Morgunblaðið - 28.03.2008, Qupperneq 24

24|Morgunblaðið
 




   


$




1 2  )3 0
/ 5/ 

'
  
  0!
Eftir Leó M. Jónsson
leoemm@simnet.is
Íslenska þjóðvegakerfið meðeina akrein í hvora átt, ein-breiðar brýr og bratta fjall-vegi, víða án vegriða, er
hættulegt, t.d. hættulegra en margir
erlendir ferðamenn eiga að venjast í
sínum heimalöndum. Alvarleg slys
undanfarin ár eru til marks um það.
Íslenskt veðurfar með stormi og
sviptivindum eykur hættu í akstri á
þjóðvegum. Með hverju árinu ferðast
fleira fólk um landið með tjaldvagna,
fellihýsi, kerrur eða jafnvel hjólhýsi í
eftirdragi. Af fyrrnefndum ástæðum
eru íslenskir þjóðvegir sérstaklega
hættulegir því fólki og hafa alvarleg
slys, m.a. dauðaslys, hlotist af því að
vagn, t.d. fellihýsi hefur tekist á loft í
stormhviðu og kippt bíl með sér út af
vegi. Jafnvel þótt ekki sé um fjallveg
að ræða geta afleiðingarnar orðið
hörmulegar.
Þá hefur fólki fjölgað jafnt og þétt
sem hefur hestamennsku að tóm-
stundaiðju, áhugamáli og/eða keppn-
isgrein. Hestamennsku fylgir aukinn
flutningur hrossa í mismunandi
stórum vögnum um landið þvert og
endilangt. Á þjóðvegunum stafar sér-
stakri hættu af bílum með þunga
hestaflutningavagna sé eigin þyngd
bíls um og innan við 2 tonn. Sú hætta
er fólgin í þeim áhrifum sem þungur
vagn hefur á stöðugleika bíls og ör-
yggi og varla þarf að taka það fram
að því þyngri og öflugri sem drátt-
arbíllinn er því minni hættu stafar af
honum. Öryggi í drætti má auka með
réttum tengibúnaði og jöfnun fargs á
beislistengingu, hjól vagns og bíls (ít-
arlegar upplýsingar um drátt-
arbúnað er að finna á http://
www.leoemm.com/vagnar.htm).
Uppgefnar eyðslutölur
Þær tölur sem framleiðendur bíla
gefa upp um eyðslu (EPA-tölur í
Bandaríkjunum og EEC-tölur í Evr-
ópu) ber að taka með ákveðnum fyr-
irvara. Þær mæla ekki eyðslu bílanna
í eðlilegri notkun heldur við ákveðnar
aðstæður sem tilteknar eru í opinber-
um stöðlum og öllum bílaframleið-
endum gert að fara eftir til að skapa
samanburðargrundvöll fyrir kaup-
endur. Dæmi: Sé uppgefin með-
aleyðsla, mæld samkvæmt EEC-
staðli, 11 lítrar fyrir bíl A en 9 lítrar
fyrir bíl B þýðir það ekki að bíll B
eyði 2 lítrum minna að meðaltali á
hverja hundrað km í venjulegri notk-
un. Hins vegar er þetta vísbending
um að bíll B sé sparneytnari en bíll A.
Eftirfarandi dæmi skýrir ef til vill
betur hvers vegna ekki ætti að taka
uppgefnar staðaltölur um eyðslu of
bókstaflega heldur sem viðmiðun.
Tveir bílar af mismunandi tegund
eyða jafn miklu samkvæmt EPA-
mælingu. Annar þeirra gæti eytt
talsvert meiru vegna þess að hann
tekur á sig meiri vind en hinn – stað-
almælingin fer nefnilega fram í logni.
