Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 32

um notum. Af þeim er töluvert til á
höfuöborgarsvæðinu, en grátlega fáir
borkjarnar hafa þó verið varðveittir.
Þrátt fyrir þessa erfiðleika er ýmislegt,
sem hægt er að henda reiður á, til að-
greiningar hinna einstöku hrauna. Utlit
bergs í handsýni er stöku sinnum með
svo ákveðnum svip, að þekkja má
hraunið hvar sem það kemur fyrir.
Plagíoklasdílótt hraun eru oft góð
leiðarlög. Smásjárskoðun kemur lika að
góðum notum, sérstaklega til aðgrein-
ingar á sprunguhraunum og dyngju-
hraunum.
Landfræðileg dreifing hraunlaga og
afstaða til annarra laga auðvelda
sömuleiðis ákvörðun um, hvað telja
skuli eitt lag, eða lagasyrpu og hvað
greina skuli að. A stöku stað koma setlög
einnig að góðum notum og jafnvel
holufyllingar, svo og rof.
HELSTU HRAUNAFLOKKAR
Síðkvarterum hraunum (þ. e.
hraunum yngri en 700.000 ára) á
Reykjavíkursvæði má skipta í 4 megin-
flokka eftir útliti þeirra i handsýni.
1. Ölivíndílótt dyngjubasalthraun,
1 —5% af heildarmassanum er
ólivín.
2. Dílalaust eða mjög smádílótl
dyngjubasalt með gisinni kristalla-
röðun. Bergið er grófkornótt, svo
greina má með berum augum ljósar
og dökkar steindir þess.
3. Plagíóklasdílótt hraun. Stundum
eru ólivíndílar einnig í berginu.
4. Hraun sem ekki falla í framan-
greinda flokka.
Með þessari flokkun og þeim þáttum
sem fyrr voru nefndir er hægt að skipta
grágrýtinu og öðru síðkvarteru bergi á
Reykjavíkursvæðinu í aðskilin hraunlög
og hraunlagasyrpur, sem afmarka má í
tíma og rúmi.
í fyrsta flokkinn falla flest elstu
hraunin á svæðinu. I þeirra hópi eru
dyngjuhraunin, sem mynda grunninn
undir mestum hluta Reykjavíkur og
Kópavogs. Sams konar hraun eru á
Alftanesi, i yngri hlutum Viðeyjar, á
Geldinganesi, við Brúarland, á Álfsnesi
og Brimnesi. Þetta er hið eiginlega
Reykjavíkurgrágrýti.
Grágrýtishraun, afar keimlík Reykja-
víkurgrágrýtinu, koma fram á svæðinu
frá Breiðholti og Arbæ, norður i
Keldnaholt og þaðan má rekja þau
austur að Hafravatni. Þessi hraunlög
koma einnig fram á allvíðáttumiklu
svæði við Selvatn. I Breiðholtinu grein-
ast þessi hraun frá Reykjavíkurgrágrýt-
inu af plagíóklasdílóttu hraunlagi og
setlögunr sem nánar verður vikið að síð-
ar. Um uppkomustaði þessa grágrýtis er
ekkert vilað.
Hraunlög í öðrum flokki hafa mikla
útbreiðslu á höfuðborgarsvæðinu. Þetta
berg er að jafnaði efst, eða mjög ofarlega
í staflanum. Það þekur Mosfellsheiði
umhverfis Borgarhóla og nær niður
undir Selvatn og suður fyrir Lyklafell.
Til norðurs má rekja það að Leirvogs-
vatni og þaðan vestur að Mosfelli og
jafnvel allt út á Álfsnes. Þetta hraun-
flæmi er að líkindum komið upp efst á
Mosfellsheiði, þó ekki í Borgarhólum,
því að j^eir eru úr öðru bergi. Líklegasti
uppkomustaður er vestur af Eiturhól á
sýslumörkum Árnes- og Gullbringu-
sýslu. Hraun þessi eru lítið rofin upp á
heiðinni sjálfri og ungleg.
Annað flæmi svipaðra hrauna nær frá
Keldnaholti og Reynisvatnsheiði allt
suður í Ásfjall og Hvaleyrarholt hjá
110