Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.2007, Síða 15

Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.2007, Síða 15
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. NÓVEMBER 2007 15 lesbók| Jónas 200 ára Áróru líður best einni með bókunum sínum og hún forðast karlmenn. Hún les einkum rómantískar sögur frá nítjándu öld og dvelur meira í heimi bókanna en hinum ytri veruleika. Skyndilega dregur til tíðinda, ástin birtist á sviðinu og færir líf hennar úr skorðum. Heillandi ljóðræn frásögn. Vandaðar bækur fyrir vandláta lesendur sími 561 0055 • www.ormstunga.is Berglind Gunnarsd ót tir Tímavillt Eftir Ásgeir H Ingólfsson asgeirhi@mbl.is H vernig er lífið eftir dauðann? Gleym- ist maður strax eða fennir hægt og rólega yfir minninguna? Sumir verða að virðist ódauðlegir (þótt ráðlegt sé að spyrja aftur eftir nokkur þúsund ár áður en nokkuð er fullyrt) en við vitum ósköp lítið um ódauðleikann, setj- um við hina ódauðlegu upp á stall eða minnumst við aðeins nafns þeirra en ekki verka, eða öfugt? Og getur verið að það séu sveiflur í handanlífinu, látin skáld hnígi og rísi og berist með tískustraumum, smekk og duttlungum bæði yf- irvalds og almúga? Jón Stefánsson, sem síðar tók upp millinafnið Kalman, birti í Morgunblaðinu hinn 16. febrúar 1992 könnun um þekkingu fram- haldsskólanema á Jónasi Hall- grímssyni. 222 nemendur í Menntaskólanum í Reykjavík (MR), Menntaskólanum við Hamrahlíð (MH), Fjölbrautaskóla Vesturlands á Akranesi (FVA) og Fjölbrautaskóla Suðurnesja (FSu) voru spurðir og við endurtókum könnunina nú með fulltrúum sömu skóla að FSu undanskildum, en þaðan höfðu gögn því miður ekki borist þegar greinin var unnin, og var heildarfjöldi nemenda í könn- uninni 172. Þær þrjár spurningar Jóns sem nefndar voru í greininni voru lagðar fyrir aftur og auk þess var tveimur nýjum bætt við. Og þótt tæp sextán ár séu ekki stór hluti af tveimur öldum er þónokk- ur munur á niðurstöðunum. MR með yfirburði Ólíkastar eru niðurstöðurnar að því leyti að munurinn á skólunum hefur aukist. Í könnun Jóns var sáralítill þekkingarmunur, helst að FSu hafi komið verst út. Nú virð- ist hins vegar ágætis þekking á Jónasi vera mjög almenn í MR en mun síðri í hinum skólunum tveim- ur. Vitaskuld ber að varast að skilja þetta sem einhvern stóra- dóm yfir námi í skólunum, það þarf ekki nema einn óvenju áhuga- saman kennara eða hefðir innan skólans tengdar skáldinu til þess að stórefla kunnáttu nemenda, og eins má endalaust deila um hvort verk Jónasar Hallgrímssonar séu mikilvægara námsefni en eitthvað annað. Þá mætti ætla að Dagur ís- lenskrar tungu, sem fyrst var haldinn á afmælisdegi skáldsins árið 1996, hefði styrkt stöðu Jón- asar í menntakerfinu og eins hefur 200 ára afmælið örugglega haft sín áhrif – raunar kæmi ekki á óvart að þekkingin væri töluvert meiri núna, rúmri viku eftir að könnunin var lögð fyrir, enda hafa vafalaust ófáir kennarar sett Jónas á dag- skrá í tilefni dagsins. Ein öld til eða frá Fyrsta spurningin var: Hvenær var Jónas Hallgrímsson uppi? Ná- kvæmt svar við því er 1807-1845 en „á 19. öld“ eða „á fyrri hluta 19. aldar“ hlýtur að teljast fullgilt svar eins og spurningin er orðuð. Sökum afmælisins ætti þessi spurning að vera töluvert auðveld- ari en áður og sú virtist raunin í MR þar sem 44 af 47 nemendum svöruðu rétt, einstaka með ná- kvæmum ártölum, og röngu svörin voru bæði á réttri öld – einn svar- aði ekki. Í hinum skólunum svör- uðu hins vegar aðeins 55 af 125 nemendum rétt – hlutfallið var öllu skárra í MH – og því svöruðu alls 99 af 172 nemendum þessari spurningu rétt. Þeir sem svöruðu rangt voru þó aldrei meira en einni