lauk og til
varð flokkur; Samfylkingin, sem að
stærð jafnast á við stærstu jafn-
aðarmannaflokka Evrópu. Í síðustu
Alþingiskosningum fékk Samfylk-
ingin 31% atkvæða en það er í ann-
að skipti í íslenskri stjórnmálasögu
sem annar flokkur en Sjálfstæð-
isflokkurinn fær
meira en 30% at-
kvæða í þingkosn-
ingum.
Samfylkingin á nú
undir högg að sækja
samkvæmt skoð-
anakönnunum og því
er mikilvægt að hún
yddi vel sín lyk-
ilstefnumál og sér-
stöðu í íslenskum
stjórnmálum. Hún
verður að útskýra vel
fyrir almenningi
hvaða erindi hún eigi
til valda og áhrifa umfram aðra
stjórnmálaflokka. Hún þarf að reka
trúverðuga stjórnarandstöðu-
pólitík, með málefnalegri gagnrýni
á það sem miður fer og raunhæfum,
vel hugsuðum valkostum.
Næsta ríkisstjórn?
Samfylkingin á að sækjast eftir
völdum. Góð stefnumál eru til lítils
ef aldrei gefst tækifæri til að láta á
þau reyna. Því er lykilatriði fyrir
Samfylkinguna að sýna hvers hún
er megnug í stjórnmálum og
tryggja sér þátttöku í næstu rík-
isstjórn. Þar koma líklega til greina
tveir kostir: þriggja flokka stjórn
Samfylkingar, VG og Framsóknar
eða Frjálslyndra, allt eftir nið-
urstöðum kosninganna, hinn kost-
urinn er samstarf Samfylkingar og
Sjálfstæðisflokksins.
Ungur jafnaðarmaður, Magnús
Már Magnússon, ritaði 23. júní sl.
grein í Morgunblaðið þar sem hann
hélt fram þeim kosti að Samfylk-
ingin myndi næstu ríkisstjórn með
VG og Frjálslynda flokknum. Mér
er ljóst að þessi hugmynd Magn-
úsar Más nýtur nokkurs fylgis inn-
an Samfylkingarinnar og veldur
þar mestu réttmæt andúð á marg-
víslegum stjórnarathöfnum núver-
andi ríkisstjórnar. Auk þess er góð
regla að valdhafar sitji ekki of lengi
við völd.
Ég er í hópi þeirra sem telja að
Samfylkingin eigi að ganga óbundin
til næstu kosninga, niðurstaða
þeirra á að vísa veginn. Samstarf
við Sjálfstæðisflokkinn á að vera
einn kosta, en ekki sá eini.
kerfið í raun er. Að ekki sé
þá staðreynd að fjöldi bæn
við fátækramörk í þessu so
kerfi.
Þetta verkefni krefst va
undirbúnings og sterks um
framkvæmdavilja, sem Sam
og Sjálfstæðiflokkur eru lí
fær um að takast á við í þe
málaflokki.
Efnahagsstjórn á tímum
alþjóðavæðingar
Markmið almennrar efn
stjórnar eru ekki lengur m
deild en aðferðirnar ekki s
gefnar. Það eru ekki nema
tuttugu ár síðan ég sat fun
kvæmdastjórnar og þingfl
þýðubandalagsins og lagði
um breytingar þáverandi r
isstjórnar á kartöfluverði o
senda traustan fulltrúa flo
austur fyrir járntjald til að
fiskbirgðum í verð. Þetta g
ekki lengur, en þar með er
sagt að aðferðir efnahagss
séu einfaldar í örríki sem k
inn á alþjóðlegan fjármála
eins og glöggt sést þessi m
Það má fullyrða að núvera
stjórnvöld hafi ekki kunna
verka við þær aðstæður. H
í stýrivöxtum er þar glegg
ið. Stóra spurningin hér er
ESB og sameiginlegri myn
Samfylkingin leggur áhe
aðild að Evrópusambandin
legt að alvarleg skoðun á þ
verði auðsóttari í ríkisstjór
Sjálfstæðisflokknum en VG
mestu skipti auðvitað að ná
þetta samstöðu hjá sem stæ
hluta þjóðarinnar.
Utanríkismál
Gagnrýnin skoðun á kos
ESB-aðildar umfram EES
brýnt verkefni. Ekki er nó
skoða stöðu EES-samning
og verið er að gera í nefnd
ráðherra. Það tengist einn
för varnarliðsins, sem mun
lendingum kleift að reka sj
utanríkisstefnu eftir nær s
fylgispekt við Bandaríkin.
