Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.2007, Qupperneq 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. JÚLÍ 2007 11
Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur
annaei@mbl.is
Forsætisráðherratíð Tonys Blairvar vart lokið er fregnir bár-
ust af því að fyrrum pólitískur ráð-
gjafi hans og spunameistari hygð-
ist senda frá sér
tæplega átta
hundruð síðna
doðrant um for-
sætisráðherratíð
Blairs. Bókin
nefnist The
Blair Years:
Extracts from
the Alastair
Campbell Diar-
ies, en Campbell
starfaði fyrir breska forsætisráð-
herrann fram til 2003. Bókin, sem
kom út í Bretlandi sl. mánudag,
hefur þegar vakið mikla athygli, og
eru menn ekki á eitt sáttir um
hversu jákvæð hún eigi eftir að
reynast fyrir Blair. Sjálfur full-
yrðir Campbell að hún sýni
forsætisráðherrann í mjög já-
kvæðu ljósi, þó að þar sé einnig að
finna frásagnir af stormasömu
sambandi Blairs og arftaka hans og
núverandi forsætisráðherra, Gord-
on Brown.
  
Upphafslínur nýjustu bókarLloyd Jones, Mister Pip,
benda til þess að hér sé á ferðinni
ein af þessum skrýtnu og skemmti-
legu, en jafnframt tilfinningaríku
sögum sem reynast svo auðlesnar.
Og þótt sagan falli vissulega í
þessa flokka er undirtónninn
þyngri en fyrstu kynni benda til.
Sögusviðið er „gleymda“ eyjan
Bougainville í suðurhluta Kyrra-
hafsins á tíunda áratug síðustu ald-
ar og eru viðburðirnir séðir með
augum tíu ára stúlkunnar Mat-
hilda, sem horfir upp á það að faðir
hennar og allir aðrir ungir menn á
Bougainville hafa hrakist á brott –
ýmist í atvinnuleit eða til að ganga
til liðs við uppreisnarhópa á nálæg-
um eyjum. Er bæjarskólinn verður
síðan kennaralaus, hleypur „síðasti
hvíti maðurinn á eyjunni“ í skarðið
og tekur að lesa fyrir verk Charles
Dickens fyrir börnin sem heillast
af.
  
Dickens kann að vera víðs fjarrií nýjustu bók Penelope Li-
vely, Consequences, en England
og Englendingar eru þar engu að
síður mjög áber-
andi. Í bókinni er
fylgt eftir þrem-
ur kynslóðum
breska kvenna;
Lornu sem vex
úr grasi í vernd-
uðu umhverfi á
árunum fyrir
heimsstyrjöldina
síðari, Molly sem
er táningur á sjö-
unda áratugnum og loks Ruth sem
er á miðjum aldri er saga hennar
er sögð. Allar verða þær fyrir
margvíslegum áföllum í lífinu en
neita engu að síður að feta í fótspor
fjöldans.
  
Rússneski lögreglumaðurinnArkady Renko, sem fyrst leit
dagsins ljós í bókinni Gorky Park
fyrir 26 árum, er
enn jafn tor-
trygginn og
kaldhæðinn og
hann var þá. Í
nýjustu bók
Martin Cruz
Smith, Stalin’s
Ghost, starfar
Renko enn fyrir
saksóknara
Moskvuborgar –
en einungis af því að hann er þeirr-
ar skoðunar að það sé líklega betra
en að vera dauður. Borgarmyndin
sem höfundurinn dregur upp af
Moskvu er langt frá því að vera að-
laðandi, en er fjöldagröf kemur í
ljós við byggingaframkvæmdir þar
og yfirmenn hersins taka að blanda
sér í málin fara hjólin að snúast.
