Morgunblaðið - 11.06.2007, Síða 12

12 MÁNUDAGUR 11. JÚNÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
ÚR VERINU
FISKVEIÐISTJÓRN og fiskirannsóknir eru
ofarlega á baugi um þessar mundir. Meðal
annars er rætt um það að annmarkar kvóta-
kerfisins leiði til þess að miklu af fiski sé
svindlað í land, miklu af fiski sé kastað á glæ
og að ísprufur og slægingarstuðull séu mis-
notuð til að fá meira út úr kvótanum. Það
eru ekki annmarkar kvótakerfisins að mönn-
um takist að svindla á því. Það eru ann-
markar eftirlitsins. Það má þó segja að það
séu annmarkar stjórnkerfisins að leyfa „göt“
eins og ísprufur og slægingarstuðul. Mikið er
talað um að ísprufurnar séu misnotaðar í
stórum stíl. Sagt er að menn segi hlutfall íss
í fiskikörum miklu meira en það er í raun.
Þannig drýgja þeir kvótann. Sé miðað við 400
kíló í kari með ísuðum þorski og sagt að hlut-
fall íss sé 20%, ættu að vera 320 kíló af
þorski í karinu, sem ættu að reiknast til
kvóta. Segjum svo að enginn ís hafi verið í
karinu. Þá græðir viðkomandi 80 kíló af
þorski. Það er enginn vandi að koma í veg
fyrir þetta. Hægt er að setja fasta íspró-
sentu, en ennþá betra er að skilja ísinn frá
fiskinum fyrir viktun. Vilji menn fá rétta út-
komu er það eina leiðin.
Sama á við slægingarstuðulinn. Segjum að
hann sé 15%. Það þýðir að þegar fiski er
landað óslægðum dragast 15% frá þyngd
hans, þegar hann er reiknaður til kvóta. Nú
er mjög mismunandi hve mikið slóg er í fisk-
inum. Það getur verið mun meira en 15% og
mun minna, allt eftir árstímum. Þegar sem
minnst er af slógi í fiskinum borgar sig að
landa honum óslægðum, því alltaf dragast
15% frá þótt slógið sé kannski ekki nema 8%,
jafnvel minna ef fiskurinn er mjög horaður.
Ef slógið er meira en 15% eins og á hrygn-
ingartíma, borgar sig að landa fiskinum
slægðum, því annars dregst minna frá þyngd
hans en nemur raunverulegu slógi. Þannig
geta menn nýtt sér fastan slægingarstuðul.
Guðmundur Halldórsson, fyrrum skipstjóri
í Bolungarvík, lýsir þessu vel í viðtali í Morg-
unblaðinu 8. maí síðastliðinn.
Hann segir að það merkasta sem fram
kom á fundi í Bolungarvík hafi verið sú yf-
irlýsing sjávarútvegsráðherra að svonefndum
slægingarstuðli þorsks verði ekki breytt.
Þetta sé afar þýðingarmikið fyrir báta sem
róa daglega og landa óslægðum þorski.
„Þetta þýðir í peningum fyrir okkur um 800
milljónir,“ segir Guðmundur. Hann bendir á
að á síðasta fiskveiðiári hafi landaður þorsk-
afli í Bolungarvík verið 6.716 tonn. Ef slæg-
ingarstuðlinum yrði breytt myndi það, miðað
við þennan þorskafla, þýða 400 tonna kvóta-
skerðingu fyrir Bolvíkinga, sem jafngilti 800
milljónum kr. í varanlegum heimildum, að
sögn Guðmundar.
Getur þetta nokkuð verið skýrara? Bolvík-
ingar eru að fá 400 tonna ábót á kvótann með
slægingarstuðlinum. Þetta á að sjálfsögðu
ekki aðeins við Bolungarvík, heldur alla staði
þar sem þorski er landað óslægðum. Vilji
menn hafa hlutina rétta á að vigta fiskinn
slægðan, þegar hann er reiknaður til kvóta.
Svo er bara spurningin hvað menn vilja. Það
kemur meira á land en skráð er. Af hverju er
þessum götum haldið opnum?
Götin í kerfinu
» Vilji menn hafa hlutinarétta á að vigta fiskinn
slægðan, þegar hann
er reiknaður til kvóta
BYRGGJUSPJALL
Hjörtur Gíslason
hjgi@mbl.is
Eftir Hjört Gíslason
hjgi@mbl.is
JÓNAS Bjarnason, efnaverkfræð-
ingur, telur að taka þurfi miklu meira
tillit til erfðabreytinga þorsks af
völdum veiða en nú er gert við stofn-
stærðarmat og fiskveiðiráðgjöf á
botnfiskstofnunum. Hann bendir á
að þorskstofninn við Kanada hafi
hrunið og virðist ekki ná sér á strik á
ný vegna slíkra breytinga. Slík hætta
vofi í raun og veru yfir okkur.
