Samvinnan - 01.12.1951, Blaðsíða 16

Fjallgarður í djúpi Atlantshafs
Hrikalegur fjallgarður á hafsbotni frá íslandi
eftir miðju Atlantshafi suður fyrir Afriku
Nýlega er komin út í Bandaríkjunum stórathyglisverð bók, sem heit-ir
„The Sea Around Us“ og er eftir vísindakonuna Rachel L. Carson. Enda
þótt efni bókarinnar sé óvenjulegt og œtla mætti, að það sé ekki við alþýðu
hœfi, hefur þessi bók verið metsölubók viku eftir viku og hlotið einróma,
ágceta dóma. I henni segir frá myndun jarðarinnar og þá, hvernig sjórinn
varð til. Síðan segir frá sjónum, lífinu á landgrunni og í myrkum djúpum
úthafanna, myndun eyja og breytingum á strandlengjum, vindi og straum-
um, sjávarföllum, auði hafsins og fjölmörgu. Er bókin lifandi og sérstaklega
skemmtileg, en jafnframt öruggt vísindarit. Er í henni mikill fróðleikur, og
cetti hún erindi til eyjarskeggja eins og Islendinga, sem að verulegu leyti lifa
á sjónum og við hann.
Eitt af því, sem Rachel L. Carson segir frá í bók sinni, er mikill fjall-
garður, sem er neðansjávar í Atlantshafi, allt frá Islandi suður fyrir Afríku.
Er það órannsakað mál, hvort garður þessi nær norður fyrir Island inn í
Ishafið, eða hvort hann endar með því að lyfta landi voru úr sæ. Hér er
birt lausleg þýðing á frásögn bókarinnar um þetta efni.
Hinir löngu fjallgarðar neðansjáv-
ar hafa verið merktir á kortum í
langan tíma, og fannst Atlants-fjall-
garðurinn til dæmis fyrir rúmlega
hundrað árum. Urðu menn hans fyrst
varir, er rannsökuð var leið sæsím-
ans yfir þvert Atlantshaf. Þýzka haf-
rannsóknarskipið Meteor, sem sigldi
fram og aftur yfir hafið á árunum
eftir 1920, leiddi í ljós lögun fjall-
garðsins í stórum dráttum. Loks hef-
ur hafrannsóknaskipið Atlantis verið
við Azoreyjar mörg sumur í röð við
rannsóknir á hryggnum.
Það er nú unnt að átta sig á lögun
þessa mikla fjallgarðs, og óljóst sjá-
um við fyrir okkur hina huldu tinda
og dali. Fjallgarðurinn rís í ntiðju At-
lantshafinu, skammt frá Islandi. Það-
an liggur hann stiður á bóginn, miðja
vegu milli heimsálfanna, nær suður
fyrir miðbaug inn í Suður-Atlantshaf
og heldur áfrant allt suður á 50.
breiddargráðu suðlægrar breiddar,
þar sem hann beygir skyndilega til
austurs sunnan við Afríku og teygir
sig inn í Indlandshaf. Þessi beygja á
fjallgarðinum hefur leitt til þess, að
sumir telja hann leifar af geysimiklu
meginlandi, og santkvæmt einni hug-
mynd hefur garðurinn átt að verða
eftir, er Norður- og Suður-Ameríka
rifnuðu frá Evrópu og Afríku. Hins
vegar leiða nýlegar rannsóknir í Ijós,
að í Atlantshafinu eru þvkk lög af
botnfalli, sem ekki hefðu getað safn-
azt nema á hundruðum milljóna ára.
Eftir endilöngum Atlantsgarði, sem
er um 16 000 km. á lengd, má sjá
verksummerki jarðrasks á hafsbotn-
inum, og allur fjallgarðurinn virðist
til orðinn í hamförum tröllaukinna
náttúruafla. Frá rótum fjallgarðsins
að vestan, yfir fjöllin og niður í fjalls-
rætur að austanverðu, er garðurinn
helming breiðari en Andesfjöll.
Skammt frá miðbaug er rnikið skarð
í garðinn frá austri til vesturs, Ro-
manche-gil svonefnt, og er það eina
opna leiðin rnilli undirdjúpa austur-
og vesturála hafsins, enda þótt minni
fjallaskörð séu á öðrum stöðum.
9000 METRA FJALL.
Mestur hluti þessa fjallgarðs er að
sjálfsögðu neðansjávar. Meginhrygg-
urinn er 1500—3500 metra hár vfir
hafsbotninn, en yfir tindunum eru
aðrir 1500 metrar af sjó. Þó kemur
það fyrir hér og þar, að tindar teygja
sig upp úr myrkri djúpsins og stinga
kollinum upp fyrir yfirborðið. Þetta
eru eyjarnar í miðju Atlantshafi, en
hæsti hnjúkur fjallgarðsins er Pico-
tindurinn í Azoreyjum. Er hann 9000
metrar yfir sjávarbotn, en aðeins
2000—2500 metra yfir sjávarmál.
Bröttustu tindar garðsins eru hins
vegar eyjar þær, sem nefnast Páls-
klettar og eru nærri miðbaug. Eyjar
þessar eru fimm eða sex og er allur
klasinn ekki nema rúmlega 400 metra
breiður. Svo brattir eru þessir klett-
ar, að örfáa metra frá eyjunum er
komið 800 metra dýpi. Hin sólbak-
aða eldfjallaey, Ascension, er einn
tindur þessa fjallgarðs, og svo eru
Tristan da Cunha og Bouvet.
Mestur hluti fjallgarðsins er þó
neðansjávar og að eilífu hulinn sjón-
um mannanna. Lögun þessara fjalla
hafa menn aðeins séð með hinum dá-
samlegu „fálmurum“ — hljóðbylgj-
unum, en efni þeirra þekkist af því,
sem tekizt hefur að slæða upp. Loks
hefur tekizt að ná ljósntyndum af
nokkrum stöðum í fjöllunum með
neðansjávar ljósmyndavélum. Með
því að beita ímyndunarafli okkar og
notfæra þessar upplýsingar getum við
séð fyrir hugskotssjónum okkar hin
hrikalegu fjöll undirdjúpanna með
þverhnýptum björgum, klettasillum,
djúpum dölum og gnæfandi tindum.
Ef bera ætti fjöll sjávarins saman við
nokkuð á þurru landi, koma fyrst til
hugar fjöll langt ofan við gróður-
mörk, þar sem vindar blása um nakta
hnjúka og snævi fyllta dali. Sjórinn
hefur einnig sín „gróðurmörk“, en
neðan við þau vex ekkert jurtakyns.
Hlíðar sjávarfjallanna liggja of djúpt
16