Morgunblaðið - 15.07.2006, Síða 28

28 LAUGARDAGUR 15. JÚLÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÍSLENSKA lífeyriskerfið hefur
vaxið hröðum skrefum og er lífeyr-
issparnaður okkar orðinn sá mesti
í heimi. Því eru lífeyr-
issjóðir stærri þátttak-
endur á hlutabréfa-
markaði á okkar
fámenna landi en ann-
ars staðar og veldur
það vanda við stjórnun
þeirra. Miklar umræð-
ur eru í heiminum um
alþjóðavæðingu, ábyrgð
fyrirtækja gagnvart
samfélaginu, gagnvart
barnaþrælkun, vinnu-
aðstæðum í láglauna-
löndum, gagnvart um-
hverfinu og góðum
stjórnarháttum. Í apríl sl. kynnti
Kofi Annan, aðalritari Sameinuðu
þjóðanna, samþykkt um ábyrga að-
komu stofnanafjárfesta sem unnin
hefur verið í samvinnu við leiðandi
stofnanafjárfesta. Lífeyrissjóður
verzlunarmanna (LV) hefur sam-
þykkt að taka þátt í þessu verk-
efni. Að stofna fyrirtækja-
lífeyrissjóði er aðför að samn-
ingum frjálsra stéttarfélaga sem
væri vart í anda ofangreindra sjón-
armiða um samfélagsábyrgð sem
fulltrúar launamanna í öðrum líf-
eyrissjóðum yrðu að horfast í augu
við. Miklar umræður og rann-
sóknir hafa líka verið gerðar sem
renna stoðum undir það að ávöxt-
un fjárfestinga í áreiðanlegum og
góðum fyrirtækjum er meiri til
lengri tíma litið. Við
viljum að LV starfi í
sátt við hlutabréfa-
markaðinn en jafn-
framt af ábyrgð.
Stefán Jón Haf-
stein ritar grein í
Morgunblaðið og
efast um umboð
stjórnar LV og spyr;
„Hver kaus til að
mynda þá menn sem
nú sitja í stjórn Líf-
eyrissjóðs verzl-
unarmanna …“. LV
er stofnaður með
kjarasamningum milli VR og sam-
taka atvinnurekenda. Með frjálsum
samningum hafa launamenn sam-
þykkt að hluti af tekjum þeirra
renni til að standa undir eft-
irlaunum, örorkubótum, maka- og
barnalífeyri. Meginverkefni sjóð-
anna er að halda utan um þessi
kjararéttindi fólks. Frá stofnun
sjóðanna hefur ítrekað verið samið
um viðbótargreiðslur til þeirra. Í
kjarasamningunum árið 2004 var
samið um að mótframlag atvinnu-
rekenda hækkaði úr 6% í 8%. Árið
2000 var samið um 2% mótframlag
í séreignarlífeyrissjóð. Eins má
geta þess að miklar viðræður áttu
sér stað nú þegar lífeyriskerfinu
var breytt úr jafnri yfir í aldurs-
tengda réttindaávinnslu. Þar lögð-
um við ríka áherslu á að gæta þess
að sem fæstir yrðu illa úti við
þessa breytingu. Því lítum við á líf-
eyrismál sem hluta af kjaramálum
okkar fólks, í beinu samhengi við
félagið og því höfum við talið það
eðlilegt að skipa hálfa stjórn sjóðs-
ins á móti atvinnurekendum. Slíkt
fulltrúalýðræði þekkist víða. Svo
dæmi sé nefnt skipar borg-
arstjórnin í Reykjavík fulltrúa í
stjórn Orkuveitunnar og Lands-
virkjunar, mér skilst að eignir
Landsvirkjunar séu um 200 millj-
arðar króna eða áþekk og eignir
LV. Á tímum vaxandi umræðu um
ábyrgð stofnanafjárfesta tel ég
rétt að við tökum faglega og
ábyrga afstöðu til ráðstöfunar fjár-
muna lífeyrissjóða. Það hjómar
ekki trúverðugt að tala í 1. maí
ávörpum um vonda kapitalista og
vaxandi launamun en þvo síðan
hendur sínar af því hvernig fjár-
magn sjóðanna er notað.
