Morgunblaðið - 14.08.2006, Qupperneq 21

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 14. ÁGÚST 2006 21
UMRÆÐAN
UM ÁRATUGASKEIÐ höfum
við heyrt og séð fréttir af „ástand-
inu fyrir botni Miðjarðarhafs“. Æ
ofan í æ brestur á ófriður og átök
þar sem óbreyttir borgarar eru
fórnarlömbin. Enda þótt á umliðn-
um árum og áratug-
um hafi verið gerðir
friðarsamningar, og
helstu gerendur jafn-
vel verið heiðraðir
með friðarverðlaun-
um Nóbels, kemur
allt fyrir ekki. Eng-
inn varanlegur friður
er í augsýn og þján-
ingar þúsunda virðast
engan enda ætla að
taka. Viðbrögð al-
þjóðasamfélagsins
sýna því miður enn
einu sinni að manns-
lífin eru mismikils
virði.
Átökin fyrir botni
Miðjarðarhafs ógna
heimsfriðnum. Þess
vegna eiga allar þjóð-
ir að hafa skoðun á
því ófremdarástandi
sem þar ríkir og
beita sér af fullu afli
til að binda endi á það. Ísland og
Íslendingar geta lagt sitt lóð á
vogarskálarnar með einarðri af-
stöðu og skýrum skilaboðum. Því
miður hafa íslensk stjórnvöld ekki
sýnt sama sjálfstæði, skilning og
frumkvæði og þegar þau ruddu
brautina og studdu sjálfstæðisyf-
irlýsingar Eystrasaltsríkjanna á
sínum tíma og nú nýlega Svart-
fjallalands.
Það er orðið deginum ljósara að
Ísraelsmenn fremja þjóðarmorð í
Líbanon. Mörg hundruð manns, og
jafnvel þúsundir, mestmegnis
óbreyttir borgarar, þ.á m. mörg
börn, hafa verið myrt. Eyðilegg-
ingin blasir hvarvetna við og engu
er eirt. Starfsmenn Sameinuðu
þjóðanna eru ekki óhultir því Ísr-
aelsmenn hafa þegar drepið fjóra
slíka eins og kunnugt er. Og allt
er þetta hefnd vegna þess að tveir
ísraelskir hermenn voru teknir í
gíslingu af Hizbollah-samtökunum.
Ísraelsk stjórnvöld hafa gert sig
sek um þjóðarmorð og brot á ýms-
um alþjóðlegum mannréttinda-
ákvæðum. Hvers vegna Ísr-
aelsmenn komast sífellt upp með
að brjóta alþjóðalög, s.s. að því er
varðar að koma sér upp kjarna-
vopnum, er umhugsunarefni. Kann
að vera að það stafi af því að Ísr-
ael er talið til hluta Vesturlanda?
Getur verið að stjórnvöld á Vest-
urlöndum líti svo á að Ísrael
myndi í raun víglínuna gagnvart
hinum íslamska heimi? Er þarna
komin skýringin á af-
stöðuleysi íslenskra
stjórnvalda og þrálátri
fylgispekt við banda-
ríska heimsvalda-
stefnu? Þessa afstöðu
er með engu móti
hægt að verja. Fram-
göngu Ísraelsmanna
ber að fordæma skil-
yrðislaust og krefjast
vopnahlés tafarlaust.
Það er ekki hægt að
skýla sér á bak við
„rétt Ísraela til að
verja sig“ eins og svo
oft er gert, enda eru
„varnaraðgerðir“
þeirra nú þegar komn-
ar langt út fyrir öll
mörk. Þeir sem þannig
tala minnast aldrei
einu orði á rétt palest-
ínsku þjóðarinnar til
sjálfstæðs ríkis.
Bandaríkjamenn, og
venju samkvæmt hinn fylgispaki
Blair, vilja einfaldlega ekki frið í
Mið-Austurlöndum. Þeir vilja ekki
stöðva ofbeldisverk Ísraela, þeir
halda verndarhendi yfir morðum,
misþyrmingum og eyðileggingunni
fyrir botni Miðjarðarhafs. Því
sannleikurinn er sá að ef Banda-
ríkin tækju ekki einarða afstöðu
með Ísrael, eins og þau hafa ávallt
gert, gætu þau stöðvað blóðbaðið.