BÆKUR
Alastair Campbell
Martin Cruz Smith
Penelope Lively
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is
Lítil athugun stendur nú yfir á bloggsíðunokkurri – sem auðvelt er að yfirsjást ákortlausum þvælingi um vefheima. Égrakst nú á þetta samt og þetta er pínu-
lítið fallegur leikur. Hann gengur út á að velja fal-
legasta orð íslenskrar tungu og eru ein 87 orð í
pottinum, að lokinni frjálslegri undankeppni
bloggarans og gesta. Það er Anna Ólafsdóttir
Björnsson sem er bloggarinn, hún semur regl-
urnar, hún mun tilkynna úrslitin, ég þekki hana
ekki, en ég ætla að fylgjast með.
Auðvitað er leikur á borð við þennan ekki nýr af
nál, sífellt er verið að velja fallegasta þetta og hitt,
bílinn, konuna, nefið, fjallið, blómið, vöðvabúntið
og fleira sem strengt er á mælistikur fegurðar –
sem alltaf er afstæð. Ég man ekki betur en keppni
um fallegasta orð á íslensku hafi einmitt farið
fram á Degi íslenskrar tungu í fyrra, nánar til-
tekið í Ársafni Borgarbókasafns. Þar sigraði orðið
ást, það er eins og mig rámi í að flest vinsælustu
orðin í þeirri keppni hafi merkt eitthvað jákvætt,
jafnvel væmið.
Svo er einnig í bloggleiknum, þó ekki alveg. Á
blaði eru til dæmis orð eins og brigsl, gjálífi og
kakkalakki – mér finnst skemmtilegustu tillög-
urnar einmitt vera þær sem merkja eitthvað vafa-
samt, hversdagslegt, jafnvel vont. Því það er
snilldin við tungumál. Orð (táknmynd) getur verið
fallegt og hljómmikið en inntakið (táknmiðið) allt
annarrar náttúru, lágt ris, slepja eða dauði. „Mér
þykir orðið „fjörbrot“ alltaf vera helvíti magnað.
Þegar skepna er í fjörbrotum,“ skrifar til dæmis
einn þátttakenda. Það eru skemmtileg vísindi.
Falleg orð sem tákna dauða. Þar mætti bæta við
orðum á borð við feigð, örendur, nár, ólífi og svo
framvegis, kannski væri hægt að kjósa sér-
staklega um fallegasta dauðatengda hugtakið.
Jæja, óðfluga og doðrantur eru líka með í
keppninni, sumsé líka orðið jæja. Á meðal orðanna
87 eru annars grunsamlega mörg sem tengjast
móðurhlutverkinu; líf, ljósmóðir, barn, mamma,
kona… Af hverju nefndi enginn orðið pabbi?
Kannski þykir það hljóðfræðilega minna smart,
fólk hefur ekkert á móti pöbbum, náttúrlega, enda
ekki verið að velja vinsælustu einkunnirnar held-
ur fallegustu orðin. Þetta er snúið. Á meðan einum
þykir nauðlending fallegt orð, tengja aðrir það
hrolli. Og þá kemur einhver og segir að hrollur sé
frábært orð. Öðrum finnst það asnalegt.
Á lista bloggaranna eru líka útsýnisorð, him-
inblámi, firð, Hvanndalafossar, fjalldrapi, dögg,
andvari, straumur, þoka. Allt svo fallegt. Og næst-
um mætti keppa í undirflokknum eins-atkvæðis-
orð því vor, von, yndi, þel, sól, nótt, röst, eirð og
ber eru þarna galvösk á lista. Er einfalt fallegt?
Þessi litla keppni felur í sér meiri stærðir en hægt
er að benda á í stuttum pistli.
En hvers vegna er ég að skrifa bókapistil um
samkvæmisleik? Nú, vegna þess að ásýnd og inn-
tak orða skipta máli. Úr þeim eru bókmenntir
gerðar. Ljótum orðum sem tákna eitthvað fallegt,
hljómmiklum orðum sem tákna flugur og ryk, fal-
legum orðum sem tákna hörmungar og stuttum
orðum sem ná yfir allan heiminn, svo að segja. Orð
skilja okkur frá skepnunum, smekkur skilur okk-
ur hvert frá öðru, væri hægt að segja ef maður
hefði smekk fyrir spakmælum. Við erum – og eig-
um að vera – ósammála um smekk, fegurð og hall-
ærisheit. Um merkingu orða erum við hins vegar
mestmegnis sammála, þess vegna getum við talað
saman, þess vegna getum við líka rifist, móðgað.