Vissulega er það æskilegt að
stuðla að sem mestu og beinustu
lýðræði. Ég hef varpað því upp
m.a. á vettvangi lífeyrisnefndar
ASÍ hvort auka eigi lýðræði við val
á stjórnum sjóðanna og bjóða upp
á að hluti stjórnarmanna lífeyr-
issjóða yrði valdinn í beinni kosn-
ingu. Þeirri umræðu er ekki lokið
en almennt er talið að það hafi
verið lífeyriskerfinu til framdráttar
að hafa atvinnurekendur með í
stjórnun sjóðanna. Við höfum náð
að semja um viðbótargreiðslur, náð
víðtækari sátt um kerfið og notið
þekkingar atvinnurekenda við
stjórnun sjóðanna. Kostnaðurinn
má þó ekki keyra úr hófi. Yfir 120
þúsund manns eiga réttindi í LV,
sumir hafa greitt í stuttan tíma
vegna sumarvinnu, aðrir hafa
greitt í áratugi. Eiga allir að hafa
sama kosningarétt og hver yrði
kosningaþátttakan? Umfangið yrði
gríðarlegt og gæti hugsanlega leitt
til kostnaðarsamrar kosningabar-
áttu. Þar er ég hræddur um að
sjóðfélagar sem væru „fulltrúar“
stórfyrirtækja hefðu vinninginn en
almennir félagar hefðu litla mögu-
leika.
Ennfremur má benda á úttekt
Tryggva Þórs Herbertssonar á
stjórnarfyrirkomulagi lífeyrissjóða
víða um heim (www.ll.is) en það
þekkist hvergi að stjórnir lífeyr-
issjóða séu kosnar beinum kosn-
ingum.
Við í VR ákváðum 2003 við val á
fulltrúum okkar að auglýsa eftir
frambjóðendum í dagblöðum og
miðlum félagsins. Fundur trún-
aðarmanna á vinnustöðum og
Trúnaðarráðs, alls um 260 manns,
kýs síðan fulltrúa VR í stjórn LV.
Ennfremur hefur ítrekað verið
lagt undir slíka fundi álitamál er
varða lífeyrissjóðinn, s.s. þau sem
voru uppi um launakjör æðstu
stjórnenda Kaupþings, en undirrit-
aður hefur setið í stjórn bankans
síðustu 5 ár.
Ég tel að þokkalega vel sé staðið
að vali á fulltrúum í stjórnir lífeyr-
issjóða a.m.k. fulltrúa launamanna
og að það sé misskilningur að þögn
ríki um gjörðir fulltrúa launafólks
á fundum stéttarfélaga. Þögnin er
hinsvegar oft æpandi á fundum í
íslenskum almenningshluta-
félögum.
Stjórnun lífeyrissjóða
Gunnar Páll Pálsson fjallar um
lífeyrissjóðakerfið ’Ég tel að þokkalega velsé staðið að vali á fulltrú-
um í stjórnir lífeyrissjóða
a.m.k. fulltrúa launa-
manna og að það sé mis-
skilningur að þögn ríki
um gjörðir fulltrúa launa-
fólks á fundum stétt-
arfélaga. Þögnin er hins-
vegar oft æpandi á
fundum í íslenskum al-
menningshlutafélögum.‘Gunnar Páll Pálsson
Höfundur er formaður VR.
UNDANFARNAR vikur hefur
verið talsverð umræða um hátt
lyfjaverð hér á landi. Sitt sýnist
hverjum í þessu máli. Fram hafa
komið hugmyndir sem hreint og
beint eru fáránlegar eins og að
sjúklingar sæki lyf sín til Dan-
merkur og stofnuð verði aftur
lyfjaverslun ríkisins. Umræða af
þessu tagi leiðir ekki til neins og
er síst sjúklingum til hagsbóta.
Verð á lyfjum er gríðarlegt hags-
munamál fyrir sjúklinga, ellilífeyr-
isþega og öryrkja. Sem dæmi má
nefna að um 5.000 Íslendingar
nota ofnæmislyf að staðaldri og
um 11.000 nota astmalyf.
Staðreyndin er nefnilega sú að
hátt lyfjaverð hér á landi er að
nokkru leyti heimatilbúið vanda-
mál þó svo að ýmsir aðrir þættir
eins og smæð markaðarins og
minni samkeppni milli lyfsala hafi
talsverð áhrif.
Það kemur mörgum sjúklingum
ugglaust á óvart að lyfjaverð hef-
ur lækkað hér á landi. En aðeins
ríkisvaldið hefur notið þeirrar
lækkunar. Árið 2004 tókust samn-
ingar á milli innflytjenda og fram-
leiðenda lyfja og ríkisins um tals-
verða lækkun lyfjaverðs hér á
landi. Markmiðið var að lyfjaverð
hér á landi yrði svipað og á öðrum
Norðurlöndum. Þessu markmiði
skyldi náð á þremur árum; frá
2004–2006. Ekki verður annað séð
en að þetta hafi tekist bærilega
því hér er um lækkun að ræða
sem er u.þ.b. 1 milljarður á ári.