En eins og þau koma fram, þá
verða þau aldrei trúverðugur
sáttasemjari. Íslendingar eiga að
skipa sér í sveit með þeim þjóðum
sem vilja knýja fram frið í Mið-
Austurlöndum tafarlaust, þeim
sem krefjast þess undan-
bragðalaust að Ísrael fari að al-
þjóðalögum. Við eigum að krefjast
þess að Allsherjarþing Sameinuðu
þjóðanna verði kallað saman nú
þegar til að þrýsta á um að ofbeld-
ið verði stöðvað. Það mál þolir
enga bið. Mannslífin eru mikils
virði – líka í Líbanon!
„Ástandið fyrir botni
Miðjarðarhafs“
Árni Þór Sigurðsson skrifar um
afstöðu Íslands til ófriðarins
fyrir botni Miðjarðarhafs
Árni Þór Sigurðsson
’FramgönguÍsraelsmanna
ber að fordæma
skilyrðislaust og
krefjast vopna-
hlés tafarlaust. ‘
Höfundur er borgarfulltrúi
Vinstri grænna.
„ER MÉR ekki kunnugt um að
raunvísindin hafi afsannað tilvist
Guðs ellegar þá afsannað að „líf“ sé
að loknu þessu.“ Þessi
orð viðhafði sr. Krist-
inn Jens Sigurþórsson
í aðsendu greininni
„Vísindaleg við-
kvæmni“, 4. ágúst sl.,
þar sem hann brást
við gagnrýni minni á
norsk-ættuðu bílbelta-
auglýsinguna „Heaven
can wait“. Það er rétt
hjá sr. Kristni að
raunvísindin geta
hvorki afsannað tilvist
Guðs né möguleikann
á eilífu lífi í faðmi
hans, en því er hins vegar ekki
hægt að neita að raunvísindin hafa
höggvið stór skörð í þessar hug-
myndir. Í þessu felst að mínu viti
að þeir sem hafna trúnni á per-
sónulegan Guð (e. theism) og eilíft
líf, með vísun í niðurstöður raunvís-
indanna, fari mun léttari fótum um
mýrlendur frumspekinnar, en þeir
sem vilja halda í átrúnaðinn. Þetta
á sérstaklega við um trúmenn, eins
og sr. Kristin, sem halda því fram
að trú og raunvísindi geti vel farið
saman. Lítum nánar á málið.
Á undanförnum tveimur árum
hef ég lesið vel á þriðja tug bóka
þar sem guðfræðingar og raunvís-
indamenn færa rök
fyrir því að raunvís-
indin, sem ganga út
frá þeirri vinnureglu
að kraftaverk eigi sér
ekki stað í náttúrunni,
og trúin á persónu-
legan Guð geti vel far-
ið saman. Þessar bæk-
ur eiga það
sameiginlegt að höf-
undar þeirra eyða
álíka miklu púðri í að
gagnrýna trúleysingja
og vísindahyggju-
menn, á borð við Rich-
ard Dawkins, eins og þá sem að-
hyllast sköpunarvísindi (e. creation
science) og vithönnun (e. intelligent
design). Umræddar bækur bera
hins vegar það einkenni að litlu
púðri er eytt í að svara því hvernig
hægt sé finna persónulegum Guði,
sem svarar bænum og tekur á móti
hinni óefnislegu „sál“ að dauða
loknum, stað innan heimsmyndar
raunvísindanna. Þetta eru spurn-
ingar sem margir þeirra er fjalla
um samskipti trúar og raunvísinda
leiða hjá sér, enda er miklu þægi-
legra að gagnrýna Dawkins og tals-
menn vithönnunartilgátunnar en
koma með svör við óþægilegum
spurningum. Ég rakst þó á eina
undantekningu frá þessu í bókinni
Finding Darwin’s God (2000) eftir
bandaríska líffræðiprófessorinn
Kenneth Miller.
