Morgunblaðið - 15.07.2006, Qupperneq 41

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. JÚLÍ 2006 41
MENNING
inu og sín hvor í Mauritushúsi í den
Haag og Staðarsafninu í Leiden.
Átjánda júní lauk sýningunni „Rem-
brandt – Caravaggio“ í Amsterdam
sem hafði með samanburð og hlið-
stæður í list þessara tveggja óvið-
jafnanlegu snillinga barokksins að
gera. Ekki að efa að sýningin hafi
verið ein af hátindunum jafnvel
haldið fram að hún hafi varpað nýju
ljósi á list Rembrandts.
Michelangelo Mersi da Caravag-
gio (1571–1610) og Rembrandt voru
fulltrúar afhjúpandi raunsæis í
verkum sínum, báðir frægir fyrir
dulúð sem hélst í hendur við svip-
mikla meðhöndlun ljóss og skugga.
En þrátt fyrir allan meintan skyld-
leika mátti sjá meiri mun en menn
greindu áður varðandi útfærslu
verka þeirra einkum hvað áferð
snerti. Penslaskriftin svo silkimjúk,
fín og fáguð í verkum ribbaldans
Caravaggio, sem lögreglan var allt-
af á eftir, en hrá og gróf í verkum
valmennisins Rembrandts. sem var
meðal annars ástæða þess að er
fram liðu stundir gekk honum æ
verr að fá verkefni. Í heimalandinu
lýkur veislunni í Leiden með sýning-
unni „Móðir Rembrandts – Goðsögn
og raunveruleiki“, í sviðsljósinu
verður málverk af lesandi konu,
lengi talið vera af móður lista-
mannsins, opnar 16.12. og lýkur 17.
janúar 2007. Þá má nefna að Rík-
islistasafnið í Kaupmannahöfn gerði
verkstæði meistarans skil í apríl–
maí, safn eldri meistara í Kassel-
landslaginu (stendur til 17. sept-
ember), og loks verður opnuð sýning
á úrvali teikninga í franskri eigu í
Louvre í París 17.11. og stendur til
15.2. 2007.
Í áranna rás hef ég skrifað nokkr-
ar greinar um lífshlaup Rem-
brandts, allar eftir að hafa heimsótt
mikilsháttar sýningar á verkum
hans ytra, endurtek sem minnst hér
en skyldi ég rekast inn á eina eða
fleiri það sem eftir er afmælisárinu
mun ég gera þeim einhver skil í
pistlum mínum. Þó má minnast þess
hve ris málarans var hátt á tímabili
og meint fall mikið, hann þótti ekki
nægilega inni í straumum samtím-
ans, og sagður hafa lokið lífshlaupi
sínu snauður og flestum gleymdur
loks kvistaður niður í kirkjugólf inn-
an um flækinga, misyndismenn og
þjófa. En þótt gröf Rembrandts sé
óþekkt og alveg rétt að það fennti
yfir minningu málarans og hann
fyrst enduruppgötvaður á nítjándu
öld mun hér málum blandið.
Í nær fjóra áratugi hafa verk
Rembrandts verið rannsökuð gaum-
gæfilegar en nokkurs annars mál-
ara í sögunni. Um að ræða verkefnið
„Rembrandt Research Project“
(RRP), hér þó engan veginn verið að
leita eftir meintum fölsunum heldur
hvaða málverk eru raunverulega
frá hendi meistarann og hver nem-
enda hans eða jafnvel aðra. Og þótt
rannsóknirnar hafi fækkað sann-
anlegum verkum listamannsins nið-
ur í 300, eru viðkomandi ánægðir
með útkomuna því þeim hefur tekist
að greina sérkenni ýmissa nemenda
hans og svo sem Gerard Dou, Ferd-
inand Bol, Carel Fabritius og Aert
de Gelder. Álitið er að Rembrandt
hafi að staðaldri haft tíu til fimmtán
nemendur og aðstoðarmenn, sam-
anlagt vel yfir fimmtíu á öllum ferl-
inum. Hver um sig með rými í húsi
meistarans sem naumast var meira
en samsvarar klæðaskáp og í hve
miklum mæli meistarinn nálgaðist
þá, leiðbeindi og krukkaði í verk
þeirra er og verður ráðgáta. For-
eldrar nemendanna þurftu að borga
vel með þeim og sem venjan bauð
ávaxtaði hann sitt pund með því að
árita og selja þau, þar næst stinga
ágóðanum í vasann …
Lærlingarnir aðstoðuðu meist-
arann jafnvel við gerð sjálfsmynda
sinna en meistarataktarnir voru
málarans, kemur vel fram í mál-
verki nokkru í Melbourne, lengi álit-
ið seinni tíma eftirgerð en reyndist
svo við nákvæma rannsókn örugg-
lega frá hendi eins þeirra …
Sjálfsmynd Rembrandts sem
fylgir þessu skrifi var máluð 1652 og
er olía á dúk, 112,1 x 81 sentimetri
að stærð og tilheyrir Listasögusafn-
inu í Vínarborg. Komið mjög gott
dæmi um hvernig hann notaði hlut-
föll ljóss og skugga í sjálfsmyndum
sínum, í þessu tilviki 1⁄8 á móti 7⁄8. Hún
er líka táknrænt dæmi þess hve vís-
indalega listamaðurinn gekk til
verks, myndir hans nokkurs konar
skuggaskiptamálverk, clairs obsc-
urs. Hér er skiptingin milli skugga
og ljóss afar skýr og byggðist á ljós-
gráu sem var jafnlangt frá ljósi og
dimmu. Líkast sem ljósinu hafi tek-
ist að þrengja sér yfir þröskuld
myrkursins, skuggarnir marki for-
tíð meðgöngutíma og gerjun, ljósið
hins vegar hold og blóð. Eins konar
árétting þess að ljósið sé þessa
heims, allt komið frá djúpi myrkurs
og tóms en tendrast lífi fyrir und-
ursamleg náttúrusköp.
