Samvinnan - 01.05.1958, Blaðsíða 9

ir úr með til þess gerðum efnum og pækl-
aðir til geymslu. Þessi verkunaraðferð
veldur því, að bjórarnir og ullin geta
geymst mun lengur en óafullaðar gærur,
en þær þola ekki nema takmarkaða
geymslu. Sambandið gat því hagað segl-
um meira eftir vindi og selt saltaðar, ó-
afullaðar gærur, væri verð gott fyrir þær
þannig, en ella látið vinna þær hér heima
•og beðið til betri tíma með söluna. Einn-
ig er hagkvæmara að geta selt ullina og
bjórinn hvort í sínu lagi, og hvað flutn-
ing snertir, þá er varan fyrirferðamiinni
á þennan hátt.
— Þú varst svo um tvö ár við nám og
starf ytra, var það ekki?
— Eg var víst hálft annað ár, kom
hingað heim sumarið 1923 og hóf þá um
haustið undirbúning að gærurotuninni.
Keyptar voru nauðsynlegar vélar, flest-
ar frá Ameríku, en nokkrar voru einnig
smíðaðar hér á Akureyri. Starfsemin var
fyrst sett í sláturhús kaupfélagsins, að
lokinni slátrun þá um haustið. Eg man
ekki gjörla, hvað við vorum fyrst mörg,
er unnum við þetta, en líklega um 10
karlmenn. Þarna vorum við fyrsta vet-
urinn, en næsta sumar var svo byggð
gærurotunarverksmiðja í Grófargili; þar
er nú til húsa Sápuverksmiðjan Sjöfn.
Þetta var mikið hús á þeirra tíma mæli-
kvarða, þótt því hafi síðar verið breytt,
og þarna var starfað næstu þrjá veturna,
að jafnaði 10—20 manns.
— Lá verksmiðjustarfið niðri á sumr-
um?
— Alltaf þessi fyrstu ár, og lengur að
vísu. Þess ber og að geta, að árið 1927
var ákveðið að hætta starfrækslu verk-
smiðjunnar um óákveðinn tíma; olli því
hækkandi verð erlendis á óunnum gær-
um til loðskinnaframleiðslu. Eg fór þá
aftur vestur um haf og vann fyrst hjá
Helburn, Thompson, en síðar hjá öðru
hliðstæðu fyrirtæki í New York. Þaðan
lá leiðin til Noregs og Þýzkalands; kynnti
ég mér þar sútun að ósk Jón Arnasonar,
þáverandi framkvæmdastjóra útflutn-
ingsdeildar SIS. Um haustið 1930 var á-
kveðið að hefja á ný rekstur gærurot-
unarverksmiðjunnar og fór ég þá heim
og tók við mínu fyrra starfi.
Haustið 1935 flutti gærurotunin í nýtt
verksmiðjuhús á Gleráreyrum, og hlaut
þá nafnið Skinnaverksmiðjan Iðunn. Þá
voru um leið keyptar sútunarvélar og
sútun hafin. Að vísu höfðum við áður
sútað örlítið magn, aðallega loðsútun, en
það var ekki teljandi. Eftir fyrsta vet-
urinn var reist hæð ofan á gæruverk-
smiðjuna, sem upphaflega var aðeins
einnar hæðar, og hafin þar skógerð og
hanzkagerð. Einnig fékk sútunin þar
aukið vinnupláss. Á þessari hæð var
einnig fyrsti samkomusalurinn fyrir
starfsfólk verksmiðjanna, en starfs-
mannafélag var einmitt stofnað um þetta
levti.
— Þótt það sé nú kannski annað mál,
þá er mér nokkur forvitni í að heyra frá
félagsstörfum starfsmanna, hefur verið
mikil gróska í þeim?
— Það er óhætt að fullyrða það. Með
fvrsta salnum skapaðist strax aðstaða
til fundarhalda og alls konar félagsstarf-
semi. Starfsmannafélagið kom sér upp
bókasafni, sem Sambandið hefur alltaf
styrkt rausnarlega, byggði sér sumar-
skála, æfði sjónleiki flesta vetur og var
eitt leikritið t. d. sýnt 23 sinnum að mig
minnir. Nýlega hefur verið tekinn í notk-
un nýr samkomusalur í verksmiðjunum.
Hann er sá langstærsti hér á Akureyri og
hefur með honum skapazt mjög góð að-
staða fyrir enn aukið félagslíf. I honuni
er t. d. gott leiksvið, eldhús, snyrtiher-
bergi og annar nauðsynlegur útbúnaður.
— Svo við víkjum máli okkar aftur
að verksmiðjustarfseminni, þá hefur nú
margt gerzt síðan flutt var í nýja verk-
smiðjuhúsið 1935, og þá ekki aðeins í
Iðunni, heldur einnig í hinum fjölmörgu
öðrum greinum iðnaðarins.
— Yíst er það, margt hefur skeð á
þessum árum og raunar fyrir 1934, því
að 1930 keypti Sambandið Ullarverk-
smiðjuna Gefjun, sem síðan hefur verið
lang viðamesta fyrirtækið. Heildarþróun
samvinnuiðnaðarins í landinu á þessu
tímabili er svo umfangsmikil, að í stuttu
viðtali er ekki hægt að gera henni nokk-
ur viðunanleg skil.
— En getur þú ekki nefnt mér ein-
hver dæmi úr sögu Iðunnar?
— Skógerðin jók t. d. framleiðsluna
hröðum skrefum strax fyrstu árin.
Fyrsta árið náði hún 11 þúsund pör-
um, næsta árið verða pörin 29.700, 1939
er framleiðslan komin upp í 46 þúsund
og 1940 yfir 60 þúsund. Má af þessu
marka nokkuð hinu hraða vöxt verk-
smiðjunnar.
— Hvaða tegundir af skórn voru
framleiddar fyrstu árin?
— Aðallega karlmannaskór, vinnu-
skór og barna- og unglingaskór. Síðar
jókst framleiðsla á kvenskóm og fleiri
gerðum. I dag munu víst framleiddar
100 tegundir af skóm, og það allt
frá hinum léttustu „rokkskóm“ til viða-
mestu skíðaskótegunda og reiðstígvéla.
Richard Þórólfsson, verksmiðjustjóri
skóverksmiðjunnar, gæti frætt þig bet-
ur um hennar starf í dag heldur en ég.
Sútunin og skógerðin hafa verið sitt
hvort fyiártækið síðan 1944 og hef ég
síðan stjórnað sútuninni.
— Hvað var framleitt fvrst í sút-
unarverksmiðjunni?
— Aðallega skóyfirleður, fataskinn og
lianzkaskinn, einnig söðlasmíðaleður og
fleira. Fataskinnin náðu sérstaklega
miklum vinsældum. Fyrstu skinnjakk-
arnir vöktu mjög mikla athygli, fólk
trúði því vart, að þeir væru íslenzkir.
Síðari ár liafa skinnjakkarnir alveg
horfið, en í þeirra stað komu úlpurnar.
— Hvað er svo lögð áherzla á í dag í
sútuninni?
— Stór liður í framleiðslunni er enn
(Framh. á hls. 29)
Þegar leðrið er fullunnið, er það óðar komið undir hnifinn og orðin söluvarningur.
SAMVINNAN 9