„Ég hef nokkrar athugasemdir við
ýmislegt sem fram hefur komið að
undanförnu varðandi fiskveiðistjórn-
un og rannsóknir,“ segir Jónas. „Það
er einkum þrennt. Fyrst um rann-
sóknir Hafrannsóknastofnunarinnar.
Rannsóknir á nytjastofnum við Ís-
land eru yfirleitt alveg skelfilega litl-
ar. Þetta eru bara nokkur mannár,
sem varið er til þeirra. Þekkingin á
helztu nytjastofnum okkar, einkum
botnfiski, er alltof lítil og það er al-
varlegt mál, að því sé ekki gerð grein
fyrir af Hafró.“
Öfgar í stærðfræði-
legri fiskifræði
„Þegar menn eru að tala um
ástandið á þorskinum, eins og til
dæmis Jóhann Sigurjónsson, for-
stjóri Hafró, gerir, og byggja á þess-
ari stærðfræðilegu fiskifræði, eru
menn komnir út í algjörar öfgar,
smáfikt til og frá. Ef menn ætla að
halda áfram á þeirri braut, sem menn
eru nú, það er byggja allt á tölfræði
með einhverjum smá frávikum, verða
menn að hafa allar breyturnar með í
dæminu.
Ég heyrði það að Jóhann Sigur-
jónsson sniðgekk eiginlega alveg
kynþroskaaldur þorsksins á Útvarpi
Sögu og þau atriði, sem út úr honum
má lesa. Til dæmis aldur við kyn-
þroska og stærð í afla á hrygning-
artíma. Það er hvergi minnzt á þetta í
ástandsskýrslunni sem þó er 6,4
megabæt. Mér finnst þetta alveg
skelfilegt. Það má lesa í öðrum gögn-
um Hafró, að þorskur fyrir Suður-
landi verði nú kynþroska 3-5 ára, en
hann varð það áður fyrr 7-8 ára, það
er allt annar fiskur.“
Erfðabreytingarnar
mikilvægar
Hefur kynþroskinn og erfðabreyt-
ingar ekki verið töluvert til umræðu
ytra?
„Það liggja fyrir upplýsingar í út-
löndum um þessi atriði og ég hef
fylgzt með þeim í langan tíma. Ég tel
mig vita meira um þau mál en for-
stjóri Hafrannsóknastofnunar og
starfsmenn hans. Menn verða að
taka allar breytur inn í dæmið ef
byggja á á stærðfræðilegri fiski-
fræði. Þar eru erfðabreytingarnar nú
mikilvægastar. Það er ekki bara ég
og einhverjir fáir sem hafa af þeim
áhyggjur. Þetta er orðinn mikilvæg-
ur þáttur í öllum markverðum plögg-
um, sem fjalla um fiskveiðistjórnun
vestan hafs og austan nú síðustu árin.
Þar er tekið tillit til erfðabreyting-
anna og erfðaþróunarinnar. Þróunin
verður þannig, að með því að veiða
stóra fiskinn mest, með nánast öllum
netveiðarfærum, úrkynjast fiskurinn
smám saman. Það er ekki bara að
menn fái minna og minna af þorski
eða bara smáþorsk, sem reyndar er
stórmál. Þessi fiskur er orðinn mjög
eðlisbreyttur. Hann hefur lifað af
margfalda sigtun, þar sem rjóminn
er tekinn ofan af en undanrennan
skilin eftir. Og hún er orðin fúl. Þetta
er í raun öfug Darwinþróun; þeir
óhæfustu lifa af.
Þær upplýsingar sem við fáum
núna frá útlöndum eru þess eðlis og
það víðtækar, að það eru tugir hæfra
vísindamanna, sem standa að baki
þeim. Það er ekki og á ekki að vera
hægt hér á Íslandi að sigla framhjá
þeim. Ef menn ætla að halda sig við
heimabruggaða stærðfræðilega fiski-
fræði, verða menn að taka þróunar-
breytingarnar inn í dæmið. Þær eru
mjög alvarlegar.
Það virðist sem svo, að þegar fisk-
ur er orðinn 8 til 9 ára hætti hann að
stækka, þyngjast eða lengjast. Það
geta að sjálfsögðu verið margar
ástæður fyrir því. En þetta var ekki
svona áður. Þá var 12 ára þorskur
miklu þyngri en hann er í dag. Og al-
veg frá 8 til 9 ára aldri og upp úr eru
þorskar að meðaltali nú mjög slæmir.