Eftir lítilsvirðandi framk
Bandaríkjanna gagnvart ís
stjórnvöldum á liðnum mis
líklegt að minni ágreiningu
um utanríkismál en áður. E
stendur að Íslendingar ver
skilgreina sjálfir eigin varn
eins og loksins virðist vera
handa um eftir útkomu ský
nauðsyn þjóðaröryggisdei
Leikreglur í atvinnulífi
Ríkisstjórnarflokkar ver
ekki lengur kartöflur eða s
Ný verkefni hafa hins vega
til: Smæð íslenska markað
leiðir oft til fákeppni og inn
tengsla fyrirtækja í skyldu
óskyldum greinum eins og
ir. Einfalda þarf, eins og k
En hver verða þau verkefni sem
Samfylking á að leggja áherslu á,
með hverjum á hún þar samleið og
ekki síður hverjir eru líklegir til að
ná árangri?
Efnahagsleg velgengni
og jöfnuður
Í alþjóðahagkerfinu hafa Norð-
urlönd sýnt fram á, að félagslegt
öryggi og jöfnuður er ekki and-
stæða efnahagslegrar velgengni og
hagkvæmni, heldur miklu fremur
eitt skilyrða þeirra. Þetta hefur
komið vel í ljós eftir því sem alþjóð-
legum mælingum og samanburði
hvað þetta snertir fjölgar. Klassísk
stefna jafnaðarmannaflokka um að
nýta kosti markaðar-
ins, þar sem það á við,
en stuðla að jöfnuði og
jöfnum tækifærum, ör-
yggisneti, ókeypis
menntun og heilbrigð-
isþjónustu, hefur haft
betur í samkeppni við
hráa frjálshyggju, and-
stætt því sem um skeið
horfði.
Rannsóknir sýna að
skattastefna núverandi
ríkisstjórnar hefur
aukið ójöfnuð og að fá-
tækt er hér meiri en
liðið verður. Aðgerðir sem stuðla að
auknum jöfnuði og, eftir því sem
hægt er, útrýmingu fátæktar eru
því á forgangslista Samfylking-
arinnar. Þær snúa að skatta- og
tryggingakerfinu, heilbrigðis- og
menntakerfinu.
Um þetta stefnumál er vafalaust
meiri samhljómur með VG en öðr-
um flokkum. Samhliða verður að
draga úr ríkisútgjöldum á öðrum
sviðum, einkum í landbúnaðarkerf-
inu. Þar gæti verið erfiðara að ná
samstöðu með vinstri grænum.
Landbúnaður hverfi
af framfæri hins opinbera
Aðkallandi verkefni á sviði einka-
væðingar er íslenska landbún-
aðarkerfið, sem talið er kosta ís-
lenska skattgreiðendur og
neytendur a.m.k. 20–25 milljarða
króna á ári í beinum styrkjum og
háu verðlagi á matvöru vegna inn-
flutningstakmarkana. Auk þess
sem ríkisforsjárkerfi virka oftast
hamlandi á nýsköpun, þannig að
raunverulegur þjóðhagslegur
kostnaður er jafnvel enn hærri en
sem nemur styrkjum og innflutn-
ingsvernd.
Leggja þarf smám saman af alla
innflutningsvernd landbúnaðarvara
og gera samning við samtök bænda
um að ríkisstyrkir til landbúnaðar
fjari út eins og mikið kostur er á
lengri tíma. Leitast þarf við að
þetta gerist í sátt við bændur eftir
því sem hægt er. Setja þarf allan
kostnað við núverandi kerfi upp á
borðið þannig að þeim og öðrum
megi ljóst vera hversu dýrt og úrelt
Pólitískt erindi og s
Eftir Margréti S. Björnsdóttur
Margrét S. Björnsdóttir
LEIÐARVÍSIR FYRIR
RÍKISSTJÓRNINA
Miklar vonir voru bundnarvið starf nefndar, semHalldór Ásgrímsson, þá-
verandi forsætisráðherra, skipaði í
byrjun ársins til að gera tillögur
um hvernig lækka mætti matvæla-
verð á Íslandi. Það, hvernig starfi
nefndarinnar lyktar, er því að
sama skapi nokkur vonbrigði.
