Morgunblaðið - 11.09.2007, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 11. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MÁLFRELSI,
RÉTTINDI OG GILDI
Umræða um málfrelsi og gildisem stangast á hafa veriðáberandi á bókmenntahátíð-
inni sem hófst á sunnudag. Nób-
elsverðlaunahafinn J.M. Coetzee
flutti setningarávarp þar sem hann
ræddi málfrelsið. „Ég vildi að ég
gæti sagt að þetta væru góðir tímar
fyrir málfrelsið en því miður er sú
ekki raunin,“ sagði Coetzee og bætti
við: „Fyrir tveimur áratugum, um
1989 og 1990, gerðu menn sér mikl-
ar vonir um að ritskoðun og kúgun
höfunda heyrði brátt sögunni til. En
frá árinu 2001 hafa þær vonir orðið
að engu og frá víðara sjónarhorni
sætir það á vissan hátt furðu. Því
það eru ekki alræðisríkin sem eink-
um standa fyrir ritskoðun og kúgun
nú á dögum – þau hafa ekkert
breyst að þessu leyti, þau haga sér
jafn illa og endranær – heldur rík-
isstjórnir á Vesturlöndum, ríkis-
stjórnir sem til skamms tíma bás-
únuðu virðingu sína fyrir
mannréttindum, þar á meðal fyrir
tjáningarfrelsi, svo ekki sé minnst á
lagalegan rétt eins og þann að mæta
ákærendum sínum fyrir sanngjörn-
um og opnum dómstóli.“
Coetzee gagnrýnir að allmargar
vestrænar ríkisstjórnir hafi beinlínis
gert að glæp að tjá og birta vissar
hugsanir. Leynilegt eftirlit með
borgurunum hafi að auki gert mjög
áhættusamt fyrir einstaklinga að tjá
vissar hugsanir í einkasamtölum við
vini: „Það vantar ekki mikið upp á
að martröð George Orwells um
hugsanaglæpi verði að veruleika.“
Ayaan Hirsi Ali kom fram í há-
degissamtali við Egil Helgason í
Norræna húsinu í gær. Hirsi Ali er
frá Sómalíu en býr nú í Bandaríkj-
unum. Hún hefur skrifað nokkrar
bækur og vakið heimsathygli með
þátttöku sinni í hollenskum stjórn-
málum þar sem hún sat á þingi um
skeið. Í Norræna húsinu gagnrýndi
hún Coetzee fyrir að segja aðeins
hálfa söguna. Ekki mætti gleyma
ritskoðunartilburðum múslíma sem
reyndu að stöðva gagnrýna umræðu
eða sveigja hana að sínum gildum.
„Málfrelsi er rétturinn til að
móðga,“ sagði hún og bætti við að ef
fólk ræddist aðeins kurteislega við
yrði málfrelsið ónauðsynlegt.
Hirsi Ali þekkir það að vera ofsótt
vegna skoðana sinna af eigin raun.
Hún ólst upp í múslímskri fjölskyldu
í Sómalíu, Saudi-Arabíu, Eþíópíu og
víðar. Eftir hryðjuverkin 11. sept-
ember 2001 snerist hún frá trúnni
og gerðist mjög gagnrýnin. Hún
gerði stutta mynd, Undirgefni,
ásamt hollenska kvikmyndagerðar-
manninum Theo Van Gogh þar sem
kaflar úr kóraninum voru letraðir á
bert kvenmannshold. Myndin vakti
mikla reiði sumra múslíma. Árið
2004 myrti múslímskur öfgamaður
Van Gogh á götu í Amsterdam. Und-
anfarin ár hefur Hirsi Ali notið lög-
regluverndar vegna morðhótana ísl-
amista.
Hirsi Ali var í viðtali við Kristján
Jónsson í Morgunblaðinu í gær þar
sem hún ræddi árekstra ólíka gilda:
„Ef þið fáið hingað fólk sem kemur
með eigin gildi og hefðir og gerir
kröfur um að fá að halda í þau, ef
þið gerið lengi vel engar athuga-
semdir, jafnvel þótt gildi þeirra
stangist á við ykkar, þá verða þessi
gildi þeirra að réttindum. Það er
erfitt að fjarlægja áunnin réttindi.“
Hirsi Ali er sérstaklega umhugað
um réttindi kvenna í íslömsku sam-
félagi og sættir sig ekki við að bíða
átekta eftir að hlutirnir breytist.
