Náttúrufræðingurinn - 1959, Blaðsíða 27

NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
137
vpp med sua miklum bysnum at þar vrdu eptir ii fioll og gia i milli.
kom vpp elldurinn á fyrra ári en slokknadi á þessu. vrdu þar í
nándir huerar ok lieit vötn“ (Flateyjarannáll 1390). „Elldz vpp
kuoma j Hecklofelli med suo micklum undrum, at dunor ok bresti
hæyrdi vni allt land tok af tuo bæi Skard og Tialda stadi“ (Lög-
mannsannáll).
Þessar frásagnir verður að telja áreiðanlegar, og ekki að efa, að
Skarð og Tjaldastaðir hafa eyðzt í gosinu 1389, a. m. k. í bili.
Næstu tvær aldir eru heimildir um Heklugos rnjög lélegar, en
goss er þó getið urn 1440. í Biskupaannálum Jóns Egilssonar, sem
skráðir eru um það bil 170 árum síðar, segir:
„XXII Biskup var Gottsvin. Ekki er getið um marga hluti á
hans dögum; þó er sagt, að á hans dögum liafi eldur upp komið í
áttunda sinni í Heklu, sumir segja í sjöunda sinni, og í þeim eldi
liali tekið af XVIII bæi á einum morgni fram undir Heklu, en
norður undan Keldum, og þar voru í tveir stórir staðir, hét ann-
ar í Skarði eystra, en annar Dagverðarnes. Það var þá rnann mál:
að svo mætti spilla þessu Dagverðarnesi, að ekki væri betra en
Keldnakot; svo þótti Keldur lítils verðar hjá því. Sumir af þeim
bæjum hafa aldrei verið síðan byggðir. Á hvorum fyrir sig voru
50 hurðir á járnum."
Gottsvin biskup ríkti í Skálholti um 1437—1448, sbr. Biskupa-
tal á íslandi.
I Setbergsannál, sem skrifaður er af Gísla Þorkelssyni, (fæddur
1676, líklega á Setbergi við Hafnarfjörð), segir, að þetta gos liafi
verið 1439: „Eldsuppkoma í Heklufjalli með miklum dynkjum og
jarðskjálfta og undrum og ódæmum. Eldurinn kom upp fyrir að-
ventu og í þeim eldgangi og sandrigningu tók af 18 bæi á einum
morgni, sem voru fram undan fjallinu, en norður undan Keldum,
og þar í voru tveir stórir staðir. Hét annar Ytra-Skarð en annar
Dagverðarnes og á Iivörjum þessara staða voru 50 hurðir á járn-
um, nokkrar af þessum jörðum byggðust seinna. Eldurinn sást í
Ijallinu fram til páska.“
Guðmundur Kjartansson jarðfræðingur (7) telur, að þessar frá-
sagnir um gosið 1440 geti ekki staðizt. Að hans áliti hefur Skarð
orðið undir Selsundshrauni syðra árið 1389, og þar hefur síðan ver-
ið með öllu óbyggilegt. Aðrir hafa orðið til að hallast að þessari
skoðun. Frásagnir um þetta gos eru fyrst skrifaðar um 170 og