Náttúrufræðingurinn - 1943, Blaðsíða 52

!)8
NATTÚRUFRÆÐINGURINN
Ætisveppur Paaliota campestris.
Enn má telja: Músareyra Cerastium,
sem höfundurinn lætur vera nafn á undafífli (hieracium).
Höf. blandar saman, Krossjurt (Melapyrum silvaticum) og
Velandsjurt (Valeriana officinalis). Nafnið Velandsjurt mun vera
komið frá Dönum, gjöra þeir sér þá grein fyrir Velands, að það
sé afbökun úr Völunds (Völundur), líklega af því að hún er svo
fagursköpuð („Völundarsmíði"). Nú nefnist hún: Garðabrúða,
en er ekki kennd við Völund, þó að það gæti átt vel við. —
Lyfjagrasið eða hleypisgrasið (af því að það hleypir mjólk,
svo að af verður skyr og ostur) kalla Norðmenn Tættegras. Tætte
er hið sama sem þétli á íslenzku (eða þétta). Er liann húinn svo
lil (í Noregi) að lyfjagrasblöðin eru lögð á mjólkursíuna, þegar
mjólkin er síuð, og síðan er hún sett á afvikinn, helzt kaldan
stað og látin standa þar í tvo til þrjá daga; þykknar þá mjólkin,
en skilur sig ekki í mysu og þykir þá bragðgóð. Þetta mjólkur-
þykkni er kallað þétta, og er sett saman við þá mjólk, sem drukk-
m er á málum til að gjöra liana hetri og þykkri. Lyfjagrasblöðin
voru því höfð til hleypisgerðar; síðan er hleypirinn lirærður
saman við nýtt skyr og verður það þá þétti, er siðan er hrærður
út í mjólkina (þéttaskyr). — Nafnið Lifrarjurt (Parnassia pal-
ustris) er nú felt úr gildi, eins og fleiri nöfn, sem að lækningum
lúta.
Eins og að framan er sagt, þá hygg eg að flest þessi jurtanöfn
muni vera norræn og íslenzk að uppruna, og hefi eg merkt þau
með *. Eftir það er landið var kristnað, þá voru eigi allfáar jurt-
ir helgaðar kaþólskum dýrlingum, svo sem Maríu, (Maríustakk-
ur), Pétri (Péturssóley) og Jakobi (Jakohsfífill), postulum og
Ólafi konungi helga (Ólafssúra). María á sér nokkrar jurtir í
Noregi, frá því í kaþólskum sið, eins og Maríukápa eða Maríu-
stakkur, Maríulykill (Primuia veris og Botrychium limaria) og
Maríuhönd (Orchis maculatus), en er ekki kennd við tröllskess-
una Brönu, — Mariuauga (Myosotis), Maríugull (Chrysanthem-
um segetum), gullfífill.
Nytjajurtir hafa snemma lilotið nafn af notkuninni (græði-
súra, lyfjagras, lifrarjurt, lungnajurt, blóðberg, blóðrót, brjósta-
gras o. m. fl.).
Nú skipta íslenzk jurtanöfn hundruðum, því að öllum hinum
nýfundnu jurtum hafa verið gefin ný nöfn.