Morgunblaðið - 10.06.2008, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. JÚNÍ 2008 35
  
 
 

   
        
            
    !" #$     
% 
 &  " '  !
 (
! 
$  )
  
 
       "
&
   
   
$   
   ) 
  #%  

$

   
 
#* %  

 
+  ,! +

   #+(   


 &   #   +   + -
.    "   
/01234561/47.58 9 :;<< /0
12=4561/'>?<4@06A5' 54
7     
B5660BC2/'
! +   % ??
?D
?E
- kemur þér við
Sérblað um vinnuvélar
fylgir blaðinu í dag
Foreldrar fyrirbura
stofna með sér félag
Fokdýrum felgum
stolið af bílasölu
Kolfinna Baldvins
og flökkueðlið
Rauði baróninn í
íslenska boltanum
Tónlistarlíf blómstrar
á Borgarfirði eystri
Hvað ætlar þú
að lesa í dag?
Hvað ætlar Tess sér að gera?Eitt aðalumræðuefni bók-menntaheimsins beggja
vegna Atlantshafs í haust sem leið
var fréttir um væntanlega útgáfu
Tess Gallagher, ekkju hins dáða
smásagnahöfundar og ljóðskálds
Raymonds Carver, á smásögum
eftir eiginmanninn. Ekki að um áð-
ur óbirtar sögur væri að ræða,
heldur frumútgáfur höfundarins af
sögunum í sagnasafninu What We
Talk About When We Talk About
Love, sem kom út árið 1981 og
vakti fyrst verulega athygli á hæfi-
leikum hans – á snilli hans vilja
margir meina.
Tess Gallagher hefur verið dug-
leg við að halda minningu Carvers
á lofti, en hann lést úr krabbameini
árið 1988, 52 ára gamall. Þegar
Robert Altman gerði kvikmyndina
Short Cuts, sem byggð er á nokkr-
um sagna Carvers, var Tess iðu-
lega við hlið hans þegar kvikmynd-
in var kynnt. Og hún hefur staðið
fyrir útgáfu bóka um list Carvers
og líf. En í haust spurðist að henni
þætti að yfirlesari Carvers og rit-
stjóri, Gordon Lish, sem var náinn
vinur Carvers um árabil, hefði mis-
notað, og í raun vanvirt skrif
Carvers, með því að breyta þeim
langt umfram það sem eðlilegt
mætti teljast. Því væri réttast að
gefa sögurnar út eins og Carver
hefði upphaflega gengið frá þeim.
Síðan hafa ritstjórar, höfundar og
lesendur velt því fyrir sér hvort út-
gáfa sagnanna í sínu upprunalega
formi kunni að styrkja orðstír
Carvers, eða skaða hann.
  
