Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.2007, Side 4

Eftir Fríðu Björk Ingvarsdóttur
fbi@mbl.is
Þ
ví var haldið fram
að ég væri ekki
neitt, innihalds-
laus verknaður,
yfirborðslegt en
ef til vill hugvits-
samlegt skraut.
Aðrir sögðu
reyndar að ég væri tákngervingur
háðuglegrar gagnrýni á neysluvæð-
ingu innihaldsleysisins. Sagt var að
allt frá eyrnasneplum og niður í tær
væri ég stórfengleg árás á þrá-
hyggjukenndan áhuga heils menn-
ingarsamfélags á auði, glysi og hrað-
soðinni skemmtun. Enn öðrum
fannst ég raunverulega heillandi,
fannst ég sýna einlæga og heiðarlega
tilfinningu fyrir glensi – þeirri tegund
fölskvalausrar gleði sem hefur nánast
horfið úr heiminum.“ Þannig lýsir
„Kanína“ Jeffs Koons hlutskipti sínu
sem listaverks á sviði borgarleikhúss-
ins í Kassel í óborganlegum gjörningi
Elmgreen og Dragset, „Drama-
drottningum“, sem er hluti af Skúlp-
túrverkefninu sem þar stendur yfir
um þessar mundir. Á sviðinu koma
saman margar frægustu „styttur
bæjarins“ – eins og Spilverk þjóð-
anna orðaði það forðum – og reyna að
réttlæta tilvist sína á forsendum fag-
urfræði þess tíma sem þær tilheyra.
Gjörningurinn, sem strangt til tekið
er auðvitað bara leikrit, setur lista-
söguleg spursmál síðustu áratuga í
hnotskurn á röskum hálftíma. Geri
aðrir betur.
Hvörfin í „Dramadrottningum“
eru svo þegar stytturnar, sem allar
eru auðþekkjanlegar sem slíkar,
velta fyrir sér hvað í ósköpunum sé
að gerast er Brillókassi Andy War-
hols (frá 1964) dettur af himnum ofan
undir lok sjónarspilsins. Styttan
Elegy III (eftir Barböru Hepsworth,
frá árinu 1966) talar fyrir munn hinna
– og án efa margra listunnenda á sín-
um tíma – þegar hún segir: „Þetta er
áreiðanlega ekki myndastytta, eða
hvað? Það getur ekki verið.“
Þótt þeir Michael Elmgreen og
Ingar Dragset dragi þannig saman
ríkjandi viðhorf til lista frá ólíkum
tímum í verki sínu með svo hnyttnum
og beittum hætti, þarf enginn að ótt-
ast að viðhorfin til skúlptúra séu ekki
sömuleiðis fersk utan borgarleik-
hússins í Kassel. Hefðbundnum skil-
greiningum hefur í sumum tilfellum
verið kastað algjörlega fyrir róða af
þeim listamönnum sem taka þátt, og
það er vitaskuld í fullri samvinnu við
sýningarstjórana, þau Kasper König,
Birgitte Franzen og Carinu Plath
sem er þeim tveimur fyrrnefndu til
aðstoðar.
Sýningarumhverfið –
almenningsrýmið
Á sýningu sem þessari er óhjá-
kvæmilegt að skoða sýning-
arumhverfið, sjálft almenningsrýmið.
Münster er fyrir löngu farin að bera
merki þessara sýninga og því orðin
að einskonar varanlegri yfirlitssýn-
ingu er spannar þróun þrívídd-
armyndlistar á síðari hluta tutt-
ugustu aldar. Sum verkanna hverfast
enda um Münster-borg sem slíka,
eða jafnvel um þarfir borgaranna á
hverjum tíma. Sem dæmi um hið síð-
arnefnda má nefna gamalt verk, Per
Kirkeby, sem er í raun bara stræt-
isvagnaskýli, og þá ekki síður verk
Hans Peters Feldmanns, sem í ár
ákvað að endurgera niðurnídd al-
menningssalerni á einu bæjartorg-
inu. Það var óneitanlega athyglisvert
að sjá konur streyma niður á kar-
laklósettið og karla inn á kvennakló-
settið með myndavélar á lofti alla
opnunardagana – þrátt fyrir að
„verkið“ eða salernin væru í fullri
notkun.
Í Münster kemst sem sagt enginn
hjá því að velta fyrir sér hvernig við
skilgreinum almenningsrými; hvar
við finnum fyrir sögunni og minning-
unum, bæði hinu sameiginlega minni
mannkyns og því sem lifir og hverfur
með einstaklingunum. Listin er sett
fram í þessu samhengi borgarinnar
og enginn sem fer um hana getur
komist hjá því að velta því fyrir sér
með hvaða hætti listin þjónar þessu
tiltekna umhverfi sínu.
Münster er ekki bara sögufræg
borg í miðaldasögunni, heldur einnig
í nútímasögunni. Hún er ein þeirra
þýsku borga sem voru lagðar í rúst í
sprengjuárásum bandamanna á loka-
stigi síðari heimsstyrjaldarinnar –
þeirra borga þar sem sagan var nán-
ast þurrkuð út. Allar sögufrægar
byggingar miðborgarinnar eru því
endurgerðir af eldri byggingum –
einskonar eftirlíkingar af sjálfum sér.
