Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 22

is, hækkar aftur upp í venjulegt gildi
skömmu á undan skjálftanum, gæti
það stafað af því, að vatn í berginu
hafi nú aftur náð upphaflegum þrýst-
ingi vegna aðstreymis frá nærliggjandi
svæðum. Sumir af skammtímaforboð-
unum gætu líka stafað af því að bergið
sé byrjað að gefa eftir á einhverjum
hluta svæðisins áður en sjálfur land-
skjálftinn ríður yfir. Við það verða
hraðar og ef til vill óreglulegar breyt-
ingar á spennuástandi jarðskorpunn-
ar, sem aftur valda breytingum á eigin-
leikum bergsins. Um þessi atriði eru
nokkuð skiptar skoðanir (sjá t.d. Press
1975), og verður sjálfsagt ekki úr
skorið fyrr en meiri reynsla safnast.
Forskjálftar eru algengasta tegund
mældra skammtímaforboða, en það
eru minni háttar skjálftar sem verða
skömmu á undan meginskjálftanum.
Það rýrir þó notagildi þeirra, að það er
talsverðum erfiðleikum bundið að
þekkja þá frá öðrum skjálftum. Ekki
verða heldur forskjálftar á undan öll-
um stórum skjálftum, til dæmis er ekki
vitað til þess að forskjálftar hafi fund-
ist á undan stærstu skjálftunum á
Suðurlandi.
JARÐSKJÁLFTASPÁIN í
HAICHENG
Víkjum nú sögunni til Kína. Árið
1975 reið mikill jarðskjálfti yfir Liaon-
ing-hérað í NA-hluta Kína (sjá 3.
mynd). Skjálftinn mældist 7,3 stig á
Richterskvarða og átti upptök um það
bil 20 km frá borginni Haicheng, sem
hefur 90.000 íbúa. Jarðskjálftinn varð
að kvöldi dags 4. febrúar og lagði í rúst
eða stórskemmdi um 90% mannvirkja
í borginni, auk tjóns á nærliggjandi
svæðum. Miðað við tíma dags, kalt
veður og að u.þ.b. 500.000 manns búa
á svæði þar sem eyðilegging á rnann-
virkjum var meiri en 50%, hefði mátt
búast við að allt að 100.000 manns
færust. í raun fórust aðeins fáir og er
það fyrst og fremst að þakka því að
jarðskjálftanum var spáð með mikilli
nákvæmni. Kippurinn kom klukkan
19:36, en síðasta aðvörun til íbúa var
gefin um kl. 14. Aðvörunin kom eng-
an veginn óvænt því allt frá árinu 1970
hafði þessi hluti landsins verið undir
sérstöku eftirliti vegna jarðskjálfta-
hættu. Hér verður reynt að rekja at-
burðarásina sem leiddi til þess að jarð-
skjálftanum var spáð svo nákvæmlega.
Nánari upplýsingar er að finna í grein
eftir Raleigh og fleiri (1977).
Fyrsta langtímaspáin um jarð-
skjálfta á þessum slóðum var gerð árið
1970, en þá var samþykkt á fundi kín-
verskra jarðskjálftafræðinga að auka
jarðeðlisfræðilegar mælingar í Liaon-
inghéraði. Ástæðan virðist fyrst og
fremst hafa verið sú, að skjálftavirkni í
NA-Kína hafði árin áður fært sig til á
reglubundinn hátt frá suðvestri til
norðausturs eins og sést á 3. mynd. Ef
svo héldi fram sem horfði, var líklegt
að næsti stóri skjálfti yrði í Liaoning-
héraði innan fárra ára. í framhaldi af
þessari samþykkt voru gerðar um-
fangsmiklar mælingar á gerð og eðli
jarðskorpunnar í héraðinu. Sprungur
og misgengi á yfirborði voru kortlögð
og mælt var segulsvið, þyngdarsvið og
hljóðhraði, með það fyrir augum að
finna misgengi og brotalamir sem ekki
sjást á yfirborði. Skjálftasaga svæðis-
ins var rannsökuð nánar og 17 nýjar
skjálftamælistöðvar voru settar upp.
Hæðarmælingar, sem áður höfðu verið
gerðar, voru endurteknar til þess að
finna hvort breytingar hefðu orðið, og
nýjum hæðarmælingalínum var bætt
við. Settir voru upp síritandi halla-
mælar og segulmælar. Jarðeðlisfræð-
ingum var fjölgað á svæðinu, en auk
þess var skipulagt starf fjölda leik-
manna og áhugamanna, sem söfnuðu
upplýsingum, til dæmis um vatn í
16