Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.2007, Page 6

6 LAUGARDAGUR 14. JÚLÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Birtu Björnsdóttur
birta@mbl.is
Bandarísk heimildarmynd umhroðalega atburði í borginni
Nanjing í Kína var á dögunum frum-
sýnd þar í landi.
Umræddir at-
burðir áttu sér
stað árið 1937
þegar fjöldi Kín-
verja féll fyrir
hendi japanskra
hermanna.
Ekki er víst
hvort myndin
verði sýnd í Jap-
an þar sem sagn-
fræðingar þar í
landi segja tölu látinna hafa verið
stórlega ýkta. Kínverjar halda því
fram að 300 þúsund manns hafi verið
myrtar í árásinni á meðan Japanir
halda því fram að hinir myrtu hafi
talið 20 þúsund. Aðrir sérfræðingar
telja tölu látinna vera á bilinu 150 til
200 þúsund.
Heimildarmyndin nefnist Nank-
ing, sem er enskt heiti borgarinnar
Nanjing.
Leikstjórarnir eru tveir, þeir Bull
Guttentag og Dan Sturman, og er
hún sýnd út frá sjónarhorni þeirra
bandarísku trúboða sem í samvinnu
við þýska viðskiptajöfra hjálpuðu
kínverskum flóttamönnum að finna
öruggt athvarf.
Leikarar á borð við Woody Har-
relson og Stephen Dorff lesa í mynd-
inni upp dagbókarbrot trúboðanna.
  
Þar sem er ofurhetja þar eruskúrkar, það er lögmál sem far-
ið er eftir við gerð allra kvikmynda
um ofurhetjur.
Á því verður engin undantekning
gerð í nýjustu
myndinni um
Leðurblöku-
manninn.
Myndin nefnist
The Dark Knight
og enn er dvalið
við fortíð Leð-
urblökumannsins
líkt og í Batman
Begins. Christian
Bale verður líkt
og í síðustu mynd sveipaður skikkj-
unni góðu en nú hefur verið greint
frá því hver einn andstæðinga hans
verður.
Sá nefnist Gamble og verður leik-
inn af Michael Jai White (Spawn).
Leikarinn David Banner (Black
Snake Moan) lýsti því reyndar yfir á
dögunum að hann hefði þreytt
áheyrnarpróf fyrir sama hlutverk en
nú er ljóst að hann hafði ekki erindi
sem erfiði.
Gamble þessi er höfuðpaur einnar
þeirra glæpaklíka sem reyna að
tryggja sér yfirráð í undirheimum
Gotham-borgar, en tómarúm mynd-
aðist þar þegar Carmine Falcone
(Tom Wilkinson) var rutt úr vegi í
Batman Begins.
En glíma Leðurblökumannsins
verður ekki bara háð við Gamble því
Sal nokkur Maroni (Eric Roberts)
hefur tekið við stjórn Falcon-
fjölskyldunnar. Hann er svo í slag-
togi við uppivöðslusaman bankaræn-
ingja sem kallar sig Jókerinn. Sá síð-
astnefndi hljómar kunnuglega í
eyrum áhorfenda Blaka en það er
Heath Ledger (Brokeback Mount-
ain) sem fer með hlutverk Jókersins
á sínum yngri árum.
  
Mikil eftirvænting ríkir hjámörgum kvikmyndaáhuga-
manninum vegna frumsýningar
fyrstu bíómyndarinnar um Simpson-
fjölskylduna.
Afar mikil leynd
hvílir yfir sögu-
þræði mynd-
arinnar en tíu mín-
útna stikla úr
myndinni var sýnd
í London á dög-
unum.
Þar sáu glöggir
að talsverð ádeila
yrði á trúmál og
umhverfisvernd í myndinni, sé eitt-
hvað að marka stikluna.
KVIKMYNDIR
Woody Harrelson
Michael Jai White
Hómer Simpson
Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Íslensk kvikmyndasaga er hálfgerð forsaga,forsaga sem teygir klærnar inn í nú-tímann og næstum kæfir hann. Kvik-myndasagan er nær því eintóm forsaga,
hana má sjá sem vísi að einhverju öðru, sem lof-
orð um eitthvað sem kannski kemur. Og þannig
hefur forsagan haldið í sér lífinu áratug fram af
áratug: þetta hlýtur að batna. Kvikmyndalistin
eins og hún var lengi iðkuð hér á landi, svo mað-
ur sé nú nægilega háfleygur, var vissulega lif-
andi, hún sýndi að minnsta kosti ummerki um
líf. En kannski var það ekki miklu meira. Mætti
ekki halda því fram að búktalarinn í kvikmynd
Ágústs Guðmundssonar, Með allt á hreinu, sé
ágætis táknmynd fyrir íslenska kvikmyndagerð
eins og hún var í langa áratugi? Sjarmerandi og
oft full af krafti, gerð með litlu fjármagni en all-
nokkru hugviti og útsjónarsemi, en þegar upp er
staðið dálítið viðvaningsleg og stundum hrein-
lega vandræðaleg? Tilbúningur án nægilegs und-
irbúnings.
