Náttúrufræðingurinn - 1989, Side 54

Teikningar úr Steinafrœði og jarðarfrœði
Benedikts Gröndal frá 1878. Myndir þess-
ar dró Benedikt sjálfur og voru þær
prentaðar með hvítum línum á svartan
bakgrunn eins og þær eru sýndar hér.
kenning og flekaskrið, enda lýsir orðið
fleki fyrirbærinu mun betur en plata.
Næst er kafli um greiningu steinda, þar
sem gerð er grein fyrir helztu eiginleikum
sem notaðir eru til að greina þær, kristal-
kerfum, lit, hörku o.s.frv. Höfundum er
mjög í mun að vera sem stuttorðastir og er
hætt við, að þeir sem ekki þekkja fyrir-
fram til samhverfuhugtaka þeirra, sem
notuð eru í kristallafræði, hafi lítil not af
setningu eins og „Auk þess getur verið til
staðar samhverfumiðja og eitt eða fleiri
samhverfuplön." (s. 15). En hér er úr
vöndu að ráða: ef útskýra ætti svo hver
byrjandi gæti skilið, yrði að gera úr meira
mál en rúmast í bók sem þessari. Einfald-
ar teikningar af kristalformum og vaxtar-
háttum kristalla hefðu aukið skýringargildi
þessa kafla verulega.
Næstu tveir kaflar fjalla um bergtegund-
ir og flokkun þeirra, annars vegar storku-
berg, hins vegar molaberg og steingerv-
inga. Bergfræðilega er ísland næstum því
ennþá fábreyttara, miðað við meginlönd-
in, en steindafræðilega, því 9/10 hlutar
landsins eru basalt, en þó eru í þessum
köflum nokkrar laglegar myndir af berg-
tegundum. Storkubergskaflanum fylgja
enn fremur tvær smásjármyndir er sýna
eiga frumsteindir bergsins og innri gerð
þess. Höfundar falla í þá freistni, sem al-
gengt er, að láta skýringargildið vikja fyrir
fegurðargildinu, því myndirnar tvær sýna
tvíbrotsliti í stað eigin lita steindanna.
Smásjármyndir í lit eru að sönnu mikil
framför miðað við svarthvítar, en þó virð-
ast pennateikningar eins og þær sem
Sveinn Jakobsson hefur notað í Náttúru-
fræðingsgreinum sínum um íslenzkar berg-
tegundir taka öllu slíku fram sem skýring-
armyndir.
Nú er komið að þeim þætti bókarinnar
sem mest höfðar til steinasafnara, nl. kafl-
anum um holufyllingar, og er gerð nokkur
grein fyrir myndunarháttum þeirra og
tengslum við hitastig í jarðskorpunni.
Hryggjarstykki bókarinnar eru forkunnar-
fagrar litmyndir Grétars Eiríkssonar af ís-
lenzkum steinum, ásamt með stuttum lýs-
ingum hvers þeirra. Nær allar myndirnar
eru af steinum úr einkasöfnum, en í sum-
um tilvikum er líklegt að t.d. steinasafn
Náttúrufræðistofnunar, sem er í eigu allra
landsmanna, hafi að geyma sýnishorn sem
hentað hefðu ennþá betur, og hefði mátt
leita fanga þar. Ljósmyndun skrautsteina
er mikil íþrótt og yfirleguvinna, og verður
ekki annað séð en að almennt hafi vel tek-
izt til, bæði frá skýringar- og fegurðarsjón-
armiði. Pó má segja, að síðarnefnda sjón-
armiðið ráði fremur ferðinni, og hefðu
teikningar - eða ljósmyndir, að ekki sé tal-
að um myndir teknar með rafeindasmásjá
- er sýndu hverja steind í fullkomnasta
formi sínu aukið gildi bókarinnar verulega
sem hjálpartækis við greiningu steinda.
164