Fyrir vikið ber hinn gamli og sögu-
legi miðbær með sér andrúmsloft
endursköpunar og -skoðunar, sem
eftir skrif Umbertos Ecos um Disn-
ey-væðingu heimsins á jafnframt
eitthvað skylt við þemagarðinn.
Óhjákvæmilega hafa nokkrir lista-
menn í ár því unnið verk sín út frá
sögulegum staðreyndum – unnið með
sameiginlegt minni staðarins eins og
það hefur orðið til í gegnum söguna.
Þannig lítur Martha Rosler til tíma-
bils Anababtistanna í Münster (1534-
1535), sem eftir skammvinn yfirráð
voru að lokum yfirbugaðir, pyntaðir
og drepnir. Forsprakkarnir fengu
ekki kristilega greftrun heldur voru
búr með líkum þeirra hengd upp í
kirkjuturninn, öðrum til viðvörunar,
þar sem þau fanga enn athygli fólks;
ekki síst ferðamanna.
Í verki sem hún nefnir „Unsettling
the Fragments“ (Hreyft við brot-
unum) dregur Rosler fram í dags-
ljósið þá staðreynd að saga miðalda-
borgarinnar Münster hefur ekki
varðveist óslitin fram á okkar daga,
þótt svo mætti ætla af bygging-
arstílnum. Hún hefur endurgert (eins
og hefð virðist vera komin á í Müns-
ter) búr Anababtistanna og stillt
þeim upp á götunni meðal vegfarenda
þar sem þau verða hvort tveggja; að
minnisvörðum um mál- og trúfrelsi
og að áminningu um afleiðingar öfga í
trúarbrögðum á borð við þau sem
Anababtistarnir aðhylltust. Hún nýt-
ir sér einnig annað brot úr sögunni,
„brot“ úr guðshúsi gyðinga sem var
eyðilagt Kristalsnóttina hræðilegu
1938. Því kemur hún fyrir í grennd
við búrin með þeim hætti að óhjá-
kvæmilegt er að velta því fyrir sér
hvers vegna þeirra guðshús var ekki
endurgert eftir stríðið rétt eins og
guðshús kristinna. Aðra vísun í yf-
irráð nasista í Þýskalandi má finna í
brotum úr glæsibyggingu þeirri er
hýsti höfuðstöðvar flughers þeirra,
en þeim hefur Rosler m.a. stillt upp á
verslunargötunni þar sem þau eru
eins og hvert annað skraut þrátt fyrir
þann hræðilega hildarleik er þau
standa fyrir í táknrænum skilningi.
Sýnileg saga og ósýnileg –
afstæði sannleikans
Aðgengilegasta leiðin til að skoða
verkin í Skúlptúrverkefninu er að
leigja sér hjól til að fara á ákjósan-
legum hraða um þetta stóra sýning-
arrými. Vel mátti sjá hvaða verk voru
vinsælust á hjólaumferðinni og jafn-
framt hvar ný verk gat að líta. Verk
Guillaume Bijl, „Sorry Installation“
(Kjánalega innsetningin), var eitt
þeirra sem almenningur virtist hafa
hvað mest gaman af.
Bijl leikur sér þar með mörkin á
milli sýnilegrar sögu og ósýnilegar;
sannrar sögu og tilbúinnar. Hann lét
útbúa hól á opnu svæði með stórri og
djúpri holu í miðjunni þar sem gefur
að líta efsta hluta kirkjuturns og litla
skóflu, rétt eins og þar hafi fornleifa-
fræðingar uppgötvað áður óþekktan
kirkjustað. Fólk stóð í hópum hring-
inn í kringum þennan „fund“, rétt
eins og hann væri raunverulegur, og
hvergi voru myndavélar jafnmargar
á lofti.
Uppgötvun Guillaume Bijl leikur sér með mörk sýnilegrar og ósýnilegrar sögu í verki sínu, sann-
rar sögu og tilbúinnar. Þannig afhjúpar hann afstæði hinnar opinberu sögu.
Hæli Isa Gensken sýnir „flóttamenn“ frá hversdagsleikanum við eina kirkju bæj-
arins, og vísar þar til þess forna siðar að allir eigi öruggt hæli í kirkjum.
Saga verkefnisins síðustu 30 ár er einstakur vitnisburður um sögulega
ingi, heldur einnig hvað varðar þróun heimspekilegra viðhorfa um borg
Þeir sem ekki hafa séð „Gangandi mann“, þunglynda styttu Giacomettis,
þrasa með óborganlegum hætti um tilvistina við firrta og hvatvísa „Kan-
ínu“ Jeffs Koons ættu að drífa sig til Münster í Þýskalandi. Skúlptúrverk-
efnið ’07 var opnað þar fyrir gestum og gangandi í sama mund og Docu-
menta í Kassel og mun standa yfir í 107 daga. Andrúmsloftið í Münster er
einstakt og í raun langskemmtilegast af öllum stórsýningum sumarsins –
myndlist í almenningsrými hefur fengið nýja merkingu fyrir tilstilli þessa
þrítuga framtaks sem fyrst og fremst snýst um „styttur bæjarins“.
Framleiðni Andreas Siekman kannar tengsl neysluhyggju og framleiðni.
Dramadrottningar í
Ljósmyndir/Fríða Björk Ingvarsdóttir
4 LAUGARDAGUR 14. JÚLÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók