Samvinnan - 01.06.1948, Blaðsíða 15

Fólkið ræður því sjálft, hvar
það kaupir skömmtunar-
Útvarpsþáttur
„ , .. eftir Frosta
Spurmngar og svor
um íslenzkt mál
vöruna sína
England er það landið, sem færði
heiminum dýrastar fórnir til varnar
■og bjargar persónufrelsi og vestrænni
menningu í styrjöldinni frá 1939—45.
Afleiðingar þeirra ógnarára munu
lengi vara þar í landi með sínum
miklu áhrifum á lífskjör og lifnaðar-
háttu landsfólksins. Þau áhrif koma
ekki sízt i ljós í því stranga skömmt-
unarkerfi, er spennir yfir allar höfuð-
þarfir hins daglega lífs.
Afla og selja sem mest og auðið er,
komast af með sem minnst, en forðast
þó skort eftir föngúm, er í fáum orð-
um sú meginregla, er gildir þar í landi
hjá stjórnarvöldum og almennum
borgurum.
Sparsemi' og hagsýni eru þar ekki
aðeins dygðir, heldur lífsnauðsyn fyr-
ir sérhvern mann.
En þrátt fyrir hinn sterka og viða-
mikla ramma skömmtunarreglanna er
fólkið þó sjálfrátt að því, hvar það
kaupir þær vörur, sem því er heimilt
að fá, eða m. ö. o. hvaða verzlun það
birgir sínum skammti.
Á tveggja mánaða fresti skrifar hver
maður á skömmtunarbókina sína, í
hvaða verzlun hann vill kaupa sína
skömmtunarvöru, og samkvæmt þeim
fyrirmælum neytendanna sjálfra er
vörunum úthlutað til verzlananna.
Með þessum hætti hafa kaupfélög-
in vaxtarskilyrði, ef félagsbundinn
og ófélagsbundinn almenningur vill
hverfa frá kaupmannsbúðinni til sinn-
ar eigin verzlunar, og með þessum
hætti, þá vex umsetning enskra kaup-
félaga þessi árin fyrir arnaraugum og
í stálgreipum skömmtunaryfirvald-
anna, og það er vegna þess, að þeim
fjölgar æ, sem sjá og skilja, að „sjálfs
er höndin hollust“ í þessum efnum
sem öðrum.
— Þeir einir verðskulda réttlæti,
sem hafa dáð til að standa við sinn
eiginn vilja og verja sinn eiginn rétt.
Jónas Balclursson.
Baldur Jónsson í Lundarbrekku hefur
sent þættinum pistil og segir þar svo:
„ÞÁTTUR ÞESSI er margra ára
gamall og rótgróinn hjá ríkisútvarpinu,
er hann vel séður í hvívetna, og nýtur
almennra vinsælda og hefur alltaf not-
ið.
Fyrir utan fá forfallaígrip í vetur,
hafa aðeins 2 menn haft þcnnan þátt
með höndum — frá byrjun — þeir
Bjöm og Bjarni, og hafa verið eins kon-
ar háskólaprófessorar í íslenzkri tungu
yfir tungumála-kennslu útvarpsins.
Hefur oft verið gaman að hlýða á
skýringar þeirra og andsvör, jafnvel
þótt fávíslega hafi verið spurt. Vera
kann svo sem að þeir séu og hafi verið
tæmandi í vizku sinni og okkar vegna,
hlustenda, hafa þeir vel getað látið
ósvarað ofureflisspumingum að djúp-
sæi eða heimsku.
SKRIFSTOFUSTJÓRI ríkisútvarps-
ins greip í þennan þátt í vetur í forföll-
um Bjama, sló hann dálítið út í aðra
sálma og á fleiri nótur, eins og hann
hafði strax fyrirvara um, að hann
mundi spyrja í stað ’þess að svara, og
vöktu þessi ígrip allmikla athygli, sem
hans er ætíð von og vísa.
Freyjuskraf hans var alvcg spreng-
hlægilegt, jafnvel þótt það væri bara
vaðall. — En ógleymanlegust verða
mörgum þau skil, sem hann gerði orð-
inu ÍFELLT, þau jafnast á við meðferð
útvarpssögunnar um Bör Börsson. —
Ólíklega veit nokkur íslendingur meira
um nokkurt annað íslenzkt orð, en orð-
ið ífellt. En þó — því miður — vonlaust
að það verði að nokkrum notum eða til
fegrunar móðurmálsins hvorki í ræðu
né riti, þar sem gagnrýnin var svo
hlífðarlaus, sem raun var á viku eftir
viku og það þanið um allar sveitir
landsins meira og minna. Síðast norður
í Þingeyjarsýslu var þanþoli þess svo
ofboðið, að það brast í tvennt, hvolfdi
öllu úr sér — og varð — ÚRFELLT.
Minnti það mjög á sjúkling, sem deyr á
skurðarborði og verður ekki að meiri
notum hér á jörð.
UM ÞETTA SAMA leyti var það að
gilin fóru á kreik og mikil ummyndun
varð í Ólafsvík. „Gilin og lækimir fossa
af brún“. Út af þeirri skýringu kom
mér í hug gömul smásaga.
Nemandi í skóla — fullorðinn pilt-
ur — var að lesa í eðlisfræði. Hann las
fyrir sig einan, en þó hálfhátt, aðrir
nemendur heyrðu á. — „Sléttur flötur
er: yfirborð vatns þess er kyrrt stendur,
spegill sem hvorki stækkar eða minnk-
ar, andlit manns.“ Þá strauk hann ann-
arri hendinni yfir andlit sér og varð
þetta að orði: „Það er nú ekki alveg
slétt — ja — það má nú annars heita
svo.“
Það bjargaði máli hans og skilningi
að parti til, að hann var lágnefja,
kringluleitur og sléttleitursemkallaðer.
Þetta þykir kannske útúrdúr. En
þegar litið er baka yfir þáttinn „Spurn-
ingar og svör um íslenzkt mál“, þá eru
líklega vandfundin áhrif þess þáttar —
þótt margra ára sé — á ritað eða mælt
mál landsmanna, enda gætir þess of
mikið að spurt sé um þau orð og nöfn er
tunguna skiptir litlu máli, en er þó
betra að vita en ekki.
Þá kröfu er réttlátt að gera til þessa
íslenzkumeistara, að hann og þeir —
hver sem er — séu ekki eins og ýmsir
þjóðhöfðingjar, konungar eða forsetar,
aðeins silkihúfa, sem tyllt er ofan á
þjóðarósóma hvers ríkis, nei — hann á
að vera vörður móðurmálsins hjá ríkis-
útvarpinu fyrst og fremst, gæta þess að
það taki ekki til flutnings án lagfæring-
ar ýmsa þá pistla, sem daglega leita
margir á útvarpið, svo illa orðaðir, að
blóðug minnkun má heita að útvarpið
skuli hafa eftir.
Svo miklu, sem ríkisútvarpið hefur
fleiri hlustendur en nokkur annar, svo
miklu fremur þarf það að vanda málfar
sitt og forðast ónytjumælgi og heimsku-
mas, sem svo daglegt er. Eg á hér ekki
við nokkuð af þeim erindum, sem flutt
eru á vegum útvarpsins, heldur aðeins
það, sem kallað er tilkynningar eða
auglýsingar og ríkisútvarpið hefur sjálft
með höndum að flytja.“
11 lilllilliliniiiiiii iitmntiii iiiii>11 >ii 1111111111111 ii 111111111 iiii ii iiiin
15
iiiiiiiiiiiiifiiiiiitiiiiiiiiniiiii