En hlutirnir breytast. Kvikmyndamiðstöðin,
líkt og lóan, lofar betri tíð. Og hvert sem við lít-
um er umhverfið að taka umskiptum. Íslenskir
bankar hafa umbreyst í alþjóðleg stórfyrirtæki,
fyrrum nýlendan kaupir danska minnisvarða, og
svo fram eftir götunum samkvæmt útrásartalinu
frá því fyrir nokkrum árum. En getur verið að
útrásin í viðskiptalífinu eigi sér hliðstæðu í kvik-
myndageiranum? Að hluta til spyrjum við þess-
arar spurningar vegna þess að um síðustu helgi
hlaut kvikmynd Baltasars Kormáks, Mýrin,
Kristalshnöttinn, aðalverðlaunin á Karlovy Vary-
kvikmyndahátíðinni í Tékklandi.
Ef hægt er að tala um útrás á sviði kvik-
mynda þá myndi maður segja að hún hafi hafist
mun fyrr. Fyrir margt löngu var íslensk kvik-
mynd tilnefnd til Óskarsverðlauna. Á þeim tíma
var slíkt algjört einsdæmi og þótti vitanlega afar
fréttnæmt. Þarna gekk víkingurinn Friðrik Þór
sprelllifandi inn í Valhöll alþjóðlegar velgengni,
hann djammaði með goðsögulegum verum, guð-
um og drottningum sem hvergi eru til nema á
sjónvarpsskjánum, en heiður þessi, náðin sem
Börn náttúrunnar hlaut fyrir augum akademí-
unnar, var upphrópunarmerkið sem beðið var
eftir, tilnefningin hljómaði um landið þvert og
endilegt líkt og skothvellur sem markar upphaf
byltingar. Eða svo væri gaman að halda fram.
Sjálfur er ég ekki viss um að svo hástemmd lýs-
ing passi við raunveruleikann en ákveðinn kraft-
ur kemur inn í íslenska kvikmyndagerð á þessu
tímabili, því verður ekki neitað. Regnskýin
hröktust burt, eitt af öðru, vorið sem í raun var
vetur var loks liðið og eitthvað í líkingu við kvik-
myndasumar rann upp.
Nú gera íslenskar kvikmyndir vart við sig á
stórum kvikmyndahátíðum jafnt sem minni og
geta jafnvel (ef heppnin er með) fengið einhverja
dálitla bíódreifingu á alþjóðavísu. Íslenskar kvik-
myndir ganga líka vel í heimalandinu, þó ekki
kannski jafn vel og í upphafi. Frekar ætti
kannski að segja að ekki sé lengur „tryggt“ að
íslenskar myndir gangi vel á Íslandi, en lengi vel
gekk sú saga fjöllum hærra að Íslendingar væru
svo sólgnir í innlenda framleiðslu að mesta furða
væri að einhverjum hefði ekki dottið í hug að
talsetja innfluttar myndir. Þannig hefðu þessum
myndum verið tryggðar vinsældir. Sú hefur vit-
anlega aldrei verið raunin – áhætturnar sem
frumkvöðlar íslenskrar kvikmyndagerðar neydd-
ust til að taka eru þekktar, en því verður þó ekki
neitað að fréttnæmi íslenskra mynda, fyrir það
eitt að vera íslenskar, hefur farið minnkandi.
Núna eru þær fréttnæmar ef þær eru góðar, að-
sókn er mikil eða, líkt og er með Mýrina þessa
stundina, verkið vinnur sigra á alþjóðlegum vett-
vangi.
Blússandi ferð
SJÓNARHORN »En getur verið að útrásin í viðskiptalífinu eigi sér hliðstæðu
í kvikmyndageiranum? Að hluta til spyrjum við þessarar
spurningar vegna þess að um síðustu helgi hlaut kvikmynd
Baltasars Kormáks, Mýrin, Kristalshnöttinn, aðalverðlaunin á
Karlovy Vary-kvikmyndahátíðinni.
