Tímarit kaupfjelaga og samvinnufjelaga - 01.01.1910, Blaðsíða 17

13
var fámenn. Það mátti heita að þá væri hver höndin
upp á móti annari. Þegar ieið á þessa öld, gætti þar
einkis annars en hagsmuna einstaklingsins, metnaðar hans
og ofsa. í þessum eldi brann upp hinn siðferðislegi og
efnalegi þróttur þjóðarinnar; hún varð ósjálfstæð, og
og gafst að lokum annari þjóð á vald. Lík var að vísu
saga Norðmanna um eitt skeið, og sama má segja um
fleiri þjóðir á ýmsum tímum.
En hin íslenzka þjóð hefir, aptur á móti, því nær ein
að segja frá fornöldinni, andstœðu ófriðartímabilsins í
skýrri og fagurri mynd; ef hjer væri verið að rekja sögu
þjóðarinnar, ætti að telja þetta á undan.
Landnáms- og söguöldin, eða þjóðveldistíminn, hefir
eigi að eins að geyma frásagnir um afburða hæfileika og
þrótt einstaklinganna heldur og um mjög viturlegt og
þroskað stjórnarfar og friðsamlega samvinnu. Pá fleygði
þjóðinni svo fram að slíks eru fá eða engin dæmi. Skal
eg hjer að eins taka eitt dæmi: Pegar kristnin var lög-
tekin á alþingi. Pegar Porgeir goði sagði upp lögin, kvað
hann svo á, að allir menn hjer á landi skyldu kristnir
vera, svo friðnuin yrði eigi slitið, því við slíkt væri eigi
hægt að búa. Pessum heiðna vitringi var það fyrir öllu
að friður og eining — ein lög — hjeldust í landinu, og
þjóðin hlýtti úrskurði hans. Að vísu verður þess að gæta
að trúarbrögðin voru ekki þjóðinni svo mjög hjartgróin;
þau voru frekar skoðuð sem hagfellt fat, er mætti lag-
færa eða skipta um, ef nauðsyn krefði. þó hafa eflaust
ýmsir heiðnir menn haft um sárt að binda.
Mundi eigi mega setja Þorgeir goða á bekk með helztu
stjórnfræðingum og hagfræðingum vorra tíma? Eða, hver
vill ganga feti framar en Hallur á Síðu, er hann ljet son
sinn óbættan á þingi til þess að friður mætti haldast og
landinu væri borgið? Pá er nóg að nefna Njál og marga
fleiri ágætismenn fornaldarinnar. Nei, því verður tæplega
á móti mælt, að þjóðernistilfinning og fjelagslegur þroski
var á furðu háu stigi hjá þjóðinni á söguöldinni. Hin