Samvinnan - 01.03.1953, Blaðsíða 23

hagsmunafyrirtæki um ákveðinn tíma
en félagsskapur, sem meðlimirnir voru
siðferðilega bundnir við og þótti
verulega vænt um. — Því hlaut að
fara sem fór.
En þrátt fyrir allt þetta má telja,
að mikið heillaspor hafi verið stigið
með stofnun og starfi Kaupfélags Is-
firðinga hins eldra. Auk hins fjár-
hagslega ávinnings á skiptunum við
félagið, sem var í rauninni stórmikill,
og þeirrar félagshyggju, sem það
þrátt fyrir allt kveikti í héraðinu,
einkum fyrstu árin, auðgaði það
marga félagsmenn að reynslu og
þekkingu í verzlunarháttum, sem
kom þeim síðar að ágætu haldi.
Um daginn og veginn
(Framh. af bls. 6).
að framsókn landbúnaðar stöðvast.
Enginn þorir að taka lán til stórra
framkvæmda í lækkandi verðlagi og
þeir, sem búnir eru að taka stórlán,
lenda í „kreppu“ og gjaldþrotum.
Nýjan kreppulánasjóð verður þá að
stofna og nýjar eftirgjafir. Bændur fá
ekki afurðir búa sinna fyrr en löngu
eftir að kostnaður hefur verið fram-
lagður, svo sem áburður og fóðurbæt-
ir, og eftir afurðaverði af sauðbúi
þurfa þeir að bíða (allt að hálfum
hluta) ár eftir að þeir láta afurðir á
markað. Það er augljóst, að lækkandi
verð og hækkandi króna er þeim
háskaleg.
3. Nokkur „styrkur“ hefur verið
veittur til sumra framkvæmda. Það
er þó ekki rétt hugsað orð. Réttlátt
er, að ríkið leggi nokkuð af mörkum
til þeirra verka, sem eru svo dýr og
svo langæ og varanleg, að kynslóðin,
sem þau vinnur, getur ekki vonast til
að fá kostnaðinn greiddan. Svo er um
varanlegar geymslur fjrrir hey og
áburð, um nýrækt alla og sérstaklega
um framræslu.
Þetta jramlag ríkisins til þess að
auka þjóðarauðinn og umskapa lífs-
skilyrðin í sveitum Iandsins er ósann-
gjarnlega lágt. Framræsla með vélum
er ekki frístundastarf. Taka þarf oft-
ast mjög stór landsvæði í senn, enda
óvíst, hvenær næst verður skurðgrafa
á ferð. Það sem ræst er í einu er oft-
ast miklu stærra en nokkur von er
um að verði ræktað arðland í náinni
framtíð. Skurðgröfureikningar, sem
smábændur fá, velta oft á tugum þús-
unda og krafist er greiðslu út í hönd.
„Styrkur“ til nýræktar er venjulega
ekki nema fyrir fræinu.
4. Ríkið lætur gerðardóm ákveða
verð á söluafurðum búnaðarins og
skipar svo fyrir, að verðlag skuli við
það miðað, að bændur beri eigi meira
úr býtum en þeir verkamenn, sem
lægst hafa laun. Hér að framan er á
það bent, að bóndinn þarf að hafa
fjölhæfa og alhliða menningu huga og
handa. Vandkvæði mikil mundu fyr-
ir verkamann, sem aldrei hefur að
búnaði unnið, að taka bústjórn og
hin margbreyttu sveitastörf. Bóndann
œtti að set-ja á bekk með iðnmeistara
eða sérlærðum starfsmanni.
Bóndinn þarf mikið fast starfsfé
að eign eða láni. Ohætt mun að full-
yrða, að ekki verði vel búið né hag-
kvæmlega á nútíma vísu með minna
starfsfé en 200.000 kr. föstum í jörð
með mannvirkjum, bústofni og véla-
kosti. Tölur hafa nýlega verið birtar
um það, að bændur eigi að meðaltali
40 þús. kr. skuldlausa eign. Höfuð-
staðarblöðunum finnast bændur „vel
stæðir“ með þessa eign. En ef þeir
ættu eigi meira, væri búnaðurinn illa
kominn. Þetta er andvirði einnar
hlöðu eða svo. Mat fasteigna er ekki
nema Ho eða a/éo af raunverulegu verði.
