Morgunblaðið - 01.11.2007, Qupperneq 24

24 FIMMTUDAGUR 1. NÓVEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
RÖDD ALMENNINGS
Einn ánægjulegasti þátturinn íþróun þjóðfélagsmála í landiokkar síðustu árin er hin
beina þátttaka almennra borgara ekki
bara í opinberum umræðum heldur
með beinni íhlutun í gang mála.
Dæmi um slíkt er sú undirskrifta-
söfnun, sem Hannes Friðriksson, inn-
anhúsarkitekt og íbúi í Reykjanesbæ
hefur haft forgöngu um, þar sem skor-
að er á sveitarstjórnarmenn að
tryggja að Hitaveita Suðurnesja verði
áfram í meirihlutaeigu sveitarfélag-
anna og annist áfram orkuöflun og
sölu og dreifingu á vatni og rafmagni á
því svæði.
Ýmsar vísbendingar hafa komið
fram um, að íbúum á Suðurnesjum
standi ekki á sama um þá þróun, sem
orðið hefur í málefnum Hitaveitu Suð-
urnesja á undanförnum mánuðum. Nú
gefst fólki á Suðurnesjum færi á að
sýna afstöðu sína í verki með þátttöku
eða ekki þátttöku í undirskriftasöfn-
uninni, sem Hannes Friðriksson hefur
komið af stað.
Slík þátttaka almennings í ákvörð-
un um eigin málefni er hin æskilega
þróun í lýðræðisríki. Og eins og Morg-
unblaðið hefur margbent á er full
ástæða til að fólkið sjálft í sveitar-
félögum eða á landsvísu taki ákvarð-
anir um meginmál.
Þannig er alls ekki fráleitt að ræða
þann möguleika, að framtíð Hitaveitu
Suðurnesja verði ákveðin í beinni
kosningu fólksins, sem býr á þjón-
ustusvæði fyrirtækisins.
Kjörnum fulltrúum eru stundum
ótrúlega mislagðar hendur eins og
skýrt hefur komið fram í málefnum
Orkuveitu Reykjavíkur síðustu vikur.
Og ekki hefur ástandið á þeim vett-
vangi batnað eftir að nýr meirihluti
tók við í borgarstjórn.
Kjörnir fulltrúar eru stundum í erf-
iðri stöðu til þess að taka ákvarðanir.
Þeir geta legið undir miklum þrýst-
ingi frá aðilum, sem gæta sérhags-
muna. Enginn þarf að efast um, að
bæjarfulltrúar meirihlutans í bæjar-
stjórn Reykjanesbæjar hafa legið
undir miklum þrýstingi vegna mál-
efna Hitaveitu Suðurnesja frá sér-
hagsmunaaðilum.
Hið góða við að ákvarðanir um meg-
inmál séu teknar í almennum at-
kvæðagreiðslum er einmitt að sér-
hagsmunaaðilar geta ekki komizt að
hverjum og einum kjósanda, þótt þeir
geti vissulega reynt að hafa áhrif á þá
með almennum áróðri. Stundum geta
þær aðferðir snúizt í höndum þeirra
eins og kom í ljós í kosningunni í
Hafnarfirði um stækkun álversins í
Straumsvík.
Það verður fróðlegt að sjá hvaða ár-
angri Hannes Friðriksson nær í und-
irskriftasöfnuninni á Suðurnesjum.
En það hlýtur líka að koma til um-
ræðu, að grundvallarákvörðun um
framtíð Hitaveitu Suðurnesja verði
tekin af fólkinu sjálfu en ekki tiltölu-
lega fámennum hópi manna, þótt þeir
hafi verið kjörnir til trúnaðarstarfa í
þágu fólksins.
Hvað skyldu bæjarfulltrúar Sjálf-
stæðisflokksins segja um það?
SVIKNAR VONIR
Aðstandendafélag heimilisfólks áhjúkrunarheimilinu Skjóli og
hjúkrunarheimilinu Droplaugarstöð-
um fundaði með heilbrigðisnefnd Al-
þingis í fyrradag vegna vandans, sem
við er að eiga í hjúkrunarheimilum
landsins. Fulltrúar félagsins höfðu
ástæðu til að fara vongóðir til fund-
arins. Á sambærilegum fundi í fyrra
voru gefin loforð um úrbætur og sagði
Halldór Torfason, fulltrúi úr nýstofn-
uðu Aðstandendafélagi heimilisfólks á
Droplaugarstöðum, í samtali við
Morgunblaðið í gær að nú hefði verið
vonast eftir yfirlýsingum um aðgerð-
ir. Engar slíkar yfirlýsingar voru
gefnar. Sagði Halldór að ástandið
hefði ekkert skánað þrátt fyrir að ár
væri liðið og ný ríkisstjórn komin til
valda.
Hvernig stendur á því að ekkert
gerist í þessum málum? Vandinn er
þekktur og lausnir á honum voru
ræddar á fundinum í fyrradag: stytt-
ing biðtíma á hjúkrunarheimilum,
fleiri valkostir heimilismanna, upp-
bygging innra starfs, örvun starfs-
fólks og að bætt verði úr viðvarandi
skorti á fagfólki. Vandinn liggur í því
að ekkert gerist, en alltaf er ástæða til
að gera enn eina úttektina.
