Samvinnan - 01.06.1948, Blaðsíða 19

Olympiska augað á Palomar.
(Framhald af bls. 12)
Stjörnukikiritm d Pa/ornar tekur á móti
gifurlefru Ijósmagni. Teikningin sýnir
leiö Ijóssins, i negnum sivalninginn (A)
ispegilinn (D) og, á athugunarstaÖinn(C)
livað annað kærkomið efni, en þrjár stumlir
er það minnsta, sem hægt var að komast a£
með við stjarnljósmyndun. En einnig hér er
er Palomarturninn sérstæður. Svo miklu ljós-
magni er safnað í kíkirinn, að þar mun
fveggja stunda ljósmyndun duga til þess að
ná betri árangri en nást mundi á fjórum til
fimm stundum á Wilsonfjalli, í 100 þuml-
unga kíkinum þar.
ÞEGAR nóttin kemur, verður jafnan mikið
um að vera á Palomarfjalli. Margt þarf
að gerazt á skammri stundu. Fyrir 100 árum
leitaði stjarnfræðingur þeirrar tíðar vítt um
hvolfið í kíki sínum í von um að finna eitt-
hvað nýtt j>ar, eða til að dást að fegurð og
margbreytileik stjarnhvirfinganna. En I dag
er rannsóknum liagað öðruvísi. Þar gengur
hver maður að sínu ákveðna verki. Stjarn-
fræðingarnir skiptast í sérfræðinga eins og
vísindamenn í öðrum greinum. A Palomar
munu sumir þeirra athuga þá kenningu, að
geimurinn sé að þenjast út eins og sápukúla,
og að radíus hans tvöfaldist á hverjum 1800
milljón árum. Aðrir munu kynna sér eðli
hinna breytilegu stjarna, sem blossa upp og
deyja út, eða hinna svokölluðu tvöföldu
stjarna, eða dvergstjarnanna o. s. frv.
SVO margir sérfræðingar eru samankomnir
á Palomarfjalli, að það verður ekki auð-
velt að gefa þeim öllum tækifæri, sem þeir
gjarnan vilja eignast þar. Og þegar við bæt-
ast erdendir stjarnfræðingar, sem ekki eiga
völ svo fullkomins tækis, en gjarnan vildu
fá að dvelja þar um sinn, verður biðlisti vís-
indamannanna orðinn langur. Og viðfangs-
efnin, sem blasa við stjarnfræðingum og há-
loftsfræðingum jiútímans, eru svo margvísleg,
að næg verkefni væru fyrir 200 slíka stjörnu-
kíka, dreifða um ýms lönd jarðarinnar.
Er þá þessi kíkir sá langdrægasti, sem
líkur eru til að nokkru sinni verði byggð-
ur Þegar er farið að tala um 300 þumlunga
kíki. Á pappírnum eru engin takmörk f\TÍr
því, liversu stóra spegla og kíka er hægt að
smíða. En í framkvæmdinni eru mörg ljón
á veginum. Vélfræðingar eru ekki vissir um
að na'gja mundi að byggja Palomarstöðina í
Séö uþþ i gegnum stjömuturninn
Ijósritunartækjum og öðrum útbúnaði og
send með 3500 mílna hraða á klst. upp f
geiminn. Þau hafa náð 70—100 mílna hæð.
Hver slík tilraun kostar a. m. k. 100,000 dali,
og hún stendur aðeins yfir í mínútu. Það
sem tekst að mynda, eða fá skráð á liin sjálf-
ritandi tæki, er undir hendingu komið, þvf
að ekki er hægt að miða skeytunum á neinn
ákveðinn stað á himni né jörð. Eigi að síð-
ur hefur litróf sólarinnar náðst á ljósmynd
þar, miklu lengra inn á sviði ultrafjólubláu-
geislanna en áður, og miklu fullkomnar en
nokkru sinni verður hægt að gera á Palomar-
fjalli.
FLUGSKEYTIN, SEM ÞEGAR liafa verið
gerð, eru frumstæð smíð. Það kann að
virðast fjarstæð ímyndun, að stjarnfræðistöð
í flugskeyti cigi nokkru sinni eftir að fljúga
um geiminn uppi í allt að 1000 milna hæð.
En stjörnukíkir var ennþá ólíklegra fyrir-
brigði í fornöld, því að þá var ekki einu
sinni liægt að íniynda sér, að slíkt tæki væri
hægt að smíða. Það er loftið sjálft, sem er
aðalhindrun stjarnfræðirannsóknanna. Til
þess að sjá alla dýrð himinsins eins og hún í
rauninni er, þurfum við að komast upp úr
hindrunum loftsins, þess lofts sem mann-
skepnan hefur andað að sér síðan hún fór að
hrærast á jörðinni.
En hvers vegna skyldi lialdið áfram að eyða
milljónum til þess að byggja stjarnturna á
borð við Palomar? Vegna þess, að í 500,000
ár hefur maðurinn glímt við þá gátu, hvers
konar heimur það er, sem við lifum í. Eng-
inn leyndardómur er dásamlegra viðfangs-
efni. Vísindin hafa ekkert stærra verkefni, en
(Fratnhald á bls. 23.)
stærri mæli. Þá er óleystur sá vandi, sem
hiti jarðarinnar veldur og kemur stjörnun-
um til að dansa í augum manna. Ef til vill
væri 300 þumlunga spegill, gæti loftið verið
kyrrara yfir honum á einum stað en öðrum,
svo að eftirmyndin yrði úr lagi færð. Þá er
það lögmálið um minnkandi eftirtekju. Jafn-
vel þótt hægt væri að herja út fimmtán til
átján miljónir dala, sem til þyríti til þess
að koma slíku mannvirki upp með öllum
tækjum, þá er óvíst, að árangurinn yrði
í hlutfalli við hinn gífurlega aukna til-
kostnað.
STJARNFRÆÐINGAR HAFA EKKI eins
mikinn áhuga á stærri stjörnukíki og á
því að leysa þann vanda, sem stafar af ó-
kyrrð loftsins. Þegar lakast liggur á stjarn-
fræðingunum á Palomar, óska þeir, að þeir
gætu sent stjarnkíki til einhverra hinna loft
tómu rúma, sem ganga umhverfir sólina i
milli Mars og Júpíters. Stjarnfræðingur, sem
þangað væri kominn, með súrefnishjálma
og góðan kíkir, mundi sjá dásamlega hluti.
Surnir halda því fram, að þegar flugeldafar-
kostur ,sem megni að ferðast í milli stjarn-
anna, verði smíðaður, verði hægt að byggja
slíka rannsóknarstöð utan gufulivolfsins og
nota hana til stjarnrannsókna. Þá mundu
stjarnfræðingar aldrei þurfa að hafa áhyggj-
ur af ásigkomulagi loftsins. En allt slíkt tal
er ennþá skýjaborgir, meira að segja í munni
stjarnfræðinga. Það sem næst liggur, til þess
að losna við erfiðleika lofttruflananna, er
flugskeytið.
í Bandaríkjunum hafa þýzku flugskeytin
V—2 verið útbúin með Ijósmyndavélum,
19