Samvinnan - 01.04.1958, Blaðsíða 14

FJÁRH Ú S
úr varanlegu efni
Eftir Þóri Baldvinsson

Hér er 200 kinda hús undir einu þaki og með áfastri hlöðu.
Fjórir garðar eru í húsinu og dyr eru inn í hverja kró.
Undanfarna tvo áratugi hafa bændur á
mjólkurframleiðslusvæðum byggt mikið
af reisulegum fjósum. Mjólkurþörf fór
vaxandi vegna ört vaxandi bæja og
kauptúna samfara mikilli atvinnu og vel-
megun einstaklinga þar. Allt öðru máli
gilti um byggingaframkvæmdir vegna
sauðfjárræktar. Á Austurlandi og víðar
var garnaveiki landlæg í sauðfé, en á
Suður-, Vestur- og Norðurlandi geysaði
mæðiveikin og lagði undir sig hverja
sveit af annarri austur með landinu.
Sauðfjárræktin var þó ekki alveg heill-
um horfin á íslandi. Með miklu átaki var
framrás sjúkdómanna stöðvuð og vörn-
um breytt í sókn með fjárskiptunum í
Þingeyjarsýslu, sem hófust fyrir atbeina
Jónasar Jónssonar og héraðsmanna þar
nyrðra. Smátt og smátt vaknaði nú aft-
ur trúin á landið og framtíðina og fén-
aður tók á ný að dreifa sér „um blómgva
haga.“
En þrautatímabilið í sauðfjársveitun-
um hafði verið langt og dýrt. Meðan
bændur á mjólkurframleiðslusvæðunum
bjuggu við ágætan markað og styrktu
efnahag sinn, bjuggu bændur í sauðfjár-
héruðunum við rýran kost og börðust í
bökkum. Fjárhús þeirra urðu hálfauð
eða auð og hrömuðu eða eyðilögðust. Fer
svo jafnan um ónotuð hús. Upphaflega
höfðu mörg þeirra verið gerð úr hinu
foma byggingarefni landsmanna, torfi
og grjóti, en þau hús áttu sér sjaldan
langa sögu. Þegar upp stytti eftir pest-
imar, stóðu fjárbændur uppi með rýran
húsakost og hlaut því mikið byggingar-
tímabil að standa fyrir dyrum með nýj-
um vexti fjárbúanna.
Árið 1950 mtm íjártala landsmanna
hafa komizt lægst á pestartímabilinu.
Upp úr því fer verulegur skrlður að kom-
ast á fjárskiptin og fjölgar þá fénu ár
frá ári. Mest mun þessi fjölgun hafa orð-
ið síðasta ár eða hartnær 60 þúsund og
er nú fjártalan komin upp í 700.000 á
fóðrum. Mun hún ekki hafa komizt
hærra siðan land byggðist. Hefur fénu
fjölgað um tæp 300.000 á aðeins fimm
árum. Þarf því engan að undra, þótt
mikil fjárfesting hafi orðið á þessum ár-
um vegna bygginga á fjárhúsum og hlöð-
um og má raunar furðulegt heita, að svo
ör fjárfjölgun skyldi vera framkvæm-
anleg.
Það mun láta nærri, að reist hafi verið
varanleg hús yfir um 130.000 fjár síðan
1952, en auk þess þó nokkuð af bráða-
birgðaskýlum eða lagfæringum á hálf-
föllnum húsum.
í mörg ár hefur byggingarkostnaður
stöðugt farið vaxandi. Er það hvort
tveggja, að kaup hefur hækkað og verð
á byggingarefnum. Margir myndu að
vísu halda því fram, að hér væri raunar
ekki um hækkun að ræða, heldur rýrn-
un á gjaldeyrinum, en hvort tveggja ber
að sama brunni. Árlega þarf ríkið að
hlaupa undir bagga til að bjarga lána-
þörfum manna vegna framkvæmda
sinna, en mikið af því fé, sem þannig
fellst til, er tekið með útlendum lánum.
Margir bera því nokkurn ugg í brjósti
vegna hinna miklu og kostnaðarsömu
framkvæmda og brjóta heilann um það,
hvort ekki megi á einhvern hátt byggja
ódýrar en gert er. Hér er þó ekki hægt
um vik. íslenzkri veðráttu er þannig far-
ið, að öll mannvirki þurfa að vera mjög
traust, ef þau eiga að þola ágang vatns
og vinda, frosts og snjóa. Á hverjum
vetri ganga eitt eða fleiri stórviðri yfir
landið og má jafnan að þeim loknum
heyra fréttir í blöðum og útvarpi um
margvíslegan skaða á húsum, jafnvel
sæmilega traustum byggingum. í sveit-
um, þar sem hús standa á berangri, er
þessi hætta stórum meiri en í bæjum,
þar sem mannvirkin skýla hvert öðru.
Þá hefir vatn og frost eyðilagt marg-
an sparlega gerðan steinvegg, að ó-
gleymdum okkar þjóðlegu torfveggjum,
sem því aðeins stóðu, að þeir væru hálfir
í jörð, efni þeirra valið og fullkomið nost-
ur í vinnubrögðum. Allt þetta hafa menn
lært og eru enn að læra af dapurlegri
reynslu, og jafnframt það, að gera má
húsin þannig úr garði, að þau hafi meiri
varanleik en áður og arfur okkar til
næstu kynslóðar verði eitthvað meira en
hrundir eða hrynjandi kofar. Slík hús
kosta að sjálfsögðu meira en hreysin, en
þau eru innlegg í reikning framtíðarinn-
ar, ódýrust þegar til lengdar lætur — og
þó verður því ekki neitað, að það er hugs-
anlegt, að við höfum ekki ráð á því að
byggja þannig þrátt fyrir allt.
Hitt er svo annað mál, að það eru
margar leiðir til að byggja varanleg hús
og engin ein leið er endilega sjálfsögð.
Möguleikar okkar til að kanna þessar
misjöfnu leiðir hafa til þessa verið sára
litlir. Meðal stærri og efnaðri þjóða
vinna fjársterkar stofnanir ár eftir ár að
stöðugum rannsóknum á þessum vett-
vangi. Þær athuganir miðast við breyti-
lega staðhætti hvers lands, veðráttu,
byggingarefni, siðvenjur, tækni, efna-
hag, verðgrundvöll og margt fleira, og
það sem hæfir einni þjóð, hæfir sjaldn-
ast annari. Við höfum aðstöðu til að læra
ýmislegt af öðrum þjóðum og gerum það
í stórum stíl, en allur verður sá lærdóm-
ur að ganga undir próf reynslunnar og
mælast á mælikvarða okkar eigin lands
áður en lýkur.
Margir einstaklingar hafa hér á ýms-
um tímum gert tilraunir til að byggja
ódýr fjárhús, en ekki hefur það borið
14 SAMVINNAN
/0 3/