Ljóst er að það kostar peninga að
leysa vanda hjúkrunarheimilanna.
Skort á fagfólki má að hluta til leysa
með því að bæta kjör þess. Þá myndu
örugglega margir, sem hafa horfið til
annarra starfa, snúa aftur í það fag,
sem þeir hafa menntað sig til.
Biðtími á hjúkrunarheimilum er
einnig alvarlegt vandamál. Það er al-
varlegt mál þegar fólk, sem jafnvel er
orðið ófært um að hugsa um sig sjálft,
fær ekki umönnun við hæfi. Stundum
strandar það á því að beðið er eftir
greiningu, sem getur tekið óratíma að
fá í hendurnar, þótt vitað sé í raun
hvað er að. Stundum strandar það á
því að plássið er einfaldlega ekki fyrir
hendi. Afleiðingin getur verið skelfi-
leg fyrir einstæðinga, sem eiga fáa
eða engan að.
422 einstaklingar, sem töldust í
mjög brýnni þörf, biðu eftir að fá
hjúkrunarrými 31. júlí, þar af 331 í
Reykjavík og nágrannasveitarfélög-
um, samkvæmt upplýsingum á vefsíðu
Landlæknisembættisins. Þar segir
einnig: „Samkvæmt meginmarkmið-
um heilbrigðisáætlunar til ársins 2010
er stefnt að því að bið eftir vistun á
hjúkrunarheimili fyrir fólk sem er í
mjög brýnni þörf verði ekki lengri en
90 dagar. Á landinu öllu var óslitinn
meðalbiðtími hjá þessum hópi 138
dagar á síðastliðnu ári en var 169 dag-
ar árið 2005 og 191 dagur 2004 svo að
nokkuð miðar í rétta átt. Hins vegar
þurfa Reykvíkingar að bíða lengst, en
óslitin bið þeirra var í fyrra um 275
dagar.“ Þetta ástand er óviðunandi.
„Vonsvikin eftir fund með heil-
brigðisnefnd Alþingis“ var fyrirsögn
fréttar Morgunblaðsins í gær. Hversu
lengi á að svíkja vonir fólks?
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
FRÉTTASKÝRING
Eftir Pétur Blöndal
pebl@mbl.is
S
kuldbindingargildi „samnings-
ins“ um samruna Reykjavík
Energy Invest (REI) og
Geysir Green Energy (GGE)
er að minnsta kosti álitamál,
að mati lögfræðings úr við-
skiptalífinu. Enda segir hann
að í hlutafélagalögum sé
mælt sérstaklega fyrir um ákveðið ferli við
samruna tveggja félaga. „Samruni á sér stað í
tilteknum skrefum og á grundvelli ákveðinna
gagna.“
Hann segir að sú spurning vakni óhjá-
kvæmilega hvort menn geti, til hliðar við
formkröfur laga, samið um samruna þannig að
bindandi sé.
Í þessari fréttaskýringu er rætt við virta
lögfræðinga á sínu sviði, en þar sem um við-
kvæmt mál er að ræða vildu þeir aðeins tjá sig
undir nafnleynd. Engu að síður var talin full
ástæða til að leyfa þessum lögfræðilegu sjón-
armiðum að koma fram, til þess að dýpka um-
ræðuna, þó að það væri undir nafnleynd.
Í lögum er kveðið á um það meðal annars að
fyrir þurfi að liggja samrunaáætlun, grein-
argerð félagsstjórnar þar sem samrunaáætl-
unin er skýrð og rökstudd og staðfesting end-
urskoðanda á því að endurgjaldið sé
sanngjarnt og efnislega rökstutt og að hags-
munum kröfuhafa sé ekki stefnt í voða.
Ákvörðun um samruna í yfirteknu félagi er
síðan tekin á hluthafafundi. Hið sama á við um
ákvörðunina í yfirtökufélagi ef breyta þarf
samþykktum þess félags vegna samrunans.
Þegar tekin er afstaða til samrunans eiga
þessi gögn að hafa legið fyrir í síðasta lagi
mánuði fyrir hluthafafund. „Þannig að menn
eru í sjálfu sér að byrja á öfugum enda.“
Ástæðan fyrir öllum þessum formreglum er
sú að hluthafar eiga sjálfir að geta lagt mat á
hvort samruni sé gerður á eðlilegum for-
sendum. „Og síðan kemur að atkvæðagreiðslu
á fundi!“
„Samningurinn“ um REI og GGE felur ekki
í sér „samruna“ í lagalegum skilningi, þar sem
samrunaferlinu er ábótavant, að mati lögfræð-
ingsins. „Sjálfsagt má halda því fram að sá
„samningur“ geti ekki falið í sér meira en
viljayfirlýsingu um að félögin renni saman á
þessum forsendum, þó að það trufli reyndar
það sjónarmið að meira og minna sömu menn-
irnir standi að baki gjörningunum.“
Ekki orðinn gjörningur
Stjórnar- og eigendafundur Orkuveitu
Reykjavíkur tók afstöðu með samruna 3. októ-
ber sl. og heimilaði þá stjórnarformanni og
forstjóra að „undirrita samning og önnur sam-
runagögn þegar þar að kemur“.