Önnur atriði sem geta haft mismun-
andi mikil áhrif á meðaleyðslu bíls
eru mismunandi lofthiti, mismunandi
hæð yfir sjávarmáli, mismunandi
hleðsla bíls, mismunandi aksturs-
hraði, mismunandi aksturslag bíl-
stjóra o.fl. Hafa ber í huga að að-
stæður, meðferð, ástand og beiting
bíls (jafnvel tveggja sams konar bíla)
hafa áhrif á eyðslu í notkun.
Notkun palljeppa
Ef dæma má af jeppaeign lands-
manna sem hefur vaxið árlega um
skeið eru jeppar (jafnvel af stærri
gerð) vinsælasta gerð bíla hérlendis.
Engu að síður er þessi mikla jeppa-
eign gagnrýnd og oftar en einu sinni
hefur verið skorað á stjórnvöld að
grípa í taumana. Af jeppaeign lands-
manna að dæma mætti ætla að um
forsjárhyggju umhverfisvernd-
arsinna væri að ræða frekar en al-
menna skoðun meirihluta. Í umræðu
um umhverfismál er farið að tala um
koldíoxíð (CO2) sem mengun og
blandað saman við hættuleg eiturefni
í útblæstri véla. Í umræðu um loft-
mengun er gjarnan vísað til svif-
ryksmengunar í miðborg Reykjavík-
ur sem mælist yfir hættumörkum og
látið í það skína að útblæstri bíla sé
um að kenna. Svifryksmengun stafar
fyrst og fremst af notkun nagla-
dekkja, lélegu malbiki og alvarlegum
skorti á þrifnaði gatna. (Minni loft-
mengun stafar frá bílaflota lands-
manna en frá fiskiskipum og land-
búnaði).
Svo virðist sem það sé algeng skoð-
un að jeppar eyði miklu eldsneyti
miðað við fólksbíla, jafnvel þótt eigin
þyngd sé svipuð. Stór hluti fullvax-
inna jeppa og jepplinga er með fjór-
hjóladrif aftengt í venjulegum akstri.
Musso mætti nefna sem dæmi um
eyðslu fullvaxins jeppa (4x4 + hátt/
lágt drif) sem margir eigendur geta
staðfest. Musso með 2,9 lítra 129 ha
Benz-túrbódísilvél eyðir í blönduðum
akstri 10,5-11,5 lítrum á 100 km
(Musso er með sparneytnustu dís-
iljeppum enda margfaldur sigurveg-
ari í sparaksturskeppnum FÍB). Er
þá miðað við óbreyttan bíl á 31"
dekkjum, um 1.850 kg að eigin þyngd
og með dráttargetu 2.300 kg.
Hverjir þurfa „stóra ameríska
palljeppa“’?
Það þrep mengunarvarnarstaðals
sem tók gildi í gildi í Bandaríkjunum
um síðustu áramót (síðasta þrep Tier
2 staðalsins mun taka gildi um næstu
áramót og í framhaldi mun fyrsta
þrep Tier 3 taka við) gerir sömu kröf-
ur um mengunarvarnir í útblæstri
allra bíla, af öllum stærðum, án tillits
til slagrýmis vélar og án tillits til
hvort um bensín, gas eða dísilvél er
að ræða. Þær kröfur eru því strang-
ari en evrópski staðallinn EU 4 gerir,
bæði varðandi mælt magn í g/km og
vegna undanþága sem eru í EU 4.1)
En af einhverjum ástæðum tókst
bandarískum bílaframleiðendum að
koma því til leiðar að allra stærstu og
eyðslufrekustu fjórhjóladrifsbílar
þeirra voru undanþegnir þessum
reglum um mengunarvarnir. Und-
anþágan gildir ekki fyrir þá ½ og ¾
tonna* amerísku palljeppa sem hér
eru algengastir heldur fyrir enn
stærri palljeppa auk jeppa á borð við
Ford Expedition/Lincoln Navigator/
Range Rover, Chevrolet Tahoe og
Suburban/Cadillac Escalade og
Hummer H2. Annað atriði sem vert
er að minna á er að því fer víðs fjarri
að „Bandaríkjamenn geri ekki neitt í
loftslagsmálum,“ eins og heyra hefur
mátt í fjölmiðlum. Núverandi rík-
isstjórn Bandaríkjanna hefur hins
vegar lítið gert af því að kynna lofts-
lagsbúskap sinn á alþjóðlegum vett-
vangi. Umhverfisverndarsinnar í
Bandaríkjunum leggja höfuðáherslu
á að minnka nitoroxíðmengun frá bíl-
um, einkum dísilbílum, fremur en los-
un koldíoxíðs og ástæðan fyrir þeim
áherslumun er m.a. hætta sem
bandarískum skógum stafar af súru
regni.
