Náttúrufræðingurinn - 1943, Side 8

110
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Ef frostkaflinn stendur í nokkra daga látlaust, fer svo að lok-
um, að árrennslið nær sér undir is og krap og rennur þar liindr-
unarlaust. Munu margar ár hér ná sér þannig niður víða og hreinsa
sig á 3.—4. dcgi og stundum jafnvel fyr.
í þessum farvegi undir ísnum verður valnið fljótt laust við allt
krap og isnálar, þólt hvortveggja berist með straumnum að of-
an. Svo verður alls staðar undir ísnum þar sem ána leggur, að
krap smáþiðnar á tiltölulega stultu svæði frá isskörinni, þótt
töluvert berist að ofan inn undir ísinn.
Ilaldist frostið, rennur áin því að lokum, þegar hún hefir hreins-
að sig, sem á sumardegi væri undir ísi og krapi, þar sem kólnun-
in nær litt til, og sé þetta á löngum kafla farvegarins, smáhlýnar
frá vatnsrennslinu, og sé frostið eigi mikið, getur áin byrjað að
eta af sér aftur sjálft yfirborðs isiagið.
Sé hins vegar frostakaflinn, sem hér að framan var lýst, stutt-
ur, fær áin eigi tíma lil að komasl undir ís, hún liefir aðeins bólgn-
að upp, þegar þíðan keniur. Standi þiðan einnig skamma stund,
þar til annar frostakafli kemur, er enn krap og is í ánni og hólg-
an Iieldur áfram aftur, og þannig gela skipzt á frost og þíður,
einkum á Suðurlandi, svo að áin umturnast öll al' ísi, en nær sér
ekki niður. Og á meðan stendur kraphættan allan tímann og slórar
ishrannir verða smám sainan til á eyrum og flúðum.
Ilafi á þessu gengið fram eftir liausti, getur mikil slífluhætta
orðið, þegar kemur fram á og yfir miðjan vetur. Þá hefir veðr-
áttan undirbúið svo skilyrðin, að stærstu stíflanirnar, lilaupin og
ruðningarnir koma.
Hvítá er jökulá, og Iiefir ])ví eigi kæliflöt annan en yfirborð
vatnsins. Hins vegar rennur hún víða á eyrum, og er þar mjög
grunn, svo að kæliflöturinn er ])á tiltölulega mikill miðað við
vatnsmagnið. Bakkar eru þar og viða lágir svo vindur nær vel að
vatninu. Verður þvi krapmyndun þar ör, ])egar veðurskilyrði eru
lil ])ess. Þegar ána byrjar að krapa ofan til og rennslið tekur að
þverra á eyrum fyrir neðan, koma þær upp úr og klaka jafnóðum.
Krapið vex þá hratt niður eflir ánni og þurrðin einnig. Svo þegar
rennslið tekur að jafnast aftur eftir nokkra hríð, flóir ])að út á
eyrnar aftur og frýs áfram ofan á klakann, er lyrir var. Illeður þá
Hvítá skjótt undir sig, þar sem hún breiðir úr sér, þegar veður-
skilyrði eru til þess, en þau eru einkum stormur í frosti.
Efsta stíflan mun vera uppi við Hvítárvatn við útrennslið úr
vatninu. Þótt Hvítárvatn sé eigi nema fáir ferkm. að flatarmáli,