Tekjur þær, sem bændum eru ætl-
aðar samkvæmt gerðardómnum, eru
óeðlilega lágar, vegna þess að bændur
ættu að hafa meira en Iægstu verka-
mennatekjur og hins, að þeim eru ekki
ætlaðir vextir af starfsfé svo sem þarf.
5. Verkfallið í vetur var leyst á
þeim forsendum, að kaupmáttur
verkamannalauna væri of lítill. Leið-
rétt var þetta með því að Ieggja ýms-
ar kvaðir á ríkið og gjaldendur al-
mennt. Þar borga bændur sinn brúsa
sem aðrir. En auk þess var lagður
sérskattur á allmarga bændur, 12 aur-
ar á lítra sölumjólkur.
Það mun algengt, þar sem mest
er sala neyzlumjólkur, að bóndinn
sjálfur vinni fyrir 10—12 kúa búi eða
hafi um 20.000 lítra mjólkur á ári.
Tekjur þessa bónda, eða „kaup“ hans
er lækkað um kr. 3.600 án þess nokk-
uð komi á móti. Þetta fé er af hon-
um tekið, ekki aðeins til þess að bæta
kjör hinna tekjuminni verkamanna,
heldur allra borgarbúa. Nú heggur
ríkisstjórnin í bændagarð. Mun þing
og stjórn bjóða bætur, sem hald-
kvæmar verða á einn eða annan hátt?
6. Ein hinna fáu fríðinda, sem
verkfallsmönnum voru boðin og ekki
eru tekin beint eða óbeint úr almanna
vasa, eru lækkanir farmgjalda. A ár-
unum fyrir 1930 kom Tryggvi Þór-
hallsson því til leiðar, að tilbúinn
áburður var fluttur á ríkiskostnað frá
útlöndum og seldur án álagningar
jöfnu verði hvar sem var. Vel færi á
því að bæta bændum mjólkurhallann
og annað misræmi, sem verkfalls-
Iausnin skapaði milli kjara bænda og
annarra stétta, með því að ríkið tæki
nú upp reglu Tryggva og greiddi hluta
af flutningskostnaði áburðarins, en
hinn hlutann tækju skipafélögin af
gróða sínum. Þetta væri sanngjarnt
og kæmi rétt niður, mest til þeirra,
sem mest rækta og mestan skaða bíða
af verðfellingu mjólkurinnar.
7. Þetta yrði aðeins skammvinn-
ur baggi á ríkinu og skipafélögunum,
því að áburðarverksmiðjan kemur á
næstunni. Deilt er um, hvort hún
skuli vera hlutafélag, að meirihluta
ríkiseign, eða ríkisstofnun. En ekki
þarf um að deila, að verksmiðjan á
að verða búnaði okkar og öllum þjóð-
arhag Iyftistöng. Hún má hvorki
verða gróðafyrirtæki ríkis eða ein-
staklinga. Meginhluti fjármagnsins
til verksmiðjunnar er „óafturkræft
lán“, þ. e. gjöf frá erlendri þjóð. I
framtíðinni verður áburður eins og
að undanförnu stærsti kostnaðarlið-
urinn, sem bændur þurfa að greiða
út úr búunum til fóðurframleiðslu.
Með nýjum heygeymsluaðferðum og
vélavinnu við heyskap ætti fóðurbæt-
isþörfin stórum að minnka. Aburður-
inn verður það sem allt veltur á um
heyöflun og ódýra framleiðslu allra
búvara. Eftir því sem áburður verk-
smiðjunnar verður ódýrari, munu
bændur rækta meiri lönd og rækta
þau betur. Áburðurinn innlendi á að
verða lyftistöng, sem margfaldar af-
köst búnaðarins á næstu árum. En
til þess að þetta megi verða, verður
að leggja megináherzlu á það að selja
áburðinn ódýrt innanlands. Sann-
gjarnt virðist, að vextir af erlenda
gjafafénu verði ekki lagðir í fram-
leiðsluna, heldur sé það vaxtalaust
lán, sem verksmiðjan endurgreiði á
23