Þeir sem þurfa „stóra ameríska
palljeppa“ (með 5-7 manna húsi) hér-
lendis eru þjónustufyrirtæki, verk-
takar, bændur, iðnaðarmenn, hesta-
fólk, akstursíþróttafólk sem ver
tómstundum til að aka torfæruhjól-
um, fjórhjólum eða vélsleðum, fólk
sem stendur í húsbyggingum og fyr-
irtæki í ferðaþjónustu sem bjóða auk
gistingar hestaferðir, flúðasiglingar,
hálendisferðir, jöklaferðir m.m. svo
nokkrir aðilar séu nefndir.
Dráttargeta er lóðið
Af málflutningi þeirra sem hafa
t.d. krafist þess að vörugjöld verði
innheimt af þessum „stóru amerísku
palljeppum,“ sem kann að vera rétt-
lætanlegt, mætti ætla að þeir telji að
einhverjir aðrir bílar geti tekið við
hlutverki palljeppanna. En svo er
ekki. Hvorki í Evrópu né Japan eru
framleiddir 5-7 manna palljeppar
með þá dráttargetu sem þessir sér-
stöku amerísku fyrirbrigði hafa
(nema LandRover Defender Crew-
Cab), þ.e. um og yfir 3.500 kg – sem
er nauðsynlegt t.d. fyrir þá sem
draga hestaflutningavagna af stærri
gerð og aðra í þessum hópi af örygg-
isástæðum.
Hvers vegna dísilvél? Eðlismunur
á dísilvél og bensínvél er m.a. sá að í
dísilvélinni brennur eldsneytið við
stöðugan þrýsting en stöðugt rúmtak
í bensínvél. Það gerir það m.a. að
verkum að kveikjubúnaður dísilvélar
er einfaldari og öruggari. Mestu máli
skiptir þó að í dísilvélinni getur brun-
inn haldið áfram í þrepum (allt að 5 í
nýjustu vélum) á leið stimpilsins nið-
ur í aflslagi. Stimpillinn beitir því
meira átaki til að snúa sveifarásnum.
Átaksarmur (vogarstöng) sveifaráss-
ins getur því verið lengri en í bens-
ínvél með sama slagrými – af því leið-
ir meiri slaglengd og minni
snúningshraði en mun meira tog en í
bensínvél. Eðlis síns vegna getur dís-
ilvél nýtt um 35-36% brunaorku elds-
neytisins sem hreyfiafl en fullkomn-
asta bensínvél nær ekki 24%.
Þetta skýrir jafnframt hvers vegna
dísilvél er um 30% sparneytnari að
jafnaði en bensínvél af sama slagrými
við sömu aðstæður og skýrir jafn-
framt hvers vegna hlutfallsleg
eyðsluaukning bensínvélar er miklu
meira en dísilvélar við að draga
þungan vagn. t.d. upp brekku.
Þetta tog sem dísilvél hefur um-
fram bensínvél er lykilinn að drátt-
argetu „stóru amerísku palljepp-
anna“ en bandarískar dísilvélar með
6-8 lítra slagrými eiga sér enga hlið-
stæðu, þær eru sparneytnastar, og
með minnstu mengun í útblæstri.