Miller gagnrýnir sköpunarvísindi
og vithönnunartilgátuna, sem
ganga út á guðlegt inngrip í tilurð
og/eða þróun lífsins á jörðinni, ýt-
arlega í bókinni enda telur hann
talsmenn þessara hugmynda ganga
gegn kröfunni um reglusemi nátt-
úrulögmálanna. Kraftaverk hafa
því að mati Millers ekki átt sér
stað í þróun lífsins. Hann er hins
vegar á því að Guð geti framkallað
kraftaverk, þ.e. þegar Hann svarar
bænum fólks, án þess að brjóta í
bága við náttúrulögmálin. Þetta
geti Hann gert í gegnum lögmál
skammtafræðinnar, sem eru í eðli
sínu óráðin (e. indeterminate). Mill-
er bendir þó á að þetta einkenni
skammtafræðinnar sanni ekki til-
vist Guðs en „opni fyrir mögu-
leikann á honum á mjög skemmti-
legan hátt“.
Þessar vangaveltur Millers sýna
í hnotskurn að það er ekki hægt að
finna samhljóm með trú á persónu-
legan guð og raunvísindum. Hver
er munurinn á því að segja að vit-
hönnunartilgátan sé rétt og að
segja að Guð bænheyri gegnum
lögmál skammtafræðinnar? Gat
Guð ekki unnið með lífríkið, eins og
vithönnunartilgátan segir til um, í
gegnum lögmál skammtafræð-
innar? Í þessu felst að talsmenn
vithönnunartilgátunnar geta notað
skammtafræðina, á sama hátt og
Miller, til þess að sýna fram á
„náttúrulegt“ inngrip Guðs í þróun
lífsins. Afleiðing slíkrar röksemda-
færslu er m.a. sú að sneitt er fram
hjá einni grunnforsendu erfðafræð-
innar, þ.e. að stökkbreytingar, sem
eru drifkraftur þróunarinnar, ger-
ist tilviljanakennt með jöfnum
hraða. Hér er þó fyrst og fremst
um að ræða ótrúverðuga frum-
spekilega eftiráskýringu, sem er
einmitt einkennið á öllum til-
raunum til þess að finna persónu-
legum Guði stað í heimsmynd raun-
vísindanna. Með því að opna fyrir
möguleikann á að Guð geti unnið í
efnis- og mannheimum gegnum
lögmál skammtafræðinnar sekkur
Miller að mínu viti á bólakaf í mýr-
lendum frumspekinnar, sem hægt
er að komast hjá með því að hafna
alfarið tilvist persónulegs Guðs.
Slíkur átrúnaður, ásamt trúnni á
eilífa sál, tilheyrir heimsmynd sem
á ekkert sameiginlegt með heims-
mynd raunvísindanna, eins og hún
birtist okkur í dag. Þetta ættu
prestar landsins, sem árlega fá
gríðarlegt fjármagn úr ríkissjóði til
þess að viðhalda trúnni á persónu-
legan Guð (ólíkt annarri hjátrú og
„ranghugmyndum“ sem landsmenn
aðhyllast), að hafa í huga þegar
þeir, án rökstuðnings, segja að trú
og raunvísindi geti vel farið saman.
Raunvísindin og trúin á persónulegan Guð
Steindór J. Erlingsson svarar
grein dr. Kristins Jens Sig-
urþórssonar ’Slíkur átrúnaður, ásamttrúnni á eilífa sál, til-
heyrir heimsmynd sem á
ekkert sameiginlegt með
heimsmynd raunvísind-
anna …‘
Steindór J. Erlingsson
Höfundur er vísindasagnfræðingur.
SJÚKDÓMAVÆÐING lyfjafyr-
irtækja er að verða verulega ógeð-
felld, ef marka má fréttir þar að
lútandi og virðast lyfjafyrirtæki í
Bandaríkjunum ganga hvað lengst.
Það virðast engin takmörk fyrir því
hvað hægt er að telja fólki trú um.
