Sjómannablaðið Víkingur - 01.10.1981, Blaðsíða 16

Einhversstaðar um þetta bil átti Jón Bjarnason að hafa drifið Nadda fyrir hjörg. Því
miður tókst ekki að ná mynd af Nadda sjálfum, enda kannski . . .
hann ofan úr götunni og dragn-
aðist niður í sjó.
Það er af Jóni að segja að hann
komst blóðugur og marinn til
byggða og sagði að eigi mundi
framar verða mein af Nadda.
Síðan lét Jón reisa trékross þarna
á jaðrinum sem á var skorið fað-
irvorið á latínu og sú ósk að hver
sem færi þarna um, skyldi krjúp-
andi lesa bænir sínar.
Þess má að lokum geta að Jón lá
lengi rúmfastur eftir slaginn en
komst svo á ferð. En eftir þetta
hefur aldrei orðið vart við Nadda.
Jón þessi var kallaður Áttær-
ings-Jón. Hann var svo afburða-
mikill að hann réri einn á áttær-
ingi. Hann fórst á vogi þeim fyrir
utan Höfn í Borgarfirði sem síðan
heitir Áttæringsvogur.
Krossinn
Um uppruna krossins í Njarð-
víkurskriðum er fátt vitað með
vissu annað en þjóðsöguna af
Áttærings-Jóni og óvættinum
Nadda, sem í sumum heimildum
er sagður hafa verið uppi „í forn-
öld“. Krossins er fyrst getið í
Ferðabók Olaviusar, en hann fór
um skriðurnar árið 1776. Allar
götur síðan hefur þarna staðið
kross og sá siður haldist að menn
stöldruðu þarna við og bændu sig
áður en lengra yrði haldið.
Það sem kannski veltist mest
fyrir mönnum er ártalið 1306 sem
ævinlega hefur staðið á krossin-
um. Enginn veit hvað það á að
tákna. Það skyldi þó aldrei vera að
krossinn hafi upphaflega verið
reistur til að vernda okkur fyrir
ágangi manna á borð við Una
Garðarsson? í tímanna rás hafi
síðan einhver hrekkjalómur flúið
ofríki húsbænda sinna og falið sig
í skriðunum; vistin hafi honum
þótt daufleg og hann haft sér það
til gamans að baula á hjátrúar-
fulla alþýðuna þegar hún klöngr-
aðist um skriðurnar. Síðan hafi
hann verið færður í dýrsham og
gerður hinn ógurlegasti. Það má
jafnvel láta sér detta í hug að
Naddi hafi eingöngu ætlað sér að
heilsa upp á Áttærings-Jón þarna
um árið, líkt og menn gera nú til
dags þegar þeir stöðva ókunnuga
úti á götu og biðja um eld.
En hvað sem líður öllum
vangaveltum um Nadda, stendur
krossinn enn í Njarðvíkurskrið-
um. í gegnum aldirnar hefur hann
oft verið endurnýjaður. Þann
kross sem nú stendur smíðaði
Árni Bóasson árið 1954. „Hann
var þá ungur sveinn heima í
Njarðvík og gerði þetta ótil-
kvaddur eftir að einhverjir höfðu
rekið þann gamla niður eins og
girðingarstaur í götusárið“.
Áletrunin á krossinum var al-
þekkt erlendis bæði fyrir og eftir
siðaskipti, en ekki er vitað til að
hún hafi verið notuð hér á landi
nema á Njarðvíkurkrossinum og
stórum róðukrossi sem lengi stóð í
Skálholtskirkju. Áletrunin hljóðar
svona:
Effigiem Christi quitransis pronus
honora
non tamen effigiem sed quem
designat adora.
Á íslensku útleggst þetta á þessa
leið:
Þú sem framhjá gengur, fall fram
og heiðra mynd Krists. Tilbið
samt ekki myndina heldur þann
sem hún sýnir.
Þessi tilskrif hafa verið sett í
bundið mál og hljóðar þá bænin
svona:
Þú sem að framhjá fer
framfall í þessum reit
og Kristi ímynd hér
auðmjúkur lotning veit.
Einhverju sinni hafði þvertréð
fallið af krossinum. Þá varð til
þessi vísa:
Nú er fallinn Naddakross.
Nú er fátt sem styður oss.
En — þú helgi klerkakraftur
krossinn láttu rísa upp aftur.
Þetta hefur verið í þann tíð sem
rnenn trúðu á mátt presta.
Trúin á að Naddi rísi upp frá
dauðum ef enginn kross er í
Njarðvíkurskriðum hefur orðið til
þess að alla tíð hafa verið til menn
sem eru reiðubúnir að endurnýja
krossinn ef óveður hefur rekið
hann fyrir björg eða hrundið um
koll. Þetta er lýsandi dæmi um al-
þýðutrú sem enn lifir góðu lífi,
sem betur fer.
Til að sýna þessari trú virðingu,
signum við okkur hjá Nadda-
krossi áður en haldið er áfram til
Borgarfjarðar, þar sem þorpið
Bakkagerði stendur.
Heimildir: Múlaþing, rit sögufé-
lags Austurlands 1971.
íslenskar þjóðsögur, Jón Ámason
skráði.
íslenskar þjóðsögur, Sigfús Sig-
fússon skráði.
G.A.
VÍKINGUR
16