Það er rétt hjá henni þegar hún seg-
ir að ekki sé hægt að leyfa til-
teknum hópi í vestrænu samfélagi
að brjóta mannréttindi með tilvísun
til ólíkra hefða og gilda. Hún gerir
sér líka grein fyrir því að leið boða
og banna er varasöm.
„Ríkið verður að skapa aðstæður
fyrir einstaklinginn til að vera frjáls
og tækifæri til að feta þann veg í líf-
inu sem hann vill sjálfur en ríkið
getur ekki gefið skipunina: þú mátt
ekki bera höfuðklút. En ef við nálg-
umst þetta með samskipti einstakra
borgara í huga er það alltaf sam-
ræðan sem ég legg áherslu á. Við
getum alltaf reynt að sannfæra
hvert annað.“
Ofbeldi ber vitaskuld að hafna
skilyrðislaust en áhersla á boð og
bönn fer ekki saman við frjálslynt
og opið samfélag. Ayaan Hirsi Ali og
J.M. Coetzee eru í raun að tala um
nátengd mál. Andrúmsloftið eftir
hryðjuverkin 11. september hefur
víða orðið til þess að kæfa umræðu.
Coetzee talar um kælingaráhrif
fjandsamlegra laga sem þar með
hafi náð tilgangi sínum og kallað
fram ótta við að setja fram skoðanir
sem kalla fram ásakanir um að
„sýna svokallaða hryðjuverkastarf-
semi í jákvæðu ljósi“. Hirsi Ali talar
um tilraunir íslamista til að þagga
niður neikvæða umræðu um íslam,
meðal annars með vísan til upp-
námsins vegna skopmyndanna af
Múhameð spámanni í danska
blaðinu Jyllands-Posten.
Sá veruleiki, sem kemur fram í
orðum Coetzee og Hirsi Ali, kann að
virðast Íslendingum framandi en er
það svo? Íslenskt samfélag hefur
breyst mikið á undanförnum árum
og útlendingum fjölgað verulega.
Frétt á forsíðu Morgunblaðsins í
gær um að manneklan á Svæðis-
skrifstofu málefna fatlaðra á
Reykjanesi sé slík að ákveðið hafi
verið að ráða útlendinga til starfa
sýnir að þessar breytingar munu
halda áfram. Hingað kemur fólk sem
þjóðfélagið þarf einfaldlega á að
halda. „Staðan væri hreint og beint
skelfileg ef ekki kæmi til erlent
vinnuafl,“ segir Sigríður Kristjáns-
dóttir, framkvæmdastjóri Svæðis-
skrifstofunnar, í fréttinni. Umræðan
um þessar breytingar þarf að vera
opin og gagnrýnin með það markmið
að forðast mistök, sem gerð hafa
verið í nágrannalöndunum, og hún á
ekki að snúast um innflytjendur
heldur er skilyrði að þeir taki þátt í
henni.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Eftir Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
Skemmtiferðaskipið Grand Princess lagðistað Skarfabakka í Reykjavík í gærmorg-un og fór þaðan aftur í gærkvöldi.Þriggja manna áhöfn dráttarbátsins
Magna aðstoðaði skipið við komuna og gekk það
vel að vanda.
Grand Princess er stærsta skemmtiferðaskipið
sem kemur til landsins á þessu sumri, tæplega 109
þúsund tonn og um 290 metrar að lengd. Magni er
heldur minni eða um 270 tonn að þyngd og rúmir
22 metrar að lengd en dráttarkrafturinn er upp á
40 tonn.
Júlíus Guðnason var skipstjóri á Magna í gær-
m
b
í
h
á
u
s
b
s
g
h
s
v
b
morgun. Hann segir að frá því að hann hafi farið út
og þar til hann hafi komið inn aftur hafi liðið tvær
klukkustundir og fimm mínútur. Þar af hafi vinnan
við skemmtiferðaskipið tekið um klukkutíma.