Það er um að gera að fólk steli á víxl hugmynd-
inni um að kjósa fallegasta orð tungumáls síns.
Það hvetur til umræðu um orð. Og að orða tilfinn-
ingar sínar um orð er óheyrilega fyndið og fallegt.
Það er eins og babúska, það er eins og að mála
málningarfötu, það er eins og að raka saman heil-
um haug af hrífum. Gaman að því.
Er doðrantur fegurst orða?
ERINDI » Á lista bloggaranna eru líka
útsýnisorð, himinblámi, firð,
Hvanndalafossar, fjalldrapi,
dögg, andvari, straumur, þoka.
F
ebrúar, 1997
Það var rammíslenskur vetur
fyrir utan gluggann og ég lá í öll-
um fötunum uppi í rúmi í kjall-
araherbergi í Vesturbænum og
hugsaði um Appelsínumótelið í
Los Angeles.
Hvers vegna hugurinn reikaði þangað veit ég
ekki.
Kannski vegna þess að þegar ég bjó á Appels-
ínumótelinu við Hollywood Boulevard var oft það
eina sem ég gerði að liggja í öllum fötunum uppi í
rúmi með ljósin slökkt, láta hugann reika og hlusta
á heiminn handan við skítuga veggina. Eins og dýr
í bæli sínu. Bjórkippa í bréfpoka á gólfinu, tómar
bjórdósir á teppinu og ein hálftóm dós í hægri
hendinni. Eins og á Brávallagötunni sjö árum síð-
ar.
Ekki veit ég heldur hvort það er þarna enn,
Appelsínumótelið við Hollywood breiðgötuna.
Daginn eftir að ég fór þaðan braust út skotbardagi
milli mexíkóanna sem héldu til þar og lögregl-
unnar, sem umkringdi L-laga bygginguna, og lykt-
aði bardaganum með því að glæpagengið féll í val-
inn, ásamt tveimur lögregluþjónum og einum
vegfaranda. Ég sá þetta í fréttunum á La Guardia
flugvellinum þegar ég lenti í New York.
Ég gæti þó best trúað að það væri þarna enn,
gamla góða Appelsínumótelið með sínum dópsöl-
um, hórum, fíklum, krakkaskörum og músagangi.
Ég hélt reyndar í fyrstu að mýsnar væru ímyndun
ein en svo reyndist ekki vera. Á Appelsínumótel-
inu var hið ótrúlega satt og það sem ekki var satt
var of ýkt til að geta verið lygi. Það voru læti á
meðan sólin skreið yfir himininn og allt meira eða
minna vitlaust eftir að hún settist á kvöldin. Bank,
hróp og köll, hávær rifrildi, sírenuvæl og blóðug
hnífaslagsmál. Byssuhvellur eina nóttina, og
morguninn eftir sá ég nýja holu í stálplötunni á
íbúð glæpaforingjans. Alla daga stríddu hórurnar
mér (þær voru svartar og kölluðu mig white ass og
honey boy), krakkarnir reyndu að komast inn á
herbergið til að stela, fíklarnir voru með bögg og
stæla, mýsnar átu rottueitrið sem ég dreifði um
gólfið og fitnuðu eins og sveitta fíflið í móttökunni,
unglingarnir góndu á mig og mexíkóarnir heilsuðu
mér kurteislega en án virðingar. Þeir voru aug-
ljóslega engin lömb að leika sér við, þessir ungu og
blóðheitu mexíkóar (jafnaldrar mínir sem litu út
eins og stökkbreyttir termítar frá annarri plán-
etu), en einhverra hluta vegna létu þeir mig í friði,
svona að mestu. Kannski áttuðu þeir sig ekki alveg
á mér. Kannski fannst þeim ég bara skrýtinn.