Nýjasti tilbúningurinn í herför
lyfjafyrirtækja í sjúk-
dómavæðingunni er,
ja, fáránlegt er það,
,,umferðaróþol“. ,,Um-
ferðaróþol!“ Ja hérna.
Hvað verður næst,
skófælni eða kannski
uppvasksóþol? Nú
hafa lyfjafyrirtæki í
Bandaríkjunum ráðið
til sín eða keypt geð-
lækna sem ferðast um
Bandaríkin og eiga að
telja fólki trú um að
það sé haldið umferð-
aróþoli og verði að
fara á lyf til að stemma stigu við
þessari veiki. Og hvernig skyldu
þeir nú finna út að fólk sé haldið
umferðaróþoli? Jú, afar einfalt. Ef
þú ert orðinn fimmtug/ur og hefur
reiðst þrisvar um ævina ertu
örugglega haldinn umferðaróþoli og
gætir hugsanlega einhvern tíma
orðið til vandræða í umferðinni og
verður því að fara á lyf til æviloka
til að koma í veg fyrir að slíkt
hendi. Trúir einhver þessu? Já, því
miður virðist svo vera. Ágætur
læknir segist örugglega vera hald-
inn þessum hræðilega sjúkdómi,
þar sem hann muni eftir því að hafa
eitt sinn reiðst stúlku er kastaði
snjóbolta aftan á hálsinn á honum
svo að snjórinn lak niður á bak og
alla leið niður í nærbuxur. Einnig
að hann hafi reiðst er hann sá
bjarndýr hjóla á einhjóli í sirkus og
hugsaði til allra pyndinganna sem
bjarndýrið hefði mátt þola áður en
það gat hjólað á einhjólinu. Og í
þriðja lagi þegar faðir hans neitaði
honum, tíu ára gömlum, að kaupa
sér trommusett.
Stundum verð ég orðlaus yfir því
sem fólk lætur leiða sig út í. Það er
gengið svo langt í þessari sjúk-
dómavæðingu, að jafnvel tíðir
kvenna eru orðnar að sjúkdómi. Og
auðvitað er til lyf sem stoppar þær.
Að vísu var það lyf fundið upp við
öðru, en virkar vel til að stoppa
mánaðarlegar blæðingar kvenna.
Lætur einhver kona sér til hugar
koma að mánaðarlegar blæðingar
sé sjúkdómur? Nei, fjandakornið,
allavega ekki hér á Fróni. En í
henni Ameríku virðist vera hægt að
telja fólki trú um nánast hvað sem
er, enda blómstra lyfjafyrirtækin
sem aldrei fyrr og selja lyf fyrir
trilljónir dollara á hverju ári og má
nefna m.a. að kólesteróllækkandi
lyf voru seld þar á síðasta ári fyrir
26 billjónir bandaríkjadala. En það
sem er hættulegt við þetta allt sam-
an er, að aðrar þjóðir horfa mjög til
Ameríku í sambandi við lyf og
lækningar, en þar er mestur fjöldi
læknamistaka og
mestur dauði í sam-
bandi við rangar lyfja-
gjafir. Er þá eitthvað
af þeim að læra? Ég er
hreinlega ekki viss um
það og vona að okkar
ágætu íslensku læknar
fari varlega í að horfa
of mikið vestur um
haf. Ég hitti tvær am-
erískar konur hér í
Hrísey fyrir nokkrum
dögum og spurði þær
hvort þær hefðu heyrt
af umferðaróþolinu.
Já, þær höfðu svo sannarlega heyrt
af því og sögðu yfirgang lyfjafyr-
irtækja í Bandaríkjunum vera orð-
inn svo sóðalegan, að þær áttu
hreinlega ekki orð til að lýsa van-
þóknun sinni á framgangi þeirra.
Þær sögðu mér margar ljótar sögur
sem koma síðar.
