Fálkinn - 13.06.1931, Blaðsíða 7

F A L K I N N
7
M a n n t a I i ð
Björn gamli átti áð kallast bóndi
á Gili, en allir vissu að það var að-
eins í orði kveðnu. Hún Þorgerður
var þar bæði bóndi og húsfreyja,
og fórst hvorttveggja jafn skörulega
úi hendi.
Björn gamli var þar svona rjett eins
og hvert annað húsdýr. Þorgerður
þurfti að hafa einhvern til þess að
annast skepnuhirðingu að vetrinum,
og til þess að sækja vatn í bæinn
og bera út öskuna og annara þess-
háttar verka. Nú, og á sumrin hafði
hún nóg handa Birni við heyskapinn.
Aldrei var Björn talinn skarpur til
vinnu, eða. atorkusamur. En hann
var ótrúlega seigur og vanát furðu
vel þó að hann færi sjer hægt. Og
vandvirkur var hann með afbrigðum.
Hann virtist altaf vera hálfsofandi.
Allir vöðvar í andlitinu slöptú niður
á við, hálfmattlausir. Af augunum sást
aldrei nema ofurlitil rifa, sem augna-
lokin virtust þá og þegar ætla að loka
fyrir fult og alt. Nefið var hátt og
þunnt, altaf liálfstiflað af tóbaki, og
snörlaði í því þegar Björn öró and-
ann, svo að mest líktist svefnhrotum.
Það virtist óskiljanlegt að þessi hálf-
sofandi maður skildi ekki velta út
af þá og þegar. —
Nei, — Björn var furðanlega vak-
andi. Hann seiglaðist þetta áfrain dag
eftir dag og vann umyrðalaust hváð
sem Þorgerður sagði honum að gera,
livort lieldur það var að brjótast í
hríðarverðri fram í Dalbotna, eða
baka kökurnar og ljúka við að
slrokka. —
Björn kunni ekkert illa við sig i
hjónabandinu, þó Þorgerður væri ær-
ið gustmikil stundum. Hann var fyrir
löngu farinn að venjast skömmum
hennar svo að liann myndi ábyggilega
iiafa unað því illa, ef Þorgerður hefði
all í einu hætt að skamma hann. Og
svo bar hann mikla virðingu fyr-
ir he’nni sökum þess live mikill bú-
forkur hún var og dugleg út á við.
Hún fór sjálf á manntalsþing, hreppa-
stefnur og áðra meiriháttar fundi,
líka til kaupstaðarins ef eitthvað mik-
ið lá við. — Björn fann það glöggt
að hann var illa fallinn til þess að
standa í svo vandasömum störfum,
og hann þakkaði guði oft fyrir það
í liuganum, að hann skildi hafa gef-
ið sjer aðra eins konu og hana Þor-
gerði.
Það var fyrsti desember. —
Björn var út í heygarði aS láta i
fjósmeisana. Hann fór sjer ekki hart
að neinu, frekar en hann var vanur.
Leysti aldrei nema i einn meis i einu
og kroppaði og sljettaði heystálið
vandlega með höndunum á eftir. Svo
reitti hann með stökustu nákvæmni
utan úr liverjum meis og sópaði
hverju strái upp að stálinu, áður en
hann fór að leysa i þann næsta.
En Birni var óvenju órótt innan-
brjósts í dag, — þó ekki sæist það
á honum. Andlitið var jafnmókandi
og það var vant, — ef til vill snörl-
aði he.ldur meira í nefninu.
Björn var nefnilega að hugsa. Það
kom sjaldan fyrir. En hún Þorgerður
hafði sagt honum í morgun að i dag
kæmi lireppstjórinn að taka mann-
talið. — Og í liuga Björns var það
merkisatbukður.
Og þessi merkisatburður gerðist
ekki nema tiunda livert ár, — það
hafði Þorgerður lílca sagt honum.