Nefndin náði ekki samstöðu um til-
lögur og niðurstaðan varð sú, að
Hallgrímur Snorrason, hagstofu-
stjóri og formaður nefndarinnar,
skilaði í gær forsætisráðherra
skýrslu um störf nefndarinnar, þar
sem hann reifar mismunandi sjón-
armið og tillögur, ásamt útreikn-
ingum á því hverju ýmsar þær til-
lögur, sem nefndin hefur fjallað
um, myndu skila í lækkun mat-
vælaverðs.
Svo virðist sem meirihluti nefnd-
arinnar hafi viljað grípa til lækk-
ana á jafnt vörugjöldum, virðis-
aukaskatti og tollum á innfluttum
landbúnaðarvörum, auk þess að
breyta landbúnaðarkerfinu innan-
lands, í því skyni að lækka mat-
arreikning landsmanna. Fulltrúar
landbúnaðarins í nefndinni hafi
hins vegar viljað standa vörð um
hið gamla haftakerfi, sem ekki er
lengur við lýði í neinni atvinnu-
grein nema landbúnaðinum.
Engu að síður er skýrsla Hall-
gríms Snorrasonar afar gagnlegt
plagg. Þar er að finna skýrt fram
setta útreikninga Hagstofu Ís-
lands, sem sýna hversu mikið mat-
arverð myndi lækka, yrði tillögum,
sem ræddar hafa verið í nefndinni,
hrint í framkvæmd, hvaða áhrif sú
lækkun hefði á vísitölu og verð-
bólgu, hvernig breytingin kæmi út
fyrir meðalheimili í landinu og
hver áhrifin af lækkun skatta,
vörugjalda og tolla yrðu á tekjur
ríkissjóðs.
Niðurstöðurnar eru þessar:
Afnám vörugjalds myndi lækka
matarverð um 4,2% og vísitöluna
um 0,6%. Meðalheimilið myndi
græða um 22 þúsund krónur á ári.
Ríkissjóður myndi hins vegar tapa
á breytingunni; nettó tæplega
1.200 milljónum króna.
Niðurfelling tolla af öðrum mat-
vörum en kjöti og mjólkurvörum,
myndi lækka matarverð um 1,7%
og vísitöluna um 0,2%. Meðalheim-
ilið myndi græða tæplega 9.000
krónur en ríkissjóður tapaði nettó
um hálfum milljarði. Samræming
virðisaukaskatts á matvæli myndi
hafa sömu áhrif á vísitöluna, mat-
arreikningur heimilanna lækka um
8.000 krónur og ríkissjóður missa
800 milljóna króna spón úr sínum
aski.
Lækkun virðisaukaskatts af
veitingaþjónustu myndi lækka
verð þeirrar þjónustu – sem í
skýrslunni kemur fram að er það
allra hæsta á Evrópska efnahags-
svæðinu, meira en 90% hærra en
að meðaltali í Evrópusambands-
löndunum 25 – um 8,4%. Vísitalan
myndi lækka um 0,3% og ríkið
tapa um 800 milljóna tekjum nettó.
Þá er komið að tillögunni, sem
mestar deilur vakti í matarverðs-
nefndinni. Það er að fella niður
tolla á kjöti, hráu og unnu, og af
mjólkurvörum. Þetta myndi lækka
verð matvæla í landinu um 15,6%
og vísitölu neyzluverðs um 2,2%.
Meðalheimilið ætti tæplega 82.000
krónum meira aflögu á ári. Heild-
aráhrifin fyrir ríkissjóð yrðu hins
vegar jákvæð um 1,5 milljarða
króna nettó, vegna meiri veltu inn-
anlands. Hagstofan gerir ráð fyrir
að ekki myndu einvörðungu búvör-
ur lækka í verði vegna þessarar
breytingar, heldur líka vörur, sem
eru í samkeppni við búvörur.
Þessir útreikningar hljóta að vera
prýðilegur leiðarvísir fyrir ríkis-
stjórnina, nú þegar hún gengur til
þess verks að efna fyrirheit sín um
að lækka matarverð í landinu. Ef all-
ar tillögur matarverðsnefndarinnar
yrðu framkvæmdar, myndi neyzlu-
verðsvísitalan lækka um 3,5%. Væri
það ekki nokkurs virði í baráttunni
við verðbólguna? Matarverð myndi
lækka um meira en 20%. Í stað þess
að vera 48% hærra en að meðaltali í
gömlu 15 aðildarríkjum Evrópusam-
bandsins, yrði það 14% hærra, eða
svipað og í Finnlandi og Svíþjóð.