  
Tel afar mikilvægt að árétta héraðra hlið á hinum mörgu sjálfs-
myndum Rembrandts sem ég raun-
ar greindi frá í tilefni sýningar á
sjálfsmyndum hans í Sainsbury
væng Þjóðlistasafnsins í London
1999.
Hvað gerð sjálfsmynda snerti var
skilningurinn á eðli þeirra nokkuð
annar á þessum löngu liðnu tímum
en í dag, meginveigurinn lá í út-
færslu þeirra en ekki myndefninu
hverju sinni, í þessu tilviki af hverj-
um myndin væri. Svo meintur ráð-
villtur lesandi skilji þetta betur þá
var (og er) það ekki aðalatriðið
hvort mynd sé af kóngi eða almúga-
manni, Þingvöllum eða Pólunum
svonefndu, heldur hvernig hún er
útfærð. Sjálft myndefnið getur aldr-
ei helgað né komið í staðinn fyrir út-
komuna og hinar mörgu og ein-
stæðu sjálfsmyndir Rembrandts eru
þannig fyrst og síðast myndverk.
Þær voru einfaldlega ekki málaðar
fyrir hann sjálfan heldur hinn
þrönga listamarkað tímanna og til
að meðtaka og lesa þær verður
skoðandinn að vaxa yfir þá viðteknu
ímynd seinni tíma um sjálfsnánd, að
hver sé sjálfum sér næstur. Út frá
þeim markaða og almenna skilningi
er næsta auðvelt að misskilja hina
stigmagnandi sjálfsskoðun í þeim
fjölmörgu sjálfsmyndum sem liggja
eftir listamanninn. Menn hafa lengi
lesið eigin ímynd og skilning á sjálf-
inu í myndum hans, nokkurs konar
rýni í sálardjúpið, og eðlilega fyllst
andakt á þessu yfirburða en um leið
ímyndaða innsæi gerandans. Einn-
egin hefur það vakið upp þá spurn-
ingu hvort hér sé ekki komið dæmi
um upphaf nýrri tíma skilnings og
skynjunar á taugakerfinu. Fyrsta
áþreifanlega landnám rannsókna á
sjálfinu og eðli mannsins og hvort
Rembrandt hafi ekki einmitt verið
maðurinn sem í list sinni reis upp yf-
ir armæðu líðandi stundar og per-
sónuleg skipbrot. Og í ljósi þessa
mætti varpa fram þeirri spurningu
hvort verk hans séu ekki eins konar
guðfræði sjóntauganna á mannleg
hlutskipti, öflug rannsókn á ytri fyr-
irbærum með tilheyrandi forundrun
á hinni að virðist óendanlegu og til-
gangslausu vegferð mannsins?
’Menn hafa lengi lesiðeigin ímynd og skilning á
sjálfinu í myndum hans,
nokkurs konar rýni í sál-
ardjúpið, og eðlilega fyllst
andakt á þessu yfirburða
en um leið ímyndaða
innsæi gerandans. ‘
bragi_asgeirsson@msn.com
Rembrandt van Rijn: Sjálfsmynd,
olía á á dúk, 112.1x81 sm. Lista-
sögusafnið í Vínarborg.
fimmtudagar“. Á hverju fimmtu-
dagskvöldi er leikinn djass og á
meðal þeirra sem koma fram eru
Kvartett Óla Stolz, sem mun djassa
lög Megasar 27. júlí. Einnig leika
Haukur Gröndal og Jóel Pálsson 3.
ágúst, Kvartett Andrésar Þórs 10.
ágúst og Tríó Kára Árnasonar 17.
ágúst.
Sérstakir hádegistónleikar verða
á slaginu 12 á föstudögum í Ket-
ilhúsinu. 28. júlí munu Jóna Fanney
Svavarsdóttir og Erlendur Þór Elv-
arsson halda söngtónleika við und-
irleik Helgu Bryndísar Magn-
úsdóttur. Viku síðar mun
Ragnheiður Árnadóttir syngja,
einnig með undirleik.
Í Akureyrarkirkju er staðið fyrir
sumartónleikum á sunnudögum kl.