Varla voru þeir hræddir við mig, meira kannski
með hæfilegan vara á sér. Ég var óskrifað blað,
óþekkt stærð.
Einu sinni spurði mig stráklingur hvort ég væri
vopnasali. Ég svaraði því hvorki játandi né neit-
andi. Hafði hann heyrt einhvern kalla mig vopna-
sala? Ég vissi það ekki. Ég setti bara upp hlut-
lausan svip og lék hlutverk vopnasalans upp frá
þessu því ég ímyndaði mér að slíkur maður fengi
að vera í friði því hann var hvorki vondi né góði
heldur einhvers staðar mitt á milli. Nokkurs konar
hvergimaður.
En eitt síðdegið munaði minnstu að gríman félli
og blásaklaus Íslendingurinn kæmi í ljós. Það
mátti ekki gerast því án ímyndar hins dularfulla
vopnasala yrði ég ekkert annað en það sem ég var:
tvítugur túristabjáni sem tilvalið væri að ræna og
berja. Í dag eru sautján ár síðan þessi atburður
átti sér stund og stað en ég fæ enn hroll við til-
hugsunina eina saman. Mér finnst þetta hafa gerst
í gær en á sama tíma finnst mér þetta vera end-
urtekinn draumur, svitablaut matröð án tengsla
við nokkurn veruleika.
Ég var að koma heim úr búðinni með troðfullan
pappírspoka af bjór, maísflögum, sælgæti, gosi,
rottueitri og verkjalyfjum. Herbergið mitt var á
efri hæð mótelsins, fyrir miðju á löngum gangi
sem lá utan á byggingunni, gulbrúnn veggur á
aðra hönd og veiklulegt tréhandrið á hina. Ég var
ekki fyrr búinn að þramma upp stigann og beygja
fyrir hornið og inn á fyrrnefndan gang en háværar
raddir bárust mér til eyrna. Dyrnar á herberginu
handan við mitt voru opnar og þar rifust tveir karl-
menn hástöfum, íbúinn sem stóð í gættinni og ann-
ar gestkomandi sem stóð úti á ganginum. Sá síð-
arnefndi var mjög æstur og ógnaði þeim
fyrrnefnda með óprenthæfum orðaflaumi, djöf-
ullegum augnsvip og handarhreyfingu sem erfitt
var að misskilja: Undir snjáðum mittisjakka hélt
hann um skammbyssu sem hann beindi að ná-
granna mínum. Sólbakað loftið var hlaðið rafmagni
og lyktaði af örvæntingu og yfirvofandi dauða.
Ég fraus í sporunum eitt andartak; her-
mannaklossar, bláar gallabuxur, hvítur bolur,
svartur leðurjakki, sítt hár, svört sólgleraugu og
svitaperlur á enninu. Og þeir þögnuðu og litu sam-
tímis á mig, tíu metrar á milli okkar, kannski
fimmtán. Í einni svipan urðu þeir að einum manni
sem horfði fullur fyrirlitningar og haturs á óboðinn
gest sem hafði stigið inn fyrir einhverskonar vé-
bönd. Tikk, takk … ég varð að hugsa hratt og
breyta rétt ef ég ætlaði mér að lifa fram á næsta
dag. Ég mátti ekki flýja – þá yrði ég eltur og bar-
inn, ég mátti ekki sýna merki um hik eða hræðslu
– þá yrði ég barinn á staðnum, og sama hvað ég
gerði þá varð ég að gera það rólega rólega rólega
eins og ekkert í víðri veröld gæti komið mér úr
jafnvægi.
Ég steig eitt skref fram og svo annað. Ég gekk
hinn rólegasti eftir ganginum og horfði á þögula
mennina horfa á mig horfa á sig. Á veggnum á milli
dyranna á herberginu mínu og dyra nágranna
míns var hvítur kassi sem skagaði út á ganginn.