Ríkissjóður yrði hins vegar af
tekjum upp á um 1,8 milljarða nettó.
Ef ríkisstjórnin vildi forgangs-
raða tillögunum, liggur það alger-
lega í augum uppi að afnám toll-
anna myndi hafa mest áhrif á
verðlagið og vísitöluna og vera
jafnframt langsamlega hagstæðast
fyrir ríkissjóð. Peningar væru þá
aflögu til að verja í tímabundinn
aðlögunarstuðning við bændur,
sem vafalaust yrðu fyrir miklum
áhrifum af verðlækkuninni. Til
langs tíma væru heildarhagsmunir
bæði neytenda og skattgreiðenda –
sem vill svo til að eru sama fólkið –
bezt tryggðir með afnámi tollanna.
Íslenzkur almenningur getur ekki
sætt sig við að búa við eitthvert
hæsta matarverð í heimi. Hann get-
ur heldur ekki búið við það til lengd-
ar að borga einhverja hæstu land-
búnaðarstyrki í heimi. Nú þegar
verðbólgan setur strik í reikninga
hvers einasta heimilis í landinu, er
nánast ómögulegt fyrir stjórnvöld að
hafna jafnskýrum kostum og fram
koma í skýrslu Hallgríms Snorra-
sonar.
Vissulega er ekki samstaða um
slíkt. Landbúnaðurinn er ekki sam-
mála því að svona langt eigi að
ganga. Í hagsmunasamtökum land-
búnaðarins vilja menn fresta þeirri
aðlögun að frjálsum markaðsvið-
skiptum, sem er óhjákvæmileg.
En ríkisstjórn, sem situr í krafti
atkvæða sem meirihluti landsmanna
greiddi stjórnarflokkunum, getur
ekki leyft sér öllu lengur að taka
hagsmuni lítils hóps framleiðenda
fram yfir heildarhagsmuni neytenda
og skattgreiðenda.
„ÞAÐ má eiginlega segja að við höfum geymt
Ísland sem nokkurs konar rúsínu í pylsuend-
anum og við höfum svo sannarlega ekki orðið
fyrir vonbrigðum,“ segir belgíska hjólreiða-
parið Elena Stojanov og Philippe Hajduk, sem
nýlokið hafa við að hjóla hringinn í kringum
landið.
Ísland er seinasta landið af fjórtán í Evr-
óputúr parsins, en hin löndin í ferðinni sem þau
hafa lagt að baki eru Þýskaland, Tékkóslóv-
akía, Slóvakía, Pólland, Eistland, Litháen, Lett-
land, Rússland, Finnland, Noregur, Svíþjóð,
Danmörk og Færeyjar.
Hafa lagt tæpa 16 þúsund km
að baki á síðustu 14 mánuðum
Aðspurð segjast þau hafa lagt upp í ferðina
undir lok marsmánaðar 2005 og hafa þau
skötuhjúin lagt að baki samtals 15.750 km, þar
af 2.500 km hér á landi, en þau komu með Nor-
rænu til Seyðisfjarðar 18. apríl sl. og hjóluðu
þaðan rangsælis hring í kringum landið. Auk
þess að hjóla á þjóðvegum landsins fóru þau í
ýmsar gönguferðir t.d. í Skógum, Skaftafelli og
Landmannalaugum svo fátt eitt sé nefnt. Þegar
blaðakona náði tali af þeim voru þau nýkomin
til Reykjavíkur þar sem þau ætluðu að eyða
nokkrum dögum áður en flogið yrði heim til
Belgíu. Upphaflega ætluðu þau aðeins að
staldra við hér á landi í tvo mánuði, en sökum
erfiðrar veðráttu gekk ferðin umhverfis landið
hægar fyrir sig og því eyddu þau á endanum
þremur mánuðum hér. Nefna þau sem dæmi að
þau hafi verið veðurteppt á Akureyri í heila
viku í vor vegna mikillar snjókomu.
„Þetta er önnur svona stóra hjólreiðaferðin
sem við förum í, því fyrir sex árum fórum við í
tveggja ára hjólreiðaferð til Afríku, sem var
mikið ævintýri. Þegar við komum aftur heim til
Hjóluðu hringinn
á þremur mánuðum
B
F
þ
Eftir Silju Björk Huldudóttur
silja@mbl.is