Samvinnan - 01.06.1948, Blaðsíða 27

um ríkisins. Hver einstakur þegn get-
ur vegna ástæðulausra grunsemda eða
samkvæmt bendingu frá embættis-
mönnum stjórnarinnar eða lögregl-
unni átt það á liættu, að hann verði
rekinn úr landi, settur í fangelsi, kval-
inn og píndur eða jafnvel tekinn af
hifi, án þess að hann hafi möguleika
til að koma fyrir sig vörn. Áhrif al-
•menningsálitsins á framferði embættis-
manna voru að engu gerð, þar sem
bannað var að láta álit sitt í ljós.
Stjórnendur ríkisins töldu það eitt af
verkefnum sínum að búa lil almenn-
ingsálit. Til þess notuðu þeir bók-
menntirnar, blöðin og útvarpið. Oll
þessi tæki, sem áður höfðu verið mál-
göfn þegnanna, voru gerð að verkfæri
í höndum ríkisvaldsins og því til efl-
ingar.
Þannig voru einræðisríkin í stuttu
máli sagt eða a. m. k. virtust vera sam-
kvæmt kennisetningum sínum. Einn
maður átti að vera leiðtogi og stjórna
öllu eins oghonum sýndist. Þegnarnir
áttu að framkvæma vilja hans. Allt og
allir skyldu stefna að sameiginlegri
velferð ríkisins. En í reyndinni varð
þetta nokkuð öðruvísi. Hópar manna
sáu sér fljótt leik á borði að nota
ríkisvaldið sér í hag. Foringja- og
embættismannaklíkur rupluðu eign-
um manna handa sjálfum sér og
frömdu margs konar illvirki, og þetta
hélzt þeim uppi af því að öll frjáls
gagnrýni var tir sögunni og dómstól-
arnir ósjálfstæðir. Um þetta vita menn
nti almennt um víða veröld.
Lýðræðið er ekki hjúpað neinum
leyndardómum. Ríkisvaldið er þar
tæki þjóðarinnar til að annast sam-
eiginleg verkefni, sem einstaklingar
eða félög þeirra geta ekki leyst jafn
vel af hendi og þjóðfélagið.
Lýðræði getur því aðeins staðizt, að
eftirfarandi skilyrðum sé fullnægt:
Að menn haifi rétt til að láta skoðun
sína í Ijós.
Að ríkisstjórnin geri grein fyrir
gerðum sínum.
Að ákveðin merkjalína sé ;í milli
ríkisvaldsins og frjálsræðis einstakling-
anna.
Að ríkisvaldinu og handhafum þess
beri skylda til að ifara eftir lögum,
reglum og hefðbundnum venjum.
Að dómsvaldið sé sjálfstætt og dóm-
arar þurfi ekki að hlýða skipunum
eða bendingum frá ríkisvaldinu.
Að dómstólarnir dæmi eftir lögum,
sem sett eru at' kjörnum fulltrúum
þjóðarninar.
En lýðræðisstjórn gerir einnig kröf-
ur til alnrennings. Einstaklingarnir
verða að afla sér sæmilegrar þekking-
ar, vera félagslyndir og kunna að meta
réttlæti og sanngirni. Þeir verða einn-
ig að liafa manndóm Lil að standa við
skoðanir sínar og verja þau réttindi,
sem þeim bera sainkvænrt stjórnar-
skránni. gégn ríkisvaldinu og þeim,
sem með urnboð þess fara. Vanti ai-
menning þessa eiginleika að nokkru
eða öllu. verður lýðræðið ekkert nema
nafnið, þá er hætt við, að völdin séu
notuð í eiginhagsmunaskyni, enda
þótt allt sýnist með felldu á yfirborð-
in u.
I hverju ríki keppa hagsmunasam-
stæður um völd. I einræðisríkjum er
baráttan háð bak við tjöldin, en í lýð-
ræðisríkjum fyrir opnum tjöldum af
stjórn.málaflokkum og öðrum félags-
skap, sem frjálst er að stofna. En mun-
urinn á stjórnmálabaráttunni í ein-
ræðis- og lýðræðisríki er ekki aðeins
þessi. í einræðisríkjunum fá flokkar
marina tækifæri til, með eða án vitund-
ar einvaldans, að taka ákvarðanir og
hrinda af stað framkvæmdum, sem
hala meiri og minni áhrif á líf þjóðar-
innar í heild. Slíkt getur að vísu einnig
komið fyrir, þar sem talið er, að lvð-
ræði ríki. En það er þá vottur þess, að
um mjög ófullkomið eða hrörnandi
lýðræði sé að ræða. Ríki, senr í stjórn-
arskrá sinni veitir einstökum flokkum
möguleika til að þvinga alla Jjjóðina
eða jafnvel afhendir slíkum flokkum
ríkisvaldið sem tæki til að koma fram
ákvörðunum sínum, er hætt að vera
lýðræðisríki.
