Náttúrufræðingurinn - 1977, Blaðsíða 66

liti á venjulegan hátt, kom í ljós að fræ,
sem talin eru vindborin eftir útliti, bár-
ust ekki lengra en jafnvel þung fræ, sem
sýndu engar augljósar aðlaganir til lang-
flutninga. Af þessu leiðir að varasamt er
að flokka dreifibæl'ileika plöntutegunda
eftir útliti fræja eins og oft hefur verið
gert. Grein þessi er lioll lesning öllum
þeim, sem bafa ábuga á landnámi og upp-
runa íslenskra plantna, og sýnir bvað
ltægt er að gera með einföldum aðferðum.
Mikill hluti fyrra bindsins fjallar eins
og áður segir um framleiðni, tillífun og
aðra starfsemi gróðurs. Þar má sérstak-
lega geta greinar eftir ritstjórann um
frumframleiðni í mólendi og mýrlendi á
Harðangursbásléttunni í Noregi. Notaðar
voru mjiig nákvæmar aðferðir við að mæla
frumframlejðni með uppskeruaðferðinni
og (ill framleiðni, mæld, þ. e. bæði ofan-
og neðanjarðarhlutar báplantna svo og
mosar og fléttur. Eins og við var að bú-
ast, reyndist raunveruleg lrumframleiðni
mun meiri með þessum aðferðum beldur
en hún befði verið áætluð út frá venju-
legum mælingum. Þannig var bámarks-
uppskera háplantna ofanjarðar um 90 g
á fermetra, en raunveruleg framleiðsla
þeirra var metin um 190 g og beildarárs-
framleiðsla 534 g á m2 á þurrlendi og
833 g í mýri. Þá fjalla allmargar greinar
inn tillifun fléttna og mosa, og kemur
þar m. a. gamburmosinn (liacomitrium
lanuginosiim) við sögu (Kallio og Hein-
onen).
Dýralífið á þessum slóðum minnir mjög
á dýralíf bérlendis, þótt tegundir séu að
sjálfsögðu mun fleiri á meginlandinu.
Veigamesti munurinn er kannski sá að
bér á landi vantar algerlega stúfur og
læmingja (Microtinae), en þessi nagdýr
eru ríkjandi grasbítar á skandfnavísku
túndrunni, og 3—4 ára stofnsveifla þeirra
befur margvísleg ábrif í vistkerfinu. At-
hyglisvert er að meir að segja mófugla-
stofnar á Harðangri virðast sveiflast í
takt við nagdýrin (Lien o. 11.). Margir
liafa reynl að komast lyrir um orsakir 3—
4 ára stofnsveiflna allt frá því englend-
ingurinn Cbarles Elton reið þar á vaðið
árið 1924. Á síðustu árurn hafa sumir
reynt að beita stærðfræðilegum likönum
við lausn þessa vandamáls og er gerð grein
fyrir einu slíku líkani í grein eltir Liestöl
o. fl. Enda þótt hægt væri að búa til líkan
sem hagaði sér á mjög svipaðan bátt eins
og raunveruleg stofnsveifla, fékkst ekki
ákveðið svar um hvaða þættir stjórn sveifl-
unni.
Þrjár greinar fjalla um ábrif beitar-
dýra á birki í Finnlandi. Kallio og Leb-
tonen ræða ítarlega um eyðingu birki-
skóga af völdum skógarmaðksins Oporinia
autumnata nyrst í Finnlandi 1965—1966,
en talið er óvíst að skógur nái sér nokk-
urn tíma aftur á þeim svæðum ‘sem maðk-
urinn eyddi. Eftir þetta áfall liófu Finnar
víðtækar rannsóknir á dýrum sem lifa á
birki og segir frá þeirri blið mála í grein
eftir Haukioja og Koponen. Ilelstu dýr-
in sem fil'a á birki á þessum slóðum eru
ýnisar skortítur, blaðvespur, fiðrildalirf-
ur, ranabjöllur og bnúðmý. Auk skordýra
voru breindýr og stúfur af ættkvíslinni
Clethrionomys þýðingarmikil. Höfundar
áætla að skordýr éti um 15% af laufi
birkis yfir árið við venjulegar aðstæður.
Að lokum er rétt að benda á tvær greinar
eftir Gaare o. fl., en þar eru dregnar
saman helstu niðurstöður umfangsmikilla
rannsókna á beitarvenjum villtra lirein-
dýra á Harðangursvíðáttunni.
Eftir lestur þessa viðamikla rits er aug-
ljóst að ntörgum spurningum er enn
ósvarað um byggingu og starfsemi nor-
rænnar túndru. Varla fer lijá því að ritið
veki íslenskan lesara til nokkurrar um-
bugsunar um ástand líffræðirannsókna á
eigin vistkerfum. Samanburðurinn við ná-
granna okkar er því miður afar óhagstæð-
ur. Þar kemur ekki aðeins til stærðarmun-
ur ríkjanna beldur einnig og miklu frem-
ur skilningsskortur íslendinga á nauðsyn
þess að unnið sé markvisst að innlendum
grundvallarrannsóknum í vistfræði. Þessi
skortur á skipulegum rannsóknum er nán-
ast íurðulegur hjá þjóð sem verður að
byggja afkomu sína á matvælaframleiðslu
á þrautpíndum gróðurlendum og uppurn-
um fiskimiðum.
Arnþór Garðarsson.
128
J