Andvari - 01.06.1965, Blaðsíða 11

ANDVARI
WILLIAM SHAKESPEARE
9
að Merkútíó föllnum. Úr því verður ekkert heilt, útlegð Rómeós tærir þau hvort
í sínti lagi.
Þarna verða hvörf í leiknum, hinn tragíski tónn nær yfirhöndinni. Líkri
tækni beitir Shakespeare víðar í leikjum sínum, yfir þau atriði, sem búa yfir
hvað mestum fögnuði, steypast þau, sem bera í sér ógæfuna. Þannig skiptast á
skin og skúrir, sem dýpka leikinn og auðga, og þetta eru einkenni á verkum
Shakespeares; leikskáldin á meginlandinu höfðu fram að þessu hreinræktað
harmleikinn annars vegar, gleðileikinn hins vegar, og voru það áhrif frá Grikkj-
um. En hjá Shakespeare er gaman og alvara, „Rómeó og Júlía“ ólgar af litríkri
glaðværð og safamikilli kímni, sem gerir sjálfa ástarsöguna enn átakanlegri.
„Hamlet" býr yfir hnyttnu andríki, sem ólmgsandi hefði verið í munni tragísku
hetjanna hjá Marlowe. Og í beztu gleðileikjum skáldsins, eins og „Þrettánda-
kvöldi“, er tregablandinn undirtónn. Hámarki nær þetta tvísæi skáldsins í „Lear
konungi“ í atriðinu fræga á heiðinni, þegar það teflir fram fíflinu og vísuin öld-
ungnum á mörkum vits síns.
Llæst rís leikurinn um Rómeó og Júlíu í upphafinni ljóðrænu ástamálsins.
Um líkt leyti semur Shakespeare annan ljóðrænan leik, „Draum á Jónsmessu-
nótt“, sem reyndar felur ekki í sér þunga harmsins né heldur loga ástríðunnar,
en býr annars yfir sama kliðmjúka, gáskafulla skáldskapnum, glitrófi draumsins
og ævintýrsins. Ævintýri er líka leikurinn í „Kaupmanninum í Feneyjum", sem
verður til ári síðar eða svo, ævintýri, þar sem biðlar þrír velja um skrín og eitt
þeirra er lykillinn að hjarta konunnar, sem þeir girnast, Portíu. En ævintýrið
er þó öðrum þræði harla mennskt. Marlowe hafði í „The Jew of Malta“ lýst
gyðingi, sem var okurkarl, og þykir sú lýsing nokkuð einlit þótt þróttmikil sé.
1 „Kaupmanninum í Feneyjum“ er önnur aðalpersónan einnig gyðingur, sem
fæst við sömu iðju; Shylock heitir hann. En ekki er sú lýsing einlitari eða ein-
hæfari en svo, og er til marks um það, að þegar ofsóknir voru á hendur gyðing-
um á okkar öld, var þetta leikrit víða tekið til sýningar og túlkunar er málstað
hvors um sig átti að vera til framdráttar.
Portía er þokkafull í framkomu, siðfáguð, orðheppin og ráðsnör, ef því er
að skipta, og sarna máli gegnir um stöllu hennar Beatrice í leikritinu „Mikið
umstang út af engu“, sem virðist hafa orðið til 1597 eða þar um bil. Báðar sam-
eina þær kvenlegan þokka og kvenlegan þroska, og Beatrice er einmitt mikið í
mun að sýna, að hún sé ekki eltirbátur karla að andlegu atgervi. En allt með
lágun og þokka. Fágun og þokki er hins vegar líklega það sem sízt á við til að
lýsa Sir John Falstaff, höfuðpaurnum í leikjunum um Hinrik fjórða, sem
Shakespeare fæst við að skrifa svotil samtímis. Þessi yfirgengilegi herra, sem er
svo umfangsmikill á velli, að hann hefur ekki séð tær sínar áratugum saman,