Þeir hafa enga þyngd miðað við aldur
og virðast hættir að vaxa. Þetta eru
að mínu mati meðal annars afleiðing-
ar af erfðabreytingunum. Það þarf
miklu meiri grunnupplýsingar til að
byggja hina stærðfræðilegu fiski-
fræði á, eigi hún að virka.“
Þarf að taka veiðarfærin
inn í myndina
„Ráðleggingar Hafró núna um
leyfða veiði, heildarafla af þorski,
ganga heldur ekki upp, nema veið-
arfærin séu tekin inn í myndina. Ef
verið er að leyfa svo og svo miklar
veiðar á þorski, verðum við að skipta
aflanum upp milli veiðarfæra og
skipaflokka. Við verðum að veiða
meira af fiski með þeim veiðarfærum,
sem við vitum að skemma ekki erfða-
eiginleika fisksins eins mikið og botn-
trollið og dragnótin gera. Við verðum
að auka krókaveiðar. Það er næstum
því vissa fyrir því, að krókaveiðar séu
miklu vistvænni en aðrar veiðar.
Botnvarpan er ábyggilega skaðleg-
ust lífríkinu af öllum veiðarfærum.
Hún er stöðugt að sigta ofan af fiski á
ætisslóð og það er alvarlegast.
Smærri fiskurinn fer í gegnum
möskvana en hinn stærri situr eftir.
Þetta veldur þróunarbreytingunum.
Auk þess er nú sannað, að botn-
vörpuveiðar valda skaða á botni, sem
er jafnvel á milli 200-400 metrar á
dýpt. Þess vegna verður að minnka
veiðar með þeim veiðarfærum, sem
við vitum að hafa valdið miklum
skaða erlendis. Það eru fyrst og
fremst hvers konar veiðar í net.
Flestar nágrannaþjóðir okkar viður-
kenna nú þennan vanda, en við tölum
eins og Palli væri einn í heiminum.
Það sem Íslendingar eru að gera
er einhvers konar heimabrugg. Við
höldum að við getum hagað okkur
svona án þess að taka mark á því,
sem menn hafa verið að fá út úr rann-
sóknum austan hafs og vestan.“
Þorskstofnar hafa
hrunið bæði í vestri og austri
„Það er skemmst frá því að segja,
að þorskstofnar hafa hrunið bæði í
vestri og austri. Nýjar tillögur, bæði
vestan hafs og austan, gera meira og
minna allar ráð fyrir því, að í fisk-
veiðistjórnun framtíðarinnar sé tekið
tillit til erfðabreytinga. Menn verði
að grípa til gagnráðstafana við erfða-
valinu í veiðunum, sem hefur eyðilagt
fiskistofnana. Þess vegna leyfi ég
mér að segja, að sú formúla, sem not-
uð er núna, að lækka verði hlutfall
veiða úr veiðistofninum úr 0,25 niður
í 0,20 eða 0,18 standist ekki ein og
sér. Það verður að taka tillit til veið-
arfæra og undirstofna við landið. Það
verður að draga úr notkun togveið-
arfæra og gera eins og Færeyingar,
sem vísa slíkum veiðum út fyrir land-
grunnið, allar netaveiðar eru bann-
aðar á færeyska landgrunninu.
Þorskurinn er að vísu alveg í klessu
núna við Færeyjar og dagakerfið
hefur ekki komið í veg fyrir það.
Þessi veiðiformúla, sem menn vilja
nota núna, gengur einfaldlega ekki
upp. Hún er hvorki vistvæn né sjálf-
bær. Þorskstofnar allt í kringum
okkur hafa hrunið og ég er ekki viss
um að þorskstofninn hér næði sér að
strik á ný, jafnvel þótt við hættum að
veiða hann nú eða á næstu árum. Við
stefnum hraðfara að punktinum, sem
heitir á ensku „point to no return“, að
það verði ekki aftur snúið. Þegar að
þeim punkti er komið er eins og smá-
þorskur sé farinn að hrygna og af-
kvæmi undan honum farin að taka yf-
ir miðin. Miðin eru þá orðin þrúguð af
smáfiski, sem er miklu léttari og
styttri en var hér áður fyrr og hann
stækkar ekki á sama hátt og áður.
Við höfum í raun verið að stunda
smáfiskaframleiðslu.“
Margir undirstofnar
„Þá er það einnig mikilvægt að
átta sig á, að við Ísland eru undir-
stofnar þorsks margir. Þeir eru að
lágmarki 10. Þess vegna er ekki hægt
að stjórna fiskveiðum við Ísland
nema að fara ofan í þetta og taka fyr-
ir stjórn á hverjum stofnanna fyrir
sig. Við getum verið að eyðileggja
einn og einn undirstofn meðan við
teljum að við séum ekkert að veiða of
mikið í heild. Þetta er stórhættu-
legt.“
Staðan mjög slæm við Færeyjar
Jónas hefur einnig athugasemdir
við málflutning Jóns Kristjánssonar,
fiskifræðings, um fiskidagakerfið í
Færeyjum.
