Samvinnan - 01.08.1953, Síða 4

í Arnasafni
Hver síða hennar býr yfir leyndar-
dómum og leiðir okkur inn á ókunna
stigu íslenzkrar menningarsögu
Eftir BJÖRN T H. BJÖRNSSON, listfræðing
„A einum stað sjáum við deyjandi konu i rúmi
. . . sáilin stígur i liki barns uj)j) um munn kon-
unnar.“
Fátt veit ég tendra hugann meir en
að komast á einmæli við forna muni;
sitja í hliðskjálf tímans, sjá aldir og
ókunna menn ganga fram í skarti sínu
og tötrum, sjá djásn þeirra, snilld og
erfiði. Mest er þó vert, þegar tekst að
særa til máls við sig löngu horfinn
rnann cg finna í nálægð sér andrúm
þess lífs, sem hann lifði. Þá er oft erf-
itt að spyrja og þó hálfu þyngra að
greiða þau myrku svör, sem gefast.
Hann segir sjaldnast til nafns, en samt
má kynnast honum og eignast að góð-
um vini. Þeir, sem lagt hafa stund á
íslenzkar minjar, eiga margan slíkan
vin. I Þjóðminjasafni okkar, í Arna-
safni og öðrurn stöðum, þar sem ís-
lenzk saga lifir tærust, eiga þeir sitt
heima. Þar má finna þá á hljóðlátum
stundum.
Það er einn slíkur maður, sem mig
Iangar að kynna lesendum lítillega, og
verða þeir að afsaka þann ljóð á hátt-
vísi, að ég skuli ekki kynna hann með
nafni. Hann hefur enn ekki sagt til
sín og mun ef til vill aldrei gera það.
En handaverkin, sem hann hefur skil-
ið eftir sig, segja okkur þúsundfalt
meir en nokkurt nafn.
Maður þessi hefur verið á bezta
skeiði áratugina eftir 1400, og það
hníga að því nokkrar stoðir, að hann
hafi verið munkur, ekki ósennilega að
Helgafelli. Hann hefur verið einn frá-
bærasti teiknari Islands á sínum tíma,
og honum hefur legið á herðum hinn
margvíslegasti vandi til hagleiks og
lista, eins og þá var títt. Þjóðfélagið
var of smátt og dreift til þess að menn
gætu helgað sig ákveðnum starfa, —
listamaðurinn varð ð gera allt jöfn-
um höndum, skera líkneskjur í kirkj-
ur, mála altarisbríkur, lýsa handrit,
smíða silfurdjásn konum og klerkum,
krossa og fjöldamargt annað, er að
listfengi laut. Hann varð að gera sér
litina sjálfur, og allt hið flókna kerfi
kaþólskra helgisagna og táknfræði
varð að vera honum nærtækt og ljóst.
Þar mátti ekki hnjóta um smæsta
stein. Þá var ekki pappír til að krota
á uppdrætti, ekki blýantur í vasa. Ef
hann þurfti að gera uppdrætti, varð
Þessi gamla mynd af I.úbeck minnir mjög ti
staðhcetti i myndinni af heilögum Gcorg á
ncestu siðu.
hann að teikna með fjöður á dýrmætt
skinn, og þar varð engu breytt.
Þótt ckkur sé ómetanlegs virði að
eiga verkin sjálf, eru frumdrættir
þeirra okkur jafnvel enn meira virði.
Þar stendur listamaðurinn sjálfur
andspænis okkur og hefur ekki brugð-
ið yfir sig neinum hátíðahjúpi, þar
getum við skyggnzt inn í hugrenn-
ingar hans og séð margt það, sem
hann hefði ef til vill ekki viljað sýna
neinum. Þar getum við hlegið með
honum á góðum stundum og orðið
þátttakendur í striti hans.
Víðsvegar um álfuna eru til slitur
af slíkum uppdráttarbókum miðalda,
en því miður slitur ein. Þó vill svo
skemmtilega til, að okkur íslending-
um hefur geymzt ein slík bók, nærri
óskemmd, og það er höfundur henn-
ar, sem ég minntist á áðan.
Sum handrita okkar eru þannig, að
það má rekja sögu þeirra til síns upp-
h.afs, en þessi litla bók kemur beint út
úr þoku aldanna — í blessaðar hend-
urnar á Arna Magnússyni. A miða,
sem hann hefur lagt inn í bókina, hef-
ur hann skrifað þetta: „Komin til mín
frá sr. Þórði Oddssyni á Völlum í
Svarfadak enn hann feck af Sr. Þór-
arni í Stærra ar skoge. Sr. Þórarinn
af Illuga Jonssjmi fra Elrðum, enn
Tlluge af Vestfjörðum ein hvers stað-
ar, hvadan hellst vita menn eigi, enn
Illuge er dauður.“ Framan við upp-
dráttarbókina var bundið kver með
siðfræðilegum mjmdum, svonefndur
Physiologus, og vantaði þar blað eða
4