öld frá svarinu, bæði átjánda öldin og sú tuttugasta voru nefnd en enginn teygði sig aftur á 14. öld eins og stúlka ein í fyrri könn- uninni. Þá notuðu margir þessa spurningu til þess að rifja upp frægan dauða Jónasar í kjölfar fótbrots í dönskum stiga. Rokkstjarna með falleg naglabönd Næst var spurt: Hvers konar náungi var hann? Þetta orðalag Jóns Kalmans varð raunar umdeilt og ein af helstu kveikjum stuttrar ritdeilu sem hann átti við Ólaf Oddsson, íslenskukennara við MR, á síðum Morgunblaðsins. Lang- flestum var hugleikið að hann hefði verið skáld, en á meðan nem- endur MR bættu oftast við nátt- úrufræðingur og fyllibytta var al- gengara að nemendur FVA segðu hann þjóðernissinna og Fjöln- ismann – sérstaka athygli vakti að Skagamenn notuðu ítrekað orðið þjóðernissinni en MR-ingar töluðu um ættjarðarskáld. Dreifingin var jafnari í MH en auk áðurgreindra atriða nefndu ýmsir að Jónas hefði verið duglegur nýyrðasmiður og margir sáu ástæðu til að nefna sérstaklega að ekki hefði hann verið kvensamur. Aðrir sögðu að skáldið hefði verið skapstór, nett- ur gæi, kurteis, rólega týpan, menntamaður mikill, stjórn- málamaður, bóndi, eiginmaður, fá- tækur, sérvitur og húmoristi og einhverjir héldu hann hafa verið prest. Nokkrar litríkar útgáfur af Jónasi mátti finna á blöðunum. „Góður kall með hlýtt hjarta og falleg naglabönd,“ sagði sextán ára stúlka í MH en átján ára skólasystir hennar sagði að „hann hafði gaman af blómum og var líka yfirleitt fullur“ – og má sjálfsagt lengi velta fyrir sér orsaka- samhenginu í þeim orðum. Loks hafði nítján ára piltur í MR þetta að segja um skáldið: „Jónas var rokkstjarna. Ádeila var í textunum hans og hann dó á fylleríi fyrir aldur fram.“ Fennir yfir ljóðin? Getur þú bent á eitthvað sem ligg- ur eftir hann? var þriðja spurn- ingin. Aðeins 52 nemendur gátu nefnt ljóð eftir skáldið þegar kom að þessari spurningu, eða 30,23%. Þetta er mun lægra hlutfall en í eldri könnuninni þar sem hlut- fallið var 58,26% – MR var þó tíu prósentustigum fyrir ofan þá tölu núna. Þó er rétt að geta þess að flestir þeirra sem einhver ljóð þekktu nefndu fleiri en eitt. „Ég bið að heilsa“, „Gunnarshólmi“ og „Ísland farsældafrón“ eru þau ljóða skáldsins sem eru nem- endum eftirminnilegust. Athygli vekur að aðeins einn nefnir smá- söguna „Grasaferð“ á nafn og virðist smásagnahöfundurinn Jón- as standa nokkuð í skugga ljóð- skáldsins. Auk þessa minnast nokkrir á ljóðaþýðingar Jónasar, sérstaklega eftir Heinrich Heine – „Álfrareiðin“ þar á meðal – og þá nefna nokkrir Fjölni, nátt- úrufræðiritgerðir hans, innflutn- ing á sonnettuforminu og nýyrði á borð við sjónauka og reikistjörnu. Loks eru Jónasi eignuð fjöl- mörg verk annarra skálda. Pass- íusálmarnir virðast Jónasi jafn ná- tengdir og helstu ljóð hans sjálfs og þá nefna margir þjóðsönginn og „Maí-stjörnuna“ sem verk Jón- asar auk þess sem tveir eigna honum nýlega glæpasögu Þráins Bertelssonar, Dauðans óvissi tími. Misskilningurinn virðist vera á svipuðum nótum og í könnun Jóns Kalmans nema þeim misskilningi virðist hafa verið eytt að Jónas hafi samið „Öxar við ána“, það nefndu ellefu nemendur í fyrri könnuninni en enginn núna. Hinn óumdeildi Jónas Var Jónas gott skáld? Já-svar við þeirri spurningu taldi Jón Kalman vera orðið helst til sjálfsagt á sín- um tíma, skáldið væri komið á stall sem því væri óhollur og er sagan á bak við þá dýrkun burð- arefni greinar Jóns auk könnunar- innar sem er í sérstökum ramma. Því var tilvalið að bæta þeirri spurningu við og niðurstaðan er mjög ótvírætt jákvæð, jafnvel þótt nemendur viti sumir ósköp lítið um Jónas eru þeir nær allir sam- mála um að hann hafi verið gott skáld og andófsmenn fylla ekki tuginn. Flestir láta einfalt já duga en sumir segja hann höfuðskáld Íslendinga og sextán ára stúlka í MH lýsir honum svo: „Einn af þeim bestu sem uppi hafa verið. Byrjaði ótrúlega ungur, Mozart ís- lenskrar ljóðagerðar.