17. 16. júlí syngur kammerkór Hall-
grímskirkju undir stjórn Harðar
Áskelssonar. Guðný Einarsdóttir
leikur á orgel 23. júlí. 30. júlí er
röðin komin að Birni Steinari Sól-
bergssyni, orgel, Nicole Cariglia,
selló og Margréti Bóasdóttur, sópr-
an.
Viðburðir framundan
Af athyglisverðum viðburðum
sem eru framundan má nefna
menningarkvöld Nýhils, 28. júlí,
þar sem boðið verður upp á ljóða-
lestur og tóna.
Auk þess fara fram sérstakir
sveitamarkaðir sunnudagana 23. og
30. júlí auk 7. ágúst. Þá leiða saman
hesta sína veitingahúsið Hala-
stjarnan og verslunin Frúin í Ham-
borg. Markaðirnir verða við Hala-
stjörnuna, sem er skammt frá
fæðingarstað Jónasar Hallgríms-
sonar, Hrauni í Öxnadal.
Frá Veitingahúsinu Halastjörnunni
sem Guðveig Eyglóardóttir sér um.
JI-YOUN Han frá Suður-Kóreu
leikur á tvennum tónleikum um
helgina á vegum Alþjóðlegs orgels-
umars í Hallgrímskirkju. Í dag
klukkan 12 leikur Han fyrst Fant-
asíu í f-moll eftir Mozart en síðara
verkið er Prelúdía og fúga í c-moll
eftir Mendelssohn.
Sunnudagstónleikarnir hefjast
klukkan 20. Ji-Youn Han hefur und-
anfarið verið við framhaldsnám í
Freiburg í Þýskalandi. Hún hlaut
fyrstu verðlaun í virtri alþjóðlegri
orgelkeppni í Nürnberg árið 2004.
Alþjóðlegt orgelsumar
HARMONIKKUHÁTÍÐ í Reykja-
vík 2006 fer fram þessa helgi en
þetta er í áttunda skipti sem árleg
hátíðin er haldin. Helstu gestir há-
tíðarinnar að þessu sinni eru tveir
Norðmenn, Ottar Johansen og Iv-
ar Th. Dagenborg. Sá fyrrnefndi
er líklega frægasti nemandi harm-
onikkuleikarans Toralfs Tollefsen
sem er mörgum íslenskum harm-
onikkuleikurum að góðu kunnur.
Á morgun verður hann með tón-
leika í Norræna húsinu klukkan
20.00 og annast Dagenborg undir-
leik á gítar í hluta tónleika-
dagskrárinnar. Á efnisskránni eru
sígildar dægurperlur, létt klassísk
tónlist, auk Frozini. Aðgangseyrir
er 1.500 krónur en 1.000 krónur
fyrir eldri borgara, öryrkja og
börn.
Á sunnudaginn er einnig vegleg
harmonikkudagskrá á Árbæj-
arsafninu. Harmonikkustöðin og
Harmonikkufélagið Hljómur bera
hita og þunga af dagskránni sem
hefst klukkan 13.
Nikkurnar þandar
á Árbæjarsafninu
LOKATÓNLEIKAR Þremenninga-
sambandsins verða klukkan 16 í dag
í Norræna húsinu. Tónleikarnir bera
yfirskriftina „Fyrirgefið samtíning-
inn“ en á þeim verður boðið upp á
„samtíning sumarsins í tónum og
heimabakað góðgæti“ samkvæmt
því er kemur fram í fréttatilkynn-
ingu.
Þremenningasambandið er skipað
þeim Arngunni Aradóttur klarín-
ettuleikara, Ástu Maríu Kjart-
ansdóttur sellóleikara og píanóleik-
aranum Höllu Oddnýju
Magnúsdóttur. Á efnisskránni eru
m.a. „Kyrrðardans“ eftir Þorkel
Sigurbjörnsson auk verka eftir Moz-
art, Messiaen, Bach og Beethoven.
Samtíningur Þremenn-
ingasambandsins
LISTAMENNIRNIR Björk Guðna-
dóttir, Daníel Magnússon og Hildur
Bjarnadóttir opna sjálfstæðar sýn-
ingar sínar í Nýlistasafninu á Laug-
arvegi 26 í dag klukkan 17.
Tilvistarlegar hugleiðingar og
mannlegt eðli er drifkrafturinn í
listrænni vinnu Bjarkar sem á sýn-
ingu sinni núna mun sýna innsetn-
ingu sem var framlag hennar til
sýningarinnar Volcana, an Ice-
landic Panorama sem var sett upp í
Winnipeg í Kanada í fyrra.
Hildur vinnur á nýstárlegan hátt
úr textílhefð og þykir um leið ögra
hefðbundinni nálgun „concept“-
listamanna. Hún hefur hlotið fjölda
viðurkenninga á ferli sínum og er
einn þeirra þriggja myndlista-
manna sem tilnefndir eru til Sjón-
listarorðunnar 2006.
Auk þess að starfa sem myndlist-
armaður hefur Daníel getið sér
gott orð sem hönnuður. Hann mun
sýna textaverk og myndbandsverk.
Sýningarnar eru opnar frá mið-
vikudegi til sunnudags frá klukkan
13–17 og standa til 6. ágúst.
Þrjár myndlistaropnanir
á Nýló