Ég hef áður sagt að framfarir og
vísindi geta verið til góðs í mörgum
tilfellum, en því miður fer allt of oft
á hinn veginn. Ég held að fleiri
framfaraspor hafi leitt til ógæfu en
gæfu. Lausnir á hinum og þessum
sjúkdómum eru og hafa verið til í
gegnum árþúsundin. Náttúran á og
hefur átt svör við sjúkdómum, jafn-
vel þeim nýjustu, sem mannfólkinu
hafa verið áskapaðir með vélvæð-
ingu matvælaframleiðslu og með
misvísandi ráðleggingum um fæðu-
val. En daglega má lesa um nýjar
uppgötvanir á sviði lækninga með
efnum úr sjálfri náttúrunni og eru
þar á ferðinni efni sem lækna án
aukaverkana. Og það eru nýmóðins
læknavísindin sem eru að uppgötva
þessa hluti og þykja uppgötv-
anirnar afar merkilegar í þeim
geira, en hafa reyndar verið þekkt-
ar í gegnum, ja, jafnvel árþúsundin.
En batnandi fólki er best að lifa.
En uppgötvanirnar leiða til þess að
lyfjafyrirtækin reyna að líkja eftir
og framleiða lyfin á kemískan hátt
og það tekst ekki alltaf. En það er
einmitt áhættan sem er fylgjandi
lyfjum, framleiddum á kemískan
hátt, að öllum aukaefnunum fylgja
aukaverkanir, sem sumar hverjar
geta leitt til dauða. Og það er ein-
mitt galli við stærstan hluta kem-
ískra lyfja, að þau viðhalda ástandi
en lækna kannski ekki, en skapa
hins vegar aðra sjúkdóma með
aukaverkunum. Náttúrulyfin ráðast
að rót vandans og uppræta hann,
en viðhalda ekki ástandi.
Ágætur læknir sagði ekki alls
fyrir löngu, að það væri löngu tíma-
bært að næringarfræðingar heims-
ins yrðu upplýstir af öðrum en mat-
vælaframleiðendum og
lyfjafyrirtækjum. Ég tek heils hug-
ar undir það. Náttúrulegar lausnir
á jafnvel alvarlegum sjúkdómum
eru oft ekki langt undan og má
nefna að nýleg rannsókn sýndi að
leghálskrabbamein hvarf á ör-
skömmum tíma með inntöku á engi-
fer. Þetta þótti svo merkilegt í
heimi hinna ,,hefðbundnu“ lækn-
inga, eins og þær eru kallaðar í
dag, að ákveðið var að halda ráð-
stefnu um engifer og virkni þess á
krabbamein. Engifer hefur reyndar
verið notað m.a. í þessum tilgangi
af læknum er aðhyllast nátt-
úrulækningar svo áratugum skiptir.
Ég vil taka fram, þar sem ég tala
gjarnan um náttúrulækna, að þetta
eru allt saman menntaðir ,,hefð-
bundnir“ læknar og sumir há-
menntaðir vísindamenn, sem hafa
snúið sér að náttúrulækningum og
rannsóknum þar að lútandi. En ná-
lægt eitt hundrað þúsund slíkir
læknar víðs vegar í heiminum hafa
bundist samtökum, vilja ekki taka
þátt í þeirri sjúkdómavæðingu sem
fram fer í heiminum og vilja heldur
sporna á móti þróuninni og leið-
beina fólki og hjálpa, með því sem
ég vil kalla, hefðbundnum lækn-
ingum. Því auðvitað hljóta lækn-
ingar sem þekktar hafa verið í
gegnum árþúsundin að vera hinar
hefðbundnu lækningar, en ekki þær
sem kallaðar eru hefðbundnar í dag
og eru aðeins þekktar sem slíkar
síðan 1936.
Ég vil að lokum þessarar greinar
endurtaka það sem ég sagði í síð-
ustu grein, að orðið doctor merkir
leiðbeinandi eða kennari. Að sjálf-
sögðu á að kenna fólki á heilbrigðan
hátt að taka ábyrgð á sinni heilsu.
Hvað verður næst?
Aðalsteinn Bergdal skrifar
um lyfjafyrirtæki og
sjúkdómavæðingu ’...framfarir og vísindigeta verið til góðs í mörg-
um tilfellum, en því miður
fer allt of oft á hinn veg-
inn. ‘
Aðalsteinn Bergdal
Höfundur er leikari.