Hins vegar er Jjað ekker.t brot á lýð-
ræði, þó að rfkið veiti einstökum hér-
uðum með landfræðilegum takmörk-
um, svo sem hréppunr eða stærri lands-
hlutum, nokkurt vakl f sérmálum
þeirra. Dreifing valdsins verður venju-
lega til Jress að auka lýðræðið, miðar
að því að stjórnin fari eftir því, sem
við á á hverjum stað. Hins vegar má
það ekki eiga sér stað í lýðræðisríkj-
unr, að einstökum héraðsstjórnum eða
öðrunr þvílíkum stofnunum lialdist
uppi að láta ákvarðanir sínar taka
gildi utan síns umráðasvæðis eða verða
° I
til tjóns annars staðar. Ekkert liérað
nrá leggja gjöld á íbúa í öðru héraði.
Nú á tínrum lrafa bæjarfélög ekki rétt
til að dæla upp vatni í landi sínu, ef
það getur orðið til Jress, að brumrur
nágrannanna þorni. Eigi er lreldur
leyfilegt að veita skólpi burt af bæjar-
landinu livar senr er. Einstakar félaga-
heildir nrega ekki taka ákvarðanir við-
víkjandi öðrunr en félagsmönnunr sín-
unr. Þess vegna geta þær ekki lagt
gjökl eða heimtað skatt af óviðkonr-
andi fólki. Hið síðastnefnda virðist
raunar liggja svo í augum uppi, að
ekki Jrurfi að Irafa unr Jrað nrörg orð.
Því fer lrins vegar fjarri, að svo sé í
reyndinni, ]r\ í að jafnvel nú eru marg-
ir á Jrví að víkjá beri út af hinni sjálf-
sögðu leið í ljármála- og atvinnulífi
Jrjóðarinnar.
Hjð „korporativa“ skipulag, sem
Mussolini konr á í ríki sínu og páfa-
stóllinn beitti sér fyrir um tínra í
Austurríki, var í því fólgið að skipta
atvinnulífinu í deildir, }r. e. a. s. eins
konar nútínra iðnfélög, Jrar senr at-
vinnurekendur, verkamenn og aðrir
starfsmenn áttu að vinna sanran eftir
settum reglunr til styrktar fasistarík-
inu og til að auka framleiðsluna. En
deildir Jressar eða iðngreinafélög
höfðu nrjög nrikil áhrif á lífskjör allr-
ar Jrjóðarinnar og einnig Jreirra, sem
ekki voru í þeim, en slíkir menn
lröfðu engan rétt gagnvart ákvörðun-
um félaganna og urðu að kaupa franr-
leiðslu Jreirra hvort senr þeinr líkaði
betur eða verr. Ur Jressu varð Jrví
flokkaveldi af Jrví tagi, senr áður hefur
rætt verið. Síðan einveldi fasista
hrundi, hefur það líka konrið í ljós,
að ráða nicnn iðngreinafélaganna not-
uðu sér Jretta fyrirkomulag í eigin-
hagsmunaskyni.
í lýðræðisríki er stefira stjórnarinn-
ar ákveðinafmeirihlutakjósenda. Hins
vegar er gengið út frá Jrví senr sjálf-
si)<>'ðu, að meirihlutinn virði í öllu lö«
O 7 O
og stjórnarskrá ríkisins og lrin al-
nrennu nrannrétdndi minnihlutans.
Sönn lýðræðisstjónr á að liafa gagn
aljrjóðar fyrir augunr og haga sér sanr-
kvæmt því. Lánist Jretta ekki, verður
ávallt að vera möguleiki til Jress, að
hægt sé að láta þá, senr villst hafa út
af réttri leið, standa fyrir máli sínu
frammi fyrir þjóðinni. Og þegar kjós-
endurnir hafa lilýtt á rök nreð og nróti
þeim, sem í hlut eiga, ber þeinr að
fella sinn dónr við almennar kosn-
ingar.
27