Leiðir Carvers og Lish lágusaman árið 1967. Carver var
rótlaus atvinnuleysingi, sem hafði
fengist við hitt og þetta, og Lish,
sem hafði reynt fyrir sér við skáld-
sagnaskrif, ritstýrði útgáfu skóla-
bóka. Carver fékk Lish til að lesa
sögur sínar yfir og upp úr 1970,
þegar Lish var orðinn ritstjóri bók-
menntatímarits, gaf hann sögur
Carvers út. Oft eftir að hafa gert
tillögur að allrahanda breytingum
og styttingum. Hann einfaldaði
málfar rithöfundarins og aðstoðaði
hann þannig við að þróa sérstakan
stílinn sem sumir hafa kallað
„mínimalískan“ eða „stórmark-
aðsraunsæi“.
Svo virðist vera að Carver hafi
verið sáttur við ritstýringu Lish –
að minnsta kosti til sumarsins
1980. Carver hafði hafið nýtt líf ár-
ið 1977, hann hætti að drekka, ein-
beitti sér að skrifunum og Tess
kom inn í líf hans. Hann skrifaði
Lish á þeim tíma afar lofsamleg
bréf, þar sem hann sagði meðal
annars: „Þú, vinur minn, ert hug-
mynd mín um hinn fullkomna les-
anda, hefur alltaf verið það, alltaf,
og munt vera að eilífu.“
Vorið 1980 hafði smásagnasafn
Carvers Will You Please Be Quiet,
Please hlotið umtalsvert lof og
hann hafði sent Lish sautján sögur
um alkahólisma og upplausn í fjöl-
skyldum sem hann hugðist setja í
næstu bók. Lish sendi Carver sína
útgáfu af handritinu til baka. Hann
hafði stytt handritið um nær fjöru-
tíu prósent og strokað út það sem
hann kallaði „falska ljóðrænu og
tilfinningasemi“. Lish fór síðan aft-
ur í handritið og gerði enn frekari
breytingar, sem hann sendi Car-
ver. Þá var rithöfundurinn búinn
að fá nóg og sendi Lish bréf sem
var birt í haust og hefur farið víða.
Það er ekki furða að Carver hafi
verið brugðið. Lish hafði skorið
tvær sögur svo hressilega niður að
einungis þriðjungur þeirra stóð
eftir. Margar hafði hann stytt um
helming. Ýmsar lýsingar voru
horfnar úr sögunum og endi á
flestum sagnanna hafði verið
breytt. Lish hafði jafnvel skipt um
nöfn á sögupersónum.
Carver skrifaði Lish að hann
væri þreyttur, ruglaður og hrædd-
ur og að hann óttaðist að vinir sín-
ir áttuðu sig á þessu, en þeir hefðu
þegar lesið sumar sagnanna í upp-
runalegum útgáfum. Ef bókin
kæmi út – Lish var á þessum tíma
orðinn útgáfustjóri forlags Carvers
– óttaðist hann að hann myndi ekki
skrifa framar. Og ef hann hætti að
skrifa, óttaðist hann að glata vin-
áttu Lish. „Ég segi þér satt, að
andlegt heilbrigði mitt er í hættu,“
skrifaði hann. Og ítrekaði að hann
vildi að bókin kæmi ekki út.
Hvað síðan gerðst er ráðgáta en
líklega hafa Carver og Lish rætt
saman í síma. Að minnsta kosti er
til bréf sem Carver skrifaði tveim-
ur dögum síðar og þá liggur allt
öðruvísi á honum. Hann ræðir um
smávægilegar breytingar á hand-
ritinu og endar á ástarkveðju.
  
Bókin kom á markað árið eftirog hlaut gríðargóðar við-
tökur. Carver var hylltur sem einn
af meisturum smásögunnar á 20.
öld og hann hélt áfram að skrifa til
hins ótímabæra dauðadags. Síðasta
saga hans, Sendiferðin, um dauða
Tjekofs, er eitt af meistaraverkum
bókmenntanna á liðinni öld. Maka-
laus kveðja afar hæfileikaríks lista-
manns.
Eftir standa þó spurningar um
inngrip Lish í feril smásagnahöf-
undarins. Hefði ferillinn ekki orðið
öðruvísi, ef Carver hefði ekki farið
út í þennan tálgaða og umbúða-
lausa stíl? Gerir það höfundinum
greiða að birta sögurnar í sínu
upphaflega flæðandi formi?
Enn hefur ekki verið gert op-
inbert hvort Tess standi við orð sín
síðan í haust, og gefi þær út. Það
má þó velta fyrir sér hvort Ray-
mond Carver hefði ekki treyst
henni til að gera það sem hún telur
réttast, því síðustu árin sem hann
lifði voru þau afar náin og hún stóð
þétt að baki Carver í sköpuninni.
Hann var einnig gott ljóðskáld og
síðustu ljóðin sem hann orti dauð-
vona eru tileinkuð eiginkonunni.
Eitt þeirra, Kólibrífugl, er einmitt
sérstaklega eignað henni; einstakt
og umbúðalaust ástarljóð deyjandi
manns sem lítur þannig út í þýð-
ingu Gyrðis Elíassonar:
Hugsum okkur
að ég segi sumar,
skrifi orðið „kólibrífugl,“
leggi það í umslag og
fari með það niður
hæðina, í póstkassann.
Þegar þú opnar bréf
mitt manstu þessa
daga, og hve mikið,
hve ósegjanlega
ég elska þig.
Hve ósegjanlega
ég elska þig
AF LISTUM
Einar Falur Ingólfsson
»Hefði ferillinnekki orðið öðru-
vísi, ef Carver hefði
ekki farið út í þennan
tálgaða og umbúða-
lausa stíl? Gerir það
höfundinum greiða
að birta sögurnar í
sínu upphaflega
flæðandi formi?
Ljósmynd/Marion Ettlinger
Raymond Carver Portrett Marion Ettlinger í bókinni Carver’s County, þar
sem birtar eru myndir af höfundinum og söguheimum hans.
efi@mbl.is