„Jón Kristjánsson, fiskifræðingur,
sagði í Morgunblaðinu að fiskidaga-
kerfið brygðist strax við sveiflum í
fiskistofnum. Það er ekkert eitt fiski-
dagakerfi til, þau geta verið á ýmsan
hátt. Það má vel vera að Jón Krist-
jánsson eigi hlut í fiskidagakerfi
Færeyinga. En staðreynd er sú, að
staðan er nú mjög slæm við Færeyj-
ar. Þorskurinn stendur mjög illa, en
ýsa og ufsi eru í þokkalegu ástandi.
Ef notað er fiskidagakerfi við stjórn-
un fiskveiða, er það rétt að það
bregzt við þessum sveiflum og getur
því nýtt stofnstærðartoppa. Margt af
því sem Jón segir er mjög snjallt, en
sumt hjá honum er alveg ábyrgðar-
laust. Hann segir að það sé engin
ástæða til að veiða ekki horaðan fisk.
Menn eigi að veiða horaðan fisk.
Þetta er aðeins rétt ef hann segir í
leiðinni hvernig fara eigi að því að
sigta horaða fiskinn frá þeim feita og
stóra, sem við viljum fá sem hrygn-
ingarfisk. Þetta getur kannski átt við
Færeyjar, þar sem Færeyjagrunn er
einn pottur meira eða minna. Þar er
bara einn þorskstofn. Færeyjabanki
er annar pottur og í þessum pottum
er Jón að hræra. Þess vegna getur
það, sem Jón segir, átt við Færeyjar,
en miklu síður við Ísland þar sem eru
margir stofnar. Ef hann er að tala um
horaðan fisk við Ísland og það eigi að
veiða hann, gengur það ekki upp. Það
eru svo margir undirstofnar við Ís-
land, að það er ekki hægt að alhæfa
um þá alla í einu. Er hann að tala um
stofninn fyrir Suðvesturlandi eða
einhvern stofninn fyrir Norðurlandi?
Kenningin getur gengið upp ef hægt
er að þyrma betri fiskinum, fiskinum,
sem við viljum fá í hrygningu. Svo
minnist Jón aldrei á veiðarfæri og
mismunandi eiginleika þeirra.“
Kerfið sér á báti
„Ef horaður fiskur er kynþroska á
að veiða hann umyrðalaust, því hann
er þá úrkynjaður og það sem kemur
undan honum er meira eða minna
ónýtt og það er sóun að láta ónýtan
fisk fylla út í fæðuholur eða vistholur.
Þess vegna felst ég á, að sóknar-
markskerfi sé miklu heppilegra en
aflamarkskerfi, en auðvitað er það
erfitt í útfærslu. Kvótakerfið á Ís-
landi er alveg sér á báti. Það er
hvergi til svona kerfi annars staðar í
heiminum nema á Nýja-Sjálandi og
þar stefnir flest í rúst fyrir helstu
stofnunum í efnahagslögsögu þeirra.
Þar eru nánast allir helztu nytja-
stofnar í fallhættu eða eru hrundir.
Þorskstofninn við Kanada hrundi
og nær engin veiði hefur verið leyfð
síðan 1992. Þorskurinn þar er kom-
inn í erfðafræðilega gildru. Þar er
bara úrkynjaður fiskur á miðunum,
en hann ræður miðunum og betri
fiskur nær sér ekki á strik ennþá.
Verði ekki gripið í taumana bíða
sömu örlög okkar,“ segir Jónas
Bjarnason.
Taka þarf tillit til erfðabreytinga
Jónas Bjarnason hefur nokkrar athugasemdir við ýmislegt varðandi fiskveiðistjórnun og rannsóknir
Fiskveiðar Jónas Bjarnason telur að stærðfræðileg fiskifræði Hafrann-
sóknastofnunar gangi ekki upp, það þurfi að taka fleira inn í dæmið.
Í HNOTSKURN
»Þróunin verður þannig, aðmeð því að veiða stóra
fiskinn mest, með nánast öll-
um netveiðarfærum, úrkynj-
ast fiskurinn smám saman.
»Við Kanada er bara úr-kynjaður fiskur á mið-
unum, en hann ræður mið-
unum og betri fiskur nær sér
ekki á strik ennþá.
»Það eru svo margir und-irstofnar við Ísland, að það
er ekki hægt að alhæfa um þá
alla í einu.