Eftir Heiðu Jóhannsdóttur
heida@mbl.is
Í
nýlegri og einkar áhugaverðri heimild-
armynd sem nefnist This Film is Not Yet
Rated (Aldurstakmark enn óákveðið) er
fjallað um kvikmyndaeftirlitskerfi
Bandaríkjanna. Umrætt kvikmyndaeft-
irlit fer fram undir hatti Bandaríska
kvikmyndasambandsins (MPAA) en þeir sem
skipa nefndina njóta algerrar nafnleyndar og álit
þeirra er hvorki byggt á skýrum vinnureglum né
skriflega rökstutt. Í heimildarmyndinni er rætt við
fjölda kvikmyndagerðarmanna sem eru ósáttir við
starfsaðferðir nefndarinnar en hún er að mati
margra þeirra ekkert annað en óeðlilega valdamik-
ið ritskoðunarafl sem þröngvar ákveðnu hug-
myndaforræði upp á bandaríska kvikmyndagerð,
ekki síst hvað siðgæðisviðhorf varðar. Myndin hef-
ur vakið talsverð viðbrögð og leiddi m.a. til smá-
vægilegra breytinga á vinnuaðferðum kvikmynda-
eftirlitsins.
Ofbeldi, orðbragð, nekt og kynlíf
Kvikmyndaeftirlitið metur kvikmyndir m.a. út frá
því hvort þar er að finna ofbeldisfull atriði, „ljótt“
orðbragð, nekt eða kynlífstengd atriði. Kvikmynd-
ir sem eru lausar við allt slíkt fá stimpilinn G (öllum
leyfð), en þeim mun ljótara sem orðbragðið er eða
opinskárri kynlífsumfjöllun hækkar þröskuldurinn
og tilgreint er við hvaða aldursbil börn þurfa að
vera í fylgd með fullorðnum. Vilji kvikmyndir eiga
von um víðtæka dreifingu og kynningu er keppi-
kefli aðstandenda þeirra að fá ekki strangari
stimpil en aldurstakmarkið R, sem þýðir að börn
undir 17 ára geta séð myndina í fylgd með full-
orðnum. Fari aldurstakmarkið upp í NC-17, sem
bannar börnum undir 17 ára alfarið aðgang að
myndinni, hefur ákveðin táknræn bannfæring átt
sér stað, nokkuð sem flestir kvikmyndagerð-
armenn sjá sig tilneydda til þess að breyta með því
að klippa atriði úr myndum, og leggja þær aftur
fyrir nefndina í von um að fá mildara aldurs-
takmark. Þannig láta flestir kvikmyndagerð-
armenn að meira eða minna leyti undan þrýstingi
kvikmyndaeftirlitsins og undirgangast þannig
ákveðna tegund af ritskoðun. Í myndinni segir leik-
stjórinn Matt Stone að á síðustu árum hafi ritskoð-
unin sífellt orðið nákvæmari en áður var matið gef-
ið út án nákvæmra athugsemda við einstök atriði.
Þegar Stone leikstýrði kvikmyndinni South Park
fékk hann hins vegar í símtali við fulltrúa nefnd-
arinnar nákvæma útlistum á þeim orðum, setn-
ingum, gríni og atriðum sem þurftu að hverfa til
þess að myndin slyppi með R-aldurstakmark.
Sú ritskoðun sem á sér stað í gegnum störf kvik-
myndaeftirlitsins er tekin til umfjöllunar í heimild-
armyndinni, en þar er sýnt fram á hversu ófagleg,
ógagnsæ og hlutdræg störf nefndarinnar eru. Bent
er á náin tengsl nefndarinnar við stóru kvikmynda-
fyrirtækin (kennd við Hollywood) sem standa fyrir
um 95% af kvikmyndaframleiðslu og -dreifingu í
Bandaríkjunum og þá staðreynd að formaður kvik-
myndaeftirlitsins til þrjátíu ára er fyrrum innan-
búðarmaður í Hvíta húsinu og vel tengdur inn í
Washington. Engu að síður lúta störf eftirlitsins
engum skýrum stjórnsýslulögum og starfa í algerri
leynd, þrátt fyrir að um opinber og áhrifamikil
störf í þágu „almannahagsmuna“ sé að ræða. Í
heimildarmyndinni bregður leikstjórinn því á það
ráð að ráða einkaspæjara að komast að því hverjir
sitji á bak við byrgða glugga höfuðstöðva Banda-
ríska kvikmyndaeftirlitsins og ákveði hvernig kvik-
myndalegri tjáningu skuliháttað í landinu.
