Náttúrufræðingurinn - 1985, Blaðsíða 7

Jón Jónsson:
Þáttur um jarðfræði Eyjafjalla
INNGANGUR
Eyjafjöll nefnist einu nafni fjalllendi
það hið mikla, sem nær frá Markar-
fljótsaurum til Fúlaiækjar. Það af því,
sem er ofan við 850 m hæðarlínu má,
að Fimmvörðuhálsi undanskildum,
heita jökli hulið. Stefna þessa fjalla-
klasa er sem næst frá vestri til austurs.
Hann fer lækkandi í báðar áttir út frá
hátindi Eyjafjallajökuls, Goðasteini,
sem nær upp í 1666 m hæð yfir sjó. Að
austan tengist þetta fjalllendi Mýr-
dalsjökli. Almennt er nú litið á þessi
fjöll, jarðfræðilega séð, sem það er
nefnt hefur verið megineldstöð á ís-
lensku, en á erlendum málum central
volcano. Ljóst er að sú eldstöð er enn
virk, því gos hafa orðið í Eyjafjalla-
jökli á sögulegum tíma. Margt jarð-
fræðilega forvitnilegt er að sjá undir
Eyjafjöllum, bæði hvað við kemur
bergfræði og eins því er jarðsögu svæð-
isins við kemur. Ankaramít mun, það
ég best veit, hér á Iandi fyrst hafa
fundist undir Eyjafjöllum. Þekktasti
staðurinn er Hvammsmúli, en um
hann skrifaði Sigurður Steinþórsson
(1964) gagnmerka ritgerð. Þessi berg-
tegund hefur nú fundist næsta víða á
þessu svæði bæði sem forn hraun, inn-
skotsberg og í lausum steinum víðs
vegar. Ekki verður það rakið í heild í
þessari grein, en nefna má greinarstúf
í tímaritinu Útivist (Jón Jónsson
1983).
FORN ELDSTÖÐ
Austan við Steinafjall opnast dalir
tveir, sem skerast langt inn í hálendið.
Vestri dalurinn mun að jafnaði kennd-
ur við Núpakot, en sá eystri við
Laugará. Milli þeirra er lágur háls,
sem endar að sunnan í Lambafelli.
Austan eystri dalsins gengur fram ris-
mikið fjall, sem Rauðafell heitir sam-
kvæmt því, sem á kortum stendur, en
raunar eru þar tvö nöfn og annað
innan sviga, og er það Rauðarfell. Um
nöfn þessi hef ég að sjálfsögðu ekkert
að segja, en nota það, sem virðist talið
það rétta. Skal nú vikið að nokkru því,
sem fyrir augu ber í eystri dalnum.
Það var hinn 13. september 1979 að
ég var á leið niður fjallið vestan
Laugarár, en hafði gengið upp að
jökulrótum. Áin kemur undan mjórri
skriðjökultungu, sem hangir niður í
þröngan gljúfradal. Fyrrum hefur sá
jökull verið stærri og náð hátt upp í
hlíðina austan megin, sem sjá má af
jaðarurðum, sem hann hefur þar skilið
eftir. Nú virðist hann aftur vera að
færast í aukana, og er komin há og
brött bunga á hann rétt fremst, svo
brött og há að manni sýnist að jök-
ullinn geti þá og þegar steypst fram
yfir sig og niður í gljúfrið. Jökultungan
endaði í um 750 m hæð 1979. Niður
eftir gilvanganum að austan hefur jök-
ullinn sópað öllu lauslegu burt, svo þar
sér í nakið berg. Kemur í ljós að það
Náttúrufræðingurinn 55(1), bls. 1-8, 1985
I