Björn var líka búinn að reikna það
út. Hann Grímur sálugi hreppstjóri
hafði tekið það síðast, og hann dó
þá vorið eftir, — sama vorið og
skjöldótta beljan á Lóni fjekk doðann
og Þorgerður keypti hann stertlausa
Brún. Þá var Brúnn 4 vetra, nú var
hann vist orðinn tólf vetra — alt
stóð þetta nákvæmlega heima. — Já
liún Þorgerður, sú kona vissi um flest.
Það mátti trúa henni.
Þáð var hreppstjórinn sjálfur sem
tók manntalið. Það var nú heldur
ekki heiglum hent. Það var heill
bunki af skjölum og skýrslum, og
þar varð að skrifa hvar hver mað-
ur var fæddur og hvenær, hvaða ár
hann hafði verið á þessum stað og
hvenær á hinum og guð veit hvað, —
— og alt varð að skrifast á hárrjett-
an stað, því allar skýrslurnar áttu
fara til kóngsins. — — Og ef maður
svaraði vitlaust, eða skrökváði að
þeim sem tók manntalið var maður
settur i járn og fluttur i Brimarhólms-
tukthúsið suður i Reykjavík, og þar
var kongsi til með að láta mann dúsa
æfilangt.... Alt þetta liafði Þorgerð-
ur sagt lionum í morgun.
Já, mikið mátti hann þakka fyrir,
að eiga aðra eins konu og hann átti.
Hvað ætli að yrði nú úr honum við
manntalið ef Þorgerðar nyti ekki
við, hann sem aldrei gat munað hvaða
ár hann var fæddur — hvað þá mán-
aðardaginn. En hún Þorgerður mundi
alt og vissi alt, það mátti nú segja.
Og Björn fylltist svo mikilli aðdá-
un og þakklætistilfinningu til Þor-
gerðar og til,, skaparans fyrir að hafa
gefið sjer slika konu, að honum lá
við klökkva. Alveg eins og þegar Þor-
gerður las húslesturinn á jólakvöldið.
Hún las hann aldrei upphátt nema
þá, því hún sagði að það truflaði
Björn við kembinguna — og þar að
auki bæri hann ekkert „besken“ á svo
liáleita hluti.
Björn truflaðist skyndilega í hug-
leiðingum sínum. Hundarnir fóru að
gelta í ákafa.
— Og svei ykkur, helv.. — Björn
komst ekki lengra. Honum varð litið
niður á eyrarnar. Þar kom Gunn-
ar hreppstjóri--------—
Björn hörfaði inn í geilina. Hrepp-
stjórinn var, auðvitað að koma til að
taka manntalið. Það var best að láta
Þorgerði taka á móti hnoum.
Hann fór að hamast við að leysa
lieyið. En það lenti alt í handaskol-
um, — honum' var svo einkennilega
órótt innanbrjósts.
Björn hætti að leysa og fór að
hlusta. Hvað var ekki þetta — jú
hann lieyrði svo greinilega þungt
fótatakið og pilsasláttinn. —
— Ertu þarna Björn minn? —
lieyrðist kallað fyrir utan geilina.
— Björn minn, naumast hún var í
góðu skapi núna. Og Björn svaraði í
þeim auðmjúkasta róm sem hann átti
til.
— Ójú. lieillin min! Svo á nú víst
að heita að jeg sje hjerna. —
Þorgerður þrengdi sjer inn á rönd
inn í geilina. — Heyrðu Björn. Hrepp-
stjórinn er kominn að taka manntal-
ið. —
— Já, mjer heyrðist þetta á hund-
unum áðan. En þarf jeg nokkuð að
koma inn. Jeg á eftir að láta í lianda
rolluskjátunum. Þú segir honum þetta
alt saman. —
En Þorgerður var ekki á því.