Að sögn Júlíusar er Grand Princess vel útbúið
skip með þrjár hliðarskrúfur að framan og þrjár
hliðarskrúfur að aftan. Hins vegar hafi skipstjóri
skemmtiferðaskipsins talið að þessi útbúnaður
dygði ekki til að snúa skipinu og leggjast að
bryggju vegna vindsins. Því hafi komið til kasta
Magna.
Magni ýtir
„Það er hægt að gera þetta á tvo vegu,“ segir
Júlíus. „Annars vegar með línu úr dráttarbátnum
og þá tosar hann í línuna eða eins og við gerðum í
Auðvelt að snúa Prinse
Tvö stærstu fátækrahverfi íAfríku er að finna í Nai-robí, höfuðborg Kenýa,og neyðin er mikil. Í
þessu 30 milljóna samfélagi lifa
rúm 40% á innan við dollara á dag
og um 15% fullorðinna eru með al-
næmi. Ástandið kemur verst niður
á konum og börnum, sem eru fjöl-
mennust í fátækrahverfunum og
hafa yfirleitt ekki fasta vinnu til að
framfleyta sér.
Jona Kitheka er framkvæmda-
stjóri Provide International,
frjálsra og óháðra samtaka sem
reka fimm heilsugæslustöðvar í fá-
tækrahverfum Nairobí. Hann er
staddur hér á landi til að kynna
starfsemina, vinna að fjáröflun og
leita eftir sjálfboðaliðum.
„Neyðin í fátækrahverfunum er
mikil,“ segir Jonah. „Þrátt fyrir að
efnahagur landsins hafi batnað nær
það ekki til fátæka mannsins. Verð
á brauði er til dæmis tengt olíuverði
og hefur hækkað þrisvar á þessu
ári, þannig að þeir fátækustu hafa
ekki lengur efni á því og þurfa að
fara aðrar leiðir í fæðuvali.“
Kitheka var einn stofnenda Pro-
vide fyrir tveim áratugum. Til að
byrja með snerist starfsemin um að
afla matar fyrir munaðarlausa
krakka, en fljótlega kom á daginn
að ekki var nóg að veita þeim nær-
ingu; það þurfti einnig að huga að
heilsu þeirra. „Enn í dag má sjá
orma detta úr krökkum í fátækra-
hverfunum þegar þeir eru að leik,“
segir Kitheka.
Provide stofnaði heilsugæslu-
stöðvar í Korogocho, Dandora,
Mathare, Kayole og Umoja og
sinntu þær um 100 þúsund sjúk-
lingum í fyrra. Undanfarin tvö ár
hafa þrjátíu íslenskir lækna-,
hjúkrunarfræði og tannlæknanem-
ar farið utan til hjálparstarfs á veg-
um samtakanna. Þeir hafa stofnað
nýjan bíl til sjúkraflutning
tveim vikum lést til dæmis
barn vegna þess að sjúkrab
ekki fáanlegur á staðinn. Þ
værum með læknisaðstoð á
barnsins náðist ekki að hal
lífi nógu lengi.“
Nýr bíll með búnaði kost
félag, Kenýa-verkefnið, sem vinnur
nú að fjáröflun til kaupa á bíl til
sjúkraflutninga.
„Við erum afar ánægð með sam-
starfið við íslensku sjálfboðaliðana,
því þeir halda áfram hjálparstarfi
eftir komuna til Íslands,“ segir Kit-
heka. „Þeir þekkja vel þörfina fyrir
Þegar neyðin er stærs
Eftir Pétur Blöndal
pebl@mbl.is
Morgunblaðið
Kátína Krakkar í fátækrahverfi senda friðarmerki til sjálfboðali
frá Íslandi, en 30 lækna-, hjúkrunarfræði- og tannlæknanemar h
ið að hjálparstarfi á vegum Provide í Nariobi síðastliðin þrjú ár.
Stofnandi Jonah Kitheka er einn stofnenda Provide Internation
rekur meðal annars 5 heilsugæslustöðvar í fátækrahverfum Nair