Náttúrufræðingurinn - 1946, Page 48

142
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Að lokum vildi ég beina ,því til ritstjóra Náttúrufræðingsins, að
liann léti valda kaifla úr Vöruliandbókinni birtast í ritinu í samráði
við höfund bókarinnar og með leyfi hans.
Hitt og þetta
Flug leðurblökunnar
Enda þótt fáir íslendingar hafi séð leðurblöku, vita þó flestir
hér á landi nokkur deili á þeim. Lifnaðarhættir þeirra eru mjög
einkennilegir. Þær fljúga fjaðralausar, og helzt í myrkri, en án þess
að reka sig á. Mönnum hefir lengi verið það ráðgáta, með hvaða
móti það gæti orðið. Hafa sumir viijað álíta, að þær væru gæddar
sérstaklega næmri sjón, sem gerði þeim kleift að sjá við mjög litla
birtu, en svo mun það þó ekki vera, því að tilraunir hafa leitt í
ljós, að leðurblökurnar fljúga jafn öruggt í algerðu myrkri.
í kringum árið 1920 kom fyrst fram sú hugmynd, að leðurblök-
urnar væru útbúnar með einhvers konar hljóðöldumiðunartækjum,
sem þær stjórnuðu flugi sínu með, og nýverið hefir fengist staðfest-
ing á þessu. Eru leðurblökurnar gæddar hinum fullkomnasta út-
búnaði til blindflugs. Stundum kemst ólag á útbúnaðinn, t. d. ef
leðurblakan kvefast, en það vill oft lienda þær, séu Jrær hafðar í búr-
um. Einnig hættir útbúnaðurinn að koma að notum, ef troðið er
í eyru leðurblakanna.
Samkvæmt nýloknum rannsóknum senda leðurblökur frá sér fjór-
ar tegundir hljóðbylgja á fluginu og endranær. 1) Suð, sem hefir
tíðnina 12—60 sveiflur á sekúndu. 2) Tón af tíðninni 7000 sveiflur
á sek.; stendur hann venjulega yfir í um fjórða part úr sek. Senni-
lega gera leðurblökurnar sig skiljanlegar sín á milli með honum.
3) Hátíðnistón, sem vanalegast lrefir tíðnina 40—50000 sveiflur á
sek., en stundum fer tíðnin niður í 30000 sveiflur, og stundum
kemst hún upp í 70000 sveiflur. Rokur af þessum tón, sem vara um
einn þúsundasta part úr sek., eru sendar tultugu til þrjátíu á sek.
Haldi leðurblakan kyrru fyrir, verða rokurnar aðeins 5—10 á sek.,
en sé hindrun skammt framundan, verða þær allt að 60 á sek.
4) Smell, sem að líkindum er ein hátíðnistóns roka. Menn greinir
á um, með hverju leðurblökurnar framleiði tónana, með nösum eða
munni. Trýnin á mörgum leðurblökutegundum eru þannig gerð,
að þau eru vel til þess fallin, að stefnugeisla hátíðnistónum í þá átt,