Þessi lækkun hefur ekki gagnast
sjúklingum heldur aðeins ríkinu
þ.e.a.s. heilbrigðisstofnunum á
þess vegum. Höfuðástæðan fyrir
því að sjúklingar hafa ekki notið 3
milljarða króna lækkunar á svo-
kölluðum frumlyfjum er fyrst og
fremst sú að endurgreiðslukerfi
Tryggingastofnunar ríkisins er
staðnað, ranglátt og illa skipulagt.
Engum dylst að þegar þetta kerfi
var sett á laggirnar var það til
mikilla hagsbóta fyrir sjúklinga
þessa lands. Á undanförnum árum
hafa stjórnvöld verið að breyta
þessu kerfi og hefur það sífellt
orðið sjúklingum óhagstæðara.
Virðisauki á nauð-
synjavörur
Ríkisstjórnin telur
með réttu að matvæli
séu nauðsynjavara.
Þess vegna hefur ver-
ið ákveðið að þau
verði í lægra virð-
isaukaþrepi. Nú er
það svo að neytendur
geta að nokkru leyti
ráðið matarinn-
kaupum sínum, versl-
að í lágvöruversl-
unum, valið ódýrari
vörur fremur en dýrari. Því verð-
ur ekki á móti mælt að lyf eru
nauðsynjavara. Þess vegna er það
sjálfsagt að þau ættu að vera í
lægra virðisaukaþrepi.
Á 34. þingi SÍBS var samþykkt
tillaga þess efnis að skora á rík-
isstjórnina að fella niður virð-
isauka á lyf. Í ljósi umræðunnar
undanfarnar vikur ætti heilbrigð-
isráðherra að sjá sóma sinn í því
að nú þegar, á þessu kjörtímabili,
yrði virðisauki á lyf í lægra virð-
isaukaþrepinu og stefnt yrði að
því að virðisauki á lyf yrði afnum-
inn með öllu.
Með virku verðlagseftirliti yrði
hér um verulega kjarabót að ræða
fyrir sjúklinga. Því miður er það
staðreynd að með samanþjöppun á
smásölumarkaðinum hefur dregið
úr virkri samkeppni. Ljóst er því
að verðlagsyfirvöld þurfa að fylgj-
ast enn betur með lyfsölumark-
aðinum eins og berlega kom í ljós
í könnun Alþýðusambands Íslands
nú á dögunum.
Samheitalyf
Bent hefur verið á að verð á
samheitalyfjum sé ótrúlega hátt
hér á landi, miðað við nágranna-
löndin t.d. Danmörku. Þetta er
vissulega áhyggjuefni. Framleið-
endur og innflytjendur hafa bent á
að ýmsar ástæður séu fyrir þessu
háa verði. Kenna megi helst um
smæð markaðarins, dýrt sé að
skrá ný lyf hér á landi og að upp-
lýsingar á íslensku séu dýrar.
Einkum á þetta við um lyf sem
seljast í tiltölulega litlu magni.
Nauðsynlegt er að kalla saman
framleiðendur, innflytjendur, lyf-
sala og embættismenn til að
greina hvernig standi á hinu háa
verði á samheitalyfjum og til
hvaða úrræða hægt sé að grípa.
Vera má að vegna smæðar mark-
aðarins verði samheitalyf eitthvað
dýrari hér en á hinum Norð-
urlöndunum en það er ekki eðli-
legt að verðmunurinn sé mörg
hundruð prósent. Það eru ekki
síður hagsmunir framleiðenda
samheitalyfja og ríkisins að við-
unandi lausn finnist á þessu máli.
Lokaorð
Umræðan undanfarnar vikur
hefur fyrst og fremst gengið út á
verðlag lyfja. Það má hins vegar
Lyfjaverð og hags-
munir sjúklinga
Dagný Erna Lárusdóttir og
Sigmar B. Hauksson fjalla um
lyfjaverð ’Þýðingarmikill þáttur ígóðu heilbrigðiskerfi er
aðgangur að nýjum og
fullkomnum lyfjum auk
annarra lyfja sem sjúk-
lingum eru nauðsynleg.
En vitaskuld er það eðlileg
krafa að lyfin séu á svip-
uðu verði og í þeim lönd-
um sem við berum okkur
helst við og þar sem lífs-
gæði eru á svipuðu stigi.‘
Dagný Erna
Lárusdóttir
Sigmar B.
Hauksson