Náttúrufræðingurinn - 1946, Blaðsíða 18

112
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
mismunandi eiginleikum, svo að sumir blómgast snemma og þrosk-
ast fljótt, aðrir þola frost og þurrk betur en liver liinna stofnanna,
og enn aðrir þola ýmsa sjúkdóma. En þegar búið er að hreinrækta
alla stofnana fyllilega, er ekki liægt að bæta þá meir með úrvali einu
saman. Þá er gripið til svonefndra víxlfrjóvgana á milli ýmissa stofna,
til að sameina ákveðna eiginleika ]>eirra í einu afbrigða og auka af-
köst þeirra enn rneir. Að lokinni víxlfrjóvgun er síðan valið úr að
nýju í nokkra ættliði, þar til búið er að hreinrækta nýja stofna með
æskilegum eiginleikum. Og þegar búið er að kynbæta og hreinrækta
ákveðna jurt, er fræjum hennar fjölgað undir ströngu og nákvæmu
eftirliti, og margar samanburðaritilraunir gerðar til að leiða í ljós
gæði nýja stofnsins og yfirburði lians samanborið við gamla stofna.
Ef það kemur í ljós við þessar samanburðartilraunir, að stofninn er
að einhverju leyti gallaður, lialda kynbæturnar áfram, en að öðrum
kosti erifræjunum fjölgað enn meir, unz nógu mikið er til af þeim til
að fullnægja eftirspurninni, svo að bændur og garðyrkjumenn geti
notfært sér nýju stofnana eftir vild.
Jurtakynbætur á grundvelli vísindalegrar þekkingar hófust hvergi
fyrr en eftir síðustu aldamót, en áður höfðu þó talsverðar kynbætur
verið reknar af ótal imönnum, sem fengizt hafa við frærækt frá ó-
munatíð. Vegna skorts á þekkingu á grundvallaratriðum erfðanna
gekk þeim þó mjög erfiðlega, og kynbætur, sem nú taka aðeins nokk-
ur ár, tóku áður oft áratugi eða aldir. En það gerði minna til áður
fyrr en nú, þótt verkið gengi seint, og það voru hinir ólærðu kyn-
bótamenn, sem skiipuðu meginið af öllum ræktuðum stofnum af
hveiti og rúg, höfrum og byggi, maís og rísgrjónum, kartöflum og
rófum, epfum og perum og öðrum nytjajurtum mannkynsins. En
síðan jurtakynbæturnar tóku vísindin í þjónustu sína, hafa þær
margfaldað afrakstur allra þessara jurta, gert þær ræktanlegar, þar
sem þær gátu ekki lifað áður, og bætt gæði þeirra á margan veg.
]urtakynbætur nútímans leggja sterka áherzlu á að bæta allar nytja-
jurtir á þann hátt, að sem mestur afrakstur og beztur fáist af hverjum
ræktuðum landsskika, þótt sama vinna og fyrr sé lögð í ræktun hans.
Það er hægt að nefna mörg dæmi þess, hvernig nytjajurtir hafa
verið búnar til eða endurbættar með kynbótum. En sökum þess, að
ég vildi ihelzt tala um það allt nánar í löngum erindaflokki síðar, læt
ég mér nægja að nefna nokkur dæmi um sigra jurtakynbótanna í
öðrum löndum.
Á Skáni í Svíþjóð, rétt hjá borginni Landskrona, er lítið þorp, sem
hetir Svalöv. Fyrir sextíu árum síðan var það jafn óþekkt og Teck-