Hugmyndafræðilega hliðin á ritskoðunarvaldi
kvikmyndaeftirlitsins er enn meira sláandi en sú
verklega. Þannig benda viðmælendur heimild-
armyndarinnar, fræðimenn, kvikmyndagagnrýn-
endur og leikstjórar, á hversu lítið umburðarlyndi
nefndin hefur gagnvart nekt og kynlífi og hversu
mikið umburðarlyndi hún sýnir ofbeldisatriðum.
Þannig lýsir Kimberly Pierce, leikstjóri Boys Don’t
Cry (Strákar gráta ekki) því hvernig nefndin setti
ekkert út á ofbeldisatriðin í myndinni, m.a. þar sem
persóna er skotin í höfuðið, en taldi ótækt sýna
andlit kvenpersónu að fá fullnægingu. Þá er bent á
að ofbeldi og skothríð sleppi athugasemdalaust í
gegnum kvikmyndaeftirlitið í myndum fyrir börn
og unglinga, svo lengi sem hvergi sjáist í blóð, þær
sýni því nokkurs konar blóðlausa og firrta mynd af
raunverulegum afleiðingum ofbeldis.
Hugmyndir kvikmyndaeftirlitsins um hvað geti
talist ásættanleg kynhegðun er sömuleiðis mörkuð
af fordómum og afneitun á ólíkum birting-
armyndum kynlífs sem eðlilegum þætti í lífi fólks.
Tekið er strangar á kynlífi samkynhneigðra en
kynlífi gagnkynhneigðra og opinská umfjöllun um
sjálfsfróun eða kynlífsunað kvenna virðist eitur í
beinum kvikmyndaeftirlitsins.Þannig segir leik-
stjóri kvikmyndarinnar But I’m a Cheerleader (En
ég er klappstýra) sem fjallar um lesbíur sem send-
ar eru í sumarbúðir sem veita unglingum „meðferð
gegn samkynhneigð“, hlaut NC-17 stimpil, þrátt
fyrir að engin nekt eða opinská kynlífsatriði væri
að finna í myndinni.
Súrrealískt áfrýjunarferli
Eftir að hafa varpað ljósi á starfsaðferðir kvik-
myndaeftirlitsins í Bandaríkjunum út frá ýmsum
sjónarhornum í gegnum frásagnir leikstjóra, kem-
ur að því að leikstjóri heimildarmyndarinnar,
Kirby Dick, þarf sjálfur að leggja mynd sína í dóm
kvikmyndaeftirlitsins. Ekki er von á góðu þar sem í
myndinni eru fjölmörg sýnidæmi um kynlífsatriði
sem hlotið hafa misstranga áfellisdóma í ritskoðun,
og ekki stendur á viðbrögðum – This Film is Not
Yet Rated fer beint í NC-17 aldurstakmarkið. Við
tekur kostulegt ferli sem leikstjórinn skrásetur
vandlega þar sem hann reynir að leita réttar síns
og fer í gegnum svokallaða áfrýjun, þar sem sér-
stök áfrýjunarnefnd metur umkvartanir leikstjór-
ans. Áfrýjunarferlið reynist ekki síður súrrealískt
en sjálft matið, þar gildir sama nafnleysisreglan og
allar vinnureglur eru ákveðnar af kvikmyndaeft-
irlitinu sjálfu. Þegar leikstjórinn reynir að krefja
meðlimi áfrýjunarnefndarinnar um nöfn neita þeir
að svara en bera aðeins númer í barminum. Nöfnin
hafði einkaspæjarinn knái hins vegar grafið upp og
reyndist þar fyrst og fremst um að ræða aðila úr
kvikmyndadreifingar- og sýningarbransanum
ásamt tveimur prestum. Og niðurstaða áfrýj-
unarnefndarinnar var afdráttarlaus; áfrýjun hafn-
að með 10 atkvæðum gegn 0!
Siðgæðisverðir Hollywood
Brokeback Mountain Jake Gyllenhaal og Heath Ledger voru stjörnur þessarar Óskarsverðlauna-
myndar sem vakti gríðarlega athygli, ekki síst fyrir ástir tveggja karlmanna.
Í heimildarmyndinni This Film is Not Yet Rated
er tekist á við kvikmyndaeftirlitskerfið í Banda-
ríkjunum og bent á þá hugmyndafræðilegu rit-
skoðun sem þar viðgengst.