Náttúrufræðingurinn - 1946, Blaðsíða 49

N ÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
143
sem flogið er. Með stefnugeislun er átt við, að hægt er að beina há-
tíðnishljóðsveiflum í ákveðna átt, líkt og ljós í ljósvörpu.
Eyrun nota leðurblökurnar bæði til heyrnar og til miðunar;
stefnugeislunin veldur því, að þær geta aðgreint útsenda hljóðið frá
bergmálshljóðinu, og að stefnugeislaða hljóðið veldur litlum trufl-
unum yfirleitt. Þá eru og líkindi til þess, að eyrun séu útbúin
þannig, að dragi úr heyrnarnæmi um leið og leðurblökurnar gefa
frá sér rokurnar. Loks er eyrnaumgjörðin þannig, að heyrn leður-
blakanna er næmust fyrir hljóðum, sem iberast frarnan að þeim.
Tilraunir hafa leitt í ljós, að miðunartækin eru mjög örugg. Ef
hindranir verða á vegi leðurblakanna, kunna þær margvísleg ráð,
til þess að víkja úr vegi þeirra. Mjög oft leggja þær sarnan hægri
væng, en við það snúast þær á bakið og stingast niður rúman meter,
áður en þær ná að stöðva sig og snúa við. Venjulega eru leðurblök-
urnar í um hálfs meters fjarlægð frá hindruninni, er þær stinga sér.
Nú má gera ráð fyrir 8 metra flughraða á sek., og að viðbragðstím-
inn sé um 0.1 sek.; sést þá, að leðurblakan er í rúmlega meters fjar-
lægð frá hindruninni, er henni berast boðin um hana. Skemmstu
takmörk, sem miðunartækin geta starfað innan, eru um eitt fet, og
samsvarar þeim, að einn þúsundasti úr sek. líði frá því, að hljóðið
er sent, og þar til það berst aftur til eyrna leðurblökunnar.
Að mörgu leyti svipar miðunartækjum leðurblökunnar til hinna
frægu radarmiðunartækia (radar = radio detecting and ranging),
þó með þeim mismun, að leðurblökurnar miða með hátíðnishljóð-
bylgjum, en radartækin með raföldum. Radartækin geisla frá sér
rokum af raföldum, og berast þær með 300000 km hraða á sek. út
í geyminn. Lendi þær á einhverri liindrun, endurkastast þær, og við-
tökutækið gefur hindrunina til kynna. Sé tíminn, sem líður frá því
að raföldunni var geislað og þar til hún fellur inn í tækið, á ný
1 hundrað þúsundasti hluti úr sek., þá er hindrunin í 1500 metra
fjarlægð.
Leðurblökurnar nota til miðunar einkum hátíðnistóna með tíðni
í kringum 40—50000 sveiflur á sek., og eins og áður getur, senda
þær 5—10 rokur á sek., er þær halda kyrru fyrir, en allt að 60 rokur
á sek., er þær fljúga. Munu fáu rokurnar vera til viðvörunar um
óvini, sem nálgast í allt að 15—30 rnetra fjarlægð. Mörgu rokurnar
eru hinsvegar ætlaðar til miðunar á flugi, er um mjÖg skammar
fjarlægðir er að ræða, og mjög tíðar miðanir verður að gera til þess
að forðast árekstra. Er margt svipað með útbúnaði leðurblakanna
og útbúnaði til blindflugs, eins og hann er hafður fullkomnastur í
flugvélum nú á dögum. . S. Þ.