Sem dæmi þá hefur niturox-
íðsmengun í útblæstri amerísku dís-
ilvélanna minnkað um 99,5% frá árs-
byrjun 1998 til ársloka 20051). Á
sama tíma hefur sparneytni vélanna
aukist um 8-10% og til 2008 um 25%
(Dodge/Cummins 5,9 dísill).
Hve miklu eyða „stóru
amerísku palljepparnir?“
Hér er fjallað um eyðslu óbreyttra
palljeppa í fullkomnu lagi en þó með
aflaukandi forriti (kubbi) í sumum til-
vika. Stuðst er við upplýsingar sem
greinarhöfundur hefur sannreynt
með mælingum sl. 3-4 ár. Með einni
undantekningu er um dísilbíla að
ræða. Í öllum tilvikum er um með-
aleyðslu að ræða í blönduðum akstri.
Ford F-150 4ra dyra með sætum
fyrir 5 og styttri gerð af palli, eigin
þyngd 2.200 kg. Árgerð 2004. Vél 4,6
lítra V8-bensínvél með aflaukandi
tölvuforriti (kubbur). Dráttargeta
2.948 kg. Eyðsla 16 lítrar. Snerpa
innan við 7 sek. 0-100.
Ford F-250 4ra dyra með sætum
fyrir 5 og palli, eigin þyngd 3.280 kg,
235 ha 6 lítra PowerStroke V8-
dísilvél (en þær vélar eru, því miður,
sjaldan í fullkomnu lagi), árgerð
2006. Dráttargeta 2.268 kg (Super
Duty er með mun meiri dráttargetu).
Eyðsla 15-16 lítrar.
Chevrolet Silverado 2.500 HD 4ra
dyra með sætum fyrir 5 og palli, eigin
þyngd 2.800 kg, 6,6 lítra Duramax
V8-dísilvél, 365 ha, árgerð 2.008.
Dráttargeta 4.358 kg. Eyðsla 13-14
lítrar. (Þægilegasti palljeppinn í
akstri).
Dodge Ram 2.500 HD 4ra dyra
með sætum fyrir 5 og palli. Eigin
þyngd 2.475 kg, 5,9 lítra 325 ha
Cummins 6 sílindra dísilvél (lína), ár-
gerð 2007. Dráttargeta 5.834 kg.
Eyðsla 14-15 lítrar. (Dodge Ram með
Cummins-dísilvélinni er sparneyt-
nasti palljeppinn, Ram 1.500 eyðir
um 13 lítrum með þessari vél).
Skýrsla: Varnir gegn mengunar-
efnum í afgasi farartækja í Banda-
ríkjunum og Evrópu (ES). Leó M.
Jónsson iðnaðar- og vélatæknifræð-
ingur, Reykjanesbæ. 2003 (www.leo-
emm.com/mengunarskyrsla.htp)
Flokkun pallbíla í Bandaríkjunum
fer eftir burðargetu grunngerðar,
1.500 (F-150)/500 kg, 2.500 (F-250)/
750 kg, 3.500 (F-350)/1.000 kg o.s.frv.
Hafa ber í huga að frávik geta verið
talsverð enda er ameríska pundið
ekki 0,5 kg, eins og algengt er að fólk
gefi sér, heldur 0,454 g.
» Þetta tog sem dísil-vél hefur umfram
bensínvél er lykilinn að
dráttargetu „stóru am-
erísku palljeppanna“ en
bandarískar dísilvélar
með 6-8 lítra slagrými
eiga sér enga hliðstæðu,
þær eru sparneytnastar
og með minnstu meng-
un í útblæstri.
Eiga „stórir amerískir
palljeppar“ tilverurétt?
Morgunblaðið/Golli
Pallbílar Greinarhöfundur fjallar um pallbíla og jeppa og notkunarmöguleika þeirra, einnig út frá umræðunni um
mengun og telur að umræðan þar um mengun jeppa sé á villigötum.