Hin eiginlegu gögn lágu því ekki fyrir á
fundinum, sem sýnir að samruninn getur varla
kallast frágenginn, að mati lögfræðings sem
talað var við, og forstjóra og stjórnarformanni
er því treyst til að leggja mat á gögnin. En
hann bendir á að hægt sé að afturkalla það
umboð. „Það er bara gilt þar til það er aft-
urkallað.“
Og þeirri spurningu er til dæmis velt upp
hvað gerist ef endurskoðendur finni eitthvað
athugavert við þær forsendur sem liggja að
baki „samningnum“ um samrunann. „Sem
dæmi má nefna að endurskoðandi gerði at-
hugasemdir við þær aðferðir sem notaðar
voru við ákvörðun skiptihlutfalla milli félag-
anna tveggja. Í því sambandi hlýtur t.d. mat á
óefnislegum eignum REI, þ.e. einkaréttar-
samningi við OR, að koma til skoðunar.“
Og þetta er ekki orðinn endanlegur gjörn-
ingur, að mati lögfræðings. „Samruninn er
einfaldlega ekki orðinn; hann verður ekki fyrr
en búið er að fara í gegnum hið lögbundna
ferli. Síðan er það sérstakt skoðunarefni hvort
af því myndast skaðabótaskylda að samruninn
verði aldrei að veruleika.“
Því er haldið fram að ef sveitarfélög nýti
forkaupsrétt sinn að hlut Orkuveitu Reykja-
víkur í Hitaveitu Suðurnesja, sem Orkuveitan
ætlaði að leggja inn í samrunann, sé hægt að
færa rök fyrir því að samningurinn verði
ógildur. „Þá má segja að þessi samningur
gangi ekki eftir samkvæmt efni sínu.“ Og ekki
ætti að myndast skaðabótaskylda við það, þar
sem báðir aðilar þekki vel til forkaupsrétt-
arfyrirkomulagsins.
s
h
a
b
v
f
h
i
a
m
v
h
s
á
a
„
u
m
f
O
G
r
v
h
T
r
e
s
i
e
h
k
s
k
á
h
h
h
i
þ
s
g
Talað hefur verið um að samningur OR við
REI sé forgangsréttarsamningur en ekki
einkaréttarsamningur. „Hefur einhver haldið
því fram að þetta sé ekki einkaréttarsamn-
ingur,“ spyr lögfræðingur forviða. „Þetta er
einkaréttarsamningur. Hér er meira að segja
orðið einkaréttur notað – „óframseljanlegur
einkaréttur til að fá þjónustuna hjá OR“. Og
hann telur að ákvæðið um „first right of refu-
sal“ sé jafnvel í mótsögn við annað í samn-
ingnum.
Var umboð fyrir hendi?
Veikleikinn í samrunaferli REI og GGE
felst að miklu leyti í því að færa má rök fyrir
því að þau búi við tvö kerfi, opinbert kerfi
jafnræðisins og lokað kerfi samkeppninnar.
„Og þau virka illa saman.“
Það er áberandi í málflutningi stjórnenda
Orkuveitunnar að þeir telja hana ekki falla
undir reglur stjórnsýsluréttar, þar sem OR sé
sameignarfyrirtæki og falli því undir einka-
rétt. En þetta kann að orka tvímælis eins og
spurningar sem umboðsmaður Alþingis lagði
fram að eigin frumkvæði bera með sér.
Úr þeim má lesa að um OR kunni að gilda
óskráðar meginreglur stjórnsýsluréttarins,
s.s. jafnræðisreglan og reglan um að allar at-
hafnir skuli byggðar á málefnalegum sjón-
armiðum. Það er byggt á þeim rökum að OR
sé í 100% eigu opinberra aðila, sveitarfélaga,
og lúti að öllu leyti stjórnunarvaldi þeirra.
Veigamesta spurningin sem umboðsmaður
lagði fram varðar líklega umboð þeirra sem
ákvörðunina tóku um samrunann á stjórnar-
og eigendafundinum. Enda kann hún að mati
lögfræðinga sem rætt var við að leiða til ógild-
ingar.
Ein spurning umboðsmanns lýtur að því
hvort borgarstjóri hafi þurft að fá umboð frá
borgarráði eða sínum borgarstjórnarflokki til
þess að greiða atkvæði með samrunanum á
stjórnarfundi eða eigendafundi OR.
Í svörum Reykjavíkurborgar til umboðs-
manns sem birt voru í gær sagði að í ákvörð-
unum á fundinum hefðu ekki falist ábyrgðir
eða skuldbindingar eigenda sem samþykkja
þyrfti af viðkomandi sveitarstjórnum. „Nauð-
synlegt er að fram komi að ekki var verið að
Byrjað á
Samruninn er einfaldlega ekki orðinn – á enn eftir að fa