Náttúrufræðingurinn - 1943, Blaðsíða 18

64
NÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
straumar séu í þeim. í rjómatroginu liggur rjóminn í jafnþykku
lagi yfir undanrennunni. En í skilvindunni er markaflöturinn
milli vökvanna þvínær lóðréttur. Þegar lieitt og kalt loft mætist,
Ieitar það jafnvægis. Verður heitara loftið alltaf yfir. Ef kyrrð
kemst á, liggja loftlögin lárétt. Sé hinsvegar um lieitan og kald-
an loftstraum að ræða, verður markaflöturinn meira eða minna
skáhallur, en heila loftið ]>ó efst sem fyrr. Verður hallinn þeim
mun meiri, sem liitamunur og liraði loftstraumanna er meiri.
í tempruðu beltunum er nú jafnan svo ástalt, að þar mætast
heitir og kaldir loftstraumar. Sá kaldi kemur frá Jieimskauta-
svæðunum, hefir beygt til hægri eða vestur á bóginn (miðað
við norðurhvel jarðar) vegna snúnings jarðar. Sá lieiti kemur
frá liitabeltinu, hefir í sér mikla vatnsgufu og hefir einnig beygt
til liægri handar eða austur á við. Þeir mætast einhversstaðar
um miðhik tempraða beltisins og taka sér jafnvægisslöðu, sem
er fólgin i því, að kaldi loftstraumurinn liggur sem þunnur fleyg-
ur undir þeim heita. Fláinn á fleygnum er ekki nema um 1:100,
jjannig að þótt farið sé 100 km norður fyrir fleygeggina, þar sem
markaflöturinn mætir yfirhorði jarðar, þá er fleygurinn ekki
orðinn nema 1 km á þykkt.
En jafnvægisástand þetta á sér ekki langan aldur. Það raskast
oft og einatt á þann veg, að heita loftið rekur svolitla tungu norð-
ur í kalda loftstrauminn, og er þetta vísirinn að Iægð. Þessi
tunga eða geil vei’ður stærri og lengri, og heiti loftstraumurinn
rekur hana jafnframt austur eða norðaustur á hóginn, í sömu
stefnu og hann liefir sjálfur. Er þar fengin skýring á þvi, að
flestar lægðir hafa þessa stefnu. Ileita loftið í geilinni rekur
kalda loftið fyrir austan hana á undan sér. En með því að kalt loft
er þyngra í vöfunum og tregara en heitt lofl og hefir hér auk þess
upphaflega þveröfuga stefnu, þá leiðir af sjálfu sér, að það fer
ekki eins hralt og heiti loftstraumurinn. Útkoman verður þvi
hin sama og ef heita loftið rynni upp eftir brekku með sama
biatta og kalda Ioftið hefir. Þannig skapast hið víðáttumikla og
jafna uppstreymi, sem myndar hlikuna og gráblikuna, hæði á
framhlið lægðanna (austurhlið) og norðurhlið þeirra.
Hugsum oss, að fláinn á kalda loftinu sé 1:100 og að heita loftið
fari áfram með 10 metra liraða á sekúndu, upp eftir hrekkunni,
en það eru 6 vindstig. Að vísu þarf vindhraðinn að vera held-
ur meiri, ef heita loflið á að fara 10 m hraðar en það kalda, eins
og gert verður hér ráð fyrir. Eftir eina sekúndu er heita loftið
þá komið 10 m eða 1000 cm áfram í lárétta stefnu og 1000:100