Það var loftkælingin á herberginu mínu. Þegar ég
kom að dyrunum nam ég staðar, tók niður sólgler-
augun og leit hinn rólegasti í augun á manninum
með skammbyssuna. Síðan lagði ég innkaupapok-
ann frá mér ofan á lofkælinguna, rétti rólega úr
bakinu og dró lykilinn upp úr vasa á leðurjakkan-
um og opnaði dyrnar, fumlaust og yfirvegað. Skila-
boð mín voru þessi: Ég sé ykkur, ég veit hvað er í
gangi og ég veit að þið vitið að ég veit, en ég ætla
ekki að skipta mér af annarra manna málum því
mér gæti ekki verið meira sama, comprende? Ég
stakk lyklinum aftur í vasann, tók upp inn-
kaupapokann og leit aftur á manninn með byss-
una, sisona, áður en ég gekk hinn rólegasti inn á
herbergið og lokaði á eftir mér.
Um leið og small í lásnum hrundi ég fram fyrir
mig niður á gólfteppið með pokann í fanginu, síðan
velti ég mér á bakið og andaði í takt við trylltan
hjartsláttinn …
Appelsínumótelið.
Það eina góða sem hægt var að segja um þennan
hrörlega gististað, svona fyrir utan staðsetninguna
og lágt verðið, var sú staðreynd að loftið fyrir utan
kámugan baðherbergisgluggann var mun verra en
rotið loftið fyrir innan hann. Hollywood breiðgat-
an: syfjuð pálmatré undir appelsínugulum himni,
yfirfullar ruslafötur, steikarbræla, rónar, hunda-
skítur og bíll við bíl á akrein við akrein á vegi sem
teygði sig eins og malbikað stórfljót langt inn í
land og alveg út að Kyrrahafinu. Mengunin var
rosaleg, hitinn kæfandi og sólin, og sólin, sólin …
Það var ís og snjór fyrir utan gluggann og ég lá í
öllum fötunum uppi í rúmi í kjallaraherbergi í
Vesturbænum og var að hugsa um Appels-
ínumótelið í Los Angeles þegar síminn hringdi.
Þetta var fyrir tíma gemsanna. Það var grár
L.M.Ericson símahlunkur á gólfinu við hliðina á
rúminu, og hann hringdi eins og brunabjalla. Ég
teygði mig eftir símanum, sveiflaði snúrunni upp í
rúmið, tók tólið af og svaraði. Á hinum enda lín-
unnar var ung stúlka, starfsmaður nýrrar ferða-
skrifstofu sem vildi fá að vita allt um ferðamáta
mína, væru þeir einhverjir.
„Tekur aðeins örfáar mínútur!“ sagði hún og
lífsglöð röddin kitlaði mig í eyrað.
„Allt í lagi,“ tautaði ég.
„Ferðastu til útlanda á hverju ári, oft á ári eða
sjaldnar en einu sinni á ári?“
„U, þetta seinasta,“ sagði ég.
„Einmitt. Hvað finnst þér skemmtilegast að
gera þegar þú ert erlendis? Til dæmis fara á skíði,
í skoðunarferðir, skemmta þér, versla, borða góð-
an mat?“
„Bara. Gera ekki neitt, eiginlega.“
„Ekki neitt, já,“ sagði stúlkan og pikkaði eitt-
hvað inn í tölvu.
„Já.“
„Áttu þér einhverja draumaferð?“ spurði hún að
lokum.
„Draumaferð?“ át ég upp eftir henni. Ég hugs-
aði mig lengi um, varð ráðvilltur og hafði ekki hug-
mynd um hvað ég ætti að segja.
„Já, bara eitthvað sem blundar í þér svona,“
sagði stúlkan, orðin pínu óþolinmóð og hætt að láta
röddina kitla mig í eyrað.
„Já,“ sagði ég síðan og opnaði hálfs lítra bjórdós
með fingrum annarrar handar.
„Já?“
„Mig langar aftur til L.A.“
Endir.
Appelsínumótelið
Smásaga eftir Stefán Mána