Náttúrufræðingurinn - 1943, Blaðsíða 8

54
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
er inn kemur, og þá fer landið að kólna á ný, og loftið yfir því
jafnframt. Kælingin lieldur áfram, þangað til sólin kemur upp
næsta morgun. Munurinn á liifa dags og nætur er mjög lítill,
þegar loft er skýjað, bæði vegna þess, að skýin varna sólar-
geislunum aðgangs til jarðarinnar, og hir.svegar hindra þau
lika hitaútstreymið frá yfirborði jarðar. Þau verka því sem
einskonar hlíf, sem temprar mjög lofthitann við yfirborð
jarðar, og vernda oss gegn óþægindum og jafnvel stórtjóni, sem
Idotizt geta af miklum og snöggum hitabreytingum. T. d. er það
síður en svo nolalegt, þegar hitinn fellur úr 50 stigum niður í 0
stig á fáeinum ldukkustundum, eins og á sér stað í Sahara. Og
þótt munurinn sé ekki svona mikill, t. d. aðeins 20—30 stig, eins
og algengt er t. d. víða í Miðjarðarhafslöndum, þá er það ærið nóg
til þess að baka mönnum óþægindi, og jafnvel heilsutjón þeim,
sem vara sig ekki á þessum snöggu umskiptum og eru ekki við
þeim búnir. Og þó að skýin og úrkoman geri oss Islendingum
margan grikkinn, þá mundu næturfrostin leika jarðargróðurinn
ennþá verr, ef skýjanna nyti ekki við.
1 þessu sambandi má og geta þess, að valnsgufan í loftinu hefir
meiri þýðingu en flesta grunar. Hún hefir svipaða eiginleika og
gler, að því leyli, að hún hleypir í gegnum sig sólargeislunum en
slöðvar að nokkru leyti dimma hitageisla. Ilún gerir því jörðina
að einskonar vermihúsi. Án hennar væri jörðin óbyggileg, því að
hún mundi kólna niður i 100 stiga frost á hverri nóttu, ef engin
vatnsgufa væri í loftinu.
Ef loftið er mjög þurrt eða það kólnar lítið að nóttunni, verður
engin þétting. Ef meiri brögð eru að kælingunni eða rakanum,
myndast dögg eða héla, einkum i kyrru veðri. Og loks fer svo
á stundum, þegar loftið kólnar mjög mikið og er mjög rakt, að
það myndast þoka, sem hverfur venjulega, þegar sólin er komin
á loft næsta dag. Þokan er ekki annað en ský, sem liggja niðri
við yfirborð jarðar en ná þó máske nokkra tugi eða nokkur hundr-
uð metra í loft upp.
Þoka getur einnig myndazt á þann hátt — og það er það al-
gengasta —, að rakt loft streymi yfir kalt land eða haf. Þá verður
kæling eða þétting á sama hált og lýst er hér að framan. Þannig
myndast t. d. þokurnar við Nýfundnaland og hér við Austurland,
og gelur þessi þoka orðið mjög há, náð mörg hundruð melra frá
jörðu. Þótt víðáttumikil og þykk skýjalög geti myndazt á þennan
bátt, er kælingin ekki nægilega mikil lil þess, að veruleg úrkoma
verði til. Stundum er þokan „þurr“, en oft „vot“, og stöku sinn-