“ Þá segist átján ára piltur í MR ekki vera viss um að hann sé endilega okkar mesti snillingur, en hann sé klár- lega íslenskastur okkar snillinga. Hins vegar er ljóst af mörgum svörunum að sumir nemendur eru aðeins að enduróma viðteknar skoðanir. Einn nemandi svaraði: „Ég held það án þess að ég hafi myndað mér mína eigin skoðun á því,“ og margar svipaðar útgáfur komu fram; já, því annars væri hann ekki svona frægur / annars væri ekki verið að kenna hann / annars hefðum við ekki haldið dag íslenskrar tungu til heiðurs hon- um. Og ómögulegt er að meta hversu mörg já-anna sem stóðu ein stóðu fyrir svipaða hugsun. En þeir fáu sem ekki voru hrifnir af Jónasi orðuðu það mjög vægt: „Hann var ekki mjög djúpur í skáldskap sínum en átti auðvelt með að nýta bragarhætti til fulln- ustu. Ágætt skáld,“ og „Hann er í engu uppáhaldi hjá mér en jú, jú, mjög fær á sínu sviði,“ voru meðal neikvæðustu umsagnanna sem Jónas fékk. Arftakar Jónasar Í raun þyrfti að leggja einhverja álíka könnun fyrir kennara skól- anna og menntamálayfirvöld, því áherslur þeirra hljóta að speglast að einhverju leyti í svörum nem- enda. Því má velta fyrir sér hvort minnkandi þekking á ljóðum Jón- asar sé vegna aukinnar áherslu á nútímaljóðlist og því var einni lokaspurningu hnýtt við um arf- taka Jónasar: Geturðu nefnt fimm (eða færri) núlifandi ljóðskáld? Fimm skáldum náðu 25 nemendur, álíka margir í MR og MH en að- eins tveir nemendur af 71 í FVA. Flestir nefndu þó einhverja. Þór- arin Eldjárn nefndu langflestir, eða 46 – og eins kæmi ekki á óvart að þau fjögur atkvæði sem Krist- ján faðir hans heitinn fékk hefðu verið ætluð honum. Næstir komu Sjón með 36 at- kvæði, 23 sögðu Megas, 18 Einar Már Guðmundsson, 14 Bubbi og 12 nefndu Andra Snæ Magnason. Vil- borg Dagbjartsdóttir var langefst kvenskálda og nefnd á ellefu blöð- um og þá nefndu fjórir til tíu nem- endur skáld á borð við Þorstein frá Hamri, Eirík Örn Norðdahl, Gyrði Elíasson, Gerði Kristnýju, Óttar Martin Norðfjörð, Dóra DNA og Erp Eyvindarson. Að Kristjáni Eldjárn undanskildum voru flest skáldin sannanlega á lífi en þó vakti athygli að Steinn Steinarr var sprelllifandi í huga fimm framhaldsskólanema. Hlutur kvenna var ansi rýr en enn rýrari var þó hlutur erlendra ljóðskálda, aðeins sjö komust á blað, ekkert oftar en einu sinni, og flest voru þau þekktari fyrir tónlist sína en ljóðlist. En segja þessar niðurstöður okkur eitthvað um stöðu Jónasar nú tvö hundruð árum eftir fæðingu hans, eða um stöðu ljóðsins yf- irleitt? Varla, til þess þyrfti mun nákvæmari rannsókn en þetta gef- ur þó ákveðnar vísbendingar. Er Jónas nógu mikið og nógu vel kenndur? Á hann erindi við unga Íslendinga? Yrkja nútímaljóðskáld ekki nógu skemmtileg ljóð til að ná til nemenda eða kynna kenn- ararnir þau ekki fyrir nemendum? Og erum við nógu dugleg að spyrja þessara spurninga? Mozart íslenskrar ljóðagerðar Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson Rokkstjarna Nítján ára piltur í MR hafði þetta að segja um skáldið: „Jónas var rokkstjarna. Ádeila var í textunum hans og hann dó á fylleríi fyrir aldur fram.“ Myndin er tekin á Jónasarsýningu í Amtsbókasafninu á Akureyri. Jón Kalman Stefánsson gerði könn- un snemma árs 1992 meðal fram- haldsskólanema um Jónas Hall- grímsson. Í tilefni 200 ára afmælis skáldsins var ákveðið að endurtaka leikinn.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.