— Uss! Engar vífilengjur. Þú verð-
ur að koma inn og tala við hrepp-
stjórann. Reyndu nú að teygja úr
þjer og bera þig mapnborlega. —
Björn klóraði sjer í skegghýlungn-
um á vanganum, og rendi syfjuleg-
um augum eftir lieystálinu.
Snögglega vaknaði Björn — glað-
vaknaði og augun glentust upp af
undrun. — Hann liafði léy'st stærðar-
holu inn i stálið, sem áður var svo
sljettt og fallega leyst. Slikt hafði
aldrei komið fyrir hann áður. Hann
leit til Þorgerðar og svo á stálið og
svo til Þorgerðar aftur.
— Þetta andskotans manntal! —
— Hvað er að heyra til þín maður.
-— Þorgerður var skipandi í rómnum
— Hrepstjórinn biður. Hann var far-
inn að lesa i lögbókinni, — svona
komdu undir eins! —
Þorgerður skálmaði af stað, linar-
reist og kempuleg. Björn rölti á eftir
með hendurnar fyrir aftan bak. í
liuga hans blandaðist saman óljós
kvíði og gremjan út af holuskrattan-
um í heystálinu.
Þau gengu inn bæjargöngin og inn
í baðstofu, alt stóð það heima sem
Þorgerður hafði sagt — þarna sat
hreppstjórinn við borðið með heljar-
mikinn skjalabunka fyrir framan sig.
Björn gekk inn að borðinu og tók
i hönd hreppstjórans.
— Sæll Björn minn. Þetta er nú
meira djesk.... atið. Svei mjer ef jeg
verð ekki að gæta mín, svo jeg kom-
ist sómasamlega fram úr þessu öllu
saman, mælti hreppstjóri, og dæsti
drýgindalega.
— Það er nú heldur ekki liverj-
um manni sem er falið svona starf
á liendur — svaraði Björn, og gaul
augunum til Þorgerðar. Hann sá á
svip hennar að sjer hafði ekki tekist
sem verst svo hann hjelt áfram.
— Jeg veit nú ekki hvort mikið
yrði úr mjer, ef jeg ætti að taka
manntal. Jeg segi nú ekki margt. —
Jeg sem aldrei man hvaða ár jeg er
fæddur. — Aftur leit hann til Þor-
gerðar, — en nú var svipur hennar
breyttur. Þar var engin uppörvun, —
heldur annað sem Björn kannaðist
helst ekki við.
Hann hafði sagt einhverja heimsku
eins og vant var. Það var best að
reyna að bæta úr því sem bráðast.
— Ja því segi jeg það, að ekki veit
jeg hvar jeg lenti ef hún Þorgerður
mín væri ekki. Hún man upp á hár
hvenær jeg er fæddur, að jeg nú ekki
tali um hvenær hún sjálf er fædd og
livað hún er gömul. Þvílíkt minni.
Svei mjer ef hún man ekki livað all-
ar rollurnar hjerna eru gamlar, —
og meira en það. Hún man aldur á
hverri belju lijerna i hverfinu, hve-
nær þær eiga að bera, hvenær ....
Björn hætti í hálfnaðri setningu.
Hann fann aijgu Þorgerðar stara á
sig méð þvílíkum mætti, að honum
varð orðfall.
Það var tæpast einleikið, hve alt
tókst illa hjá lionum í dag. Hann fór
að hugsa um holuna i læystálinu. —
Eins og stálið var nú fallegt áður —
eggsljett neðan frá gólfi og upp i torf
—--------------Ætli mjer sje ekki
best að taka til minna starfa — sagði
Gunnar lireppstjóri. — En nú verð
jeg að spyrja ykkur nokkurra spurn-
iuga. — — Mjög svo áríðandi spurn-
inga, sem svara verður af itrustu ná-
kvæmni, — Gunnar hreppstjóri var
hátíðlegur i rómnum eins og prestur
sem er að lialda líkræðu yfir óðals-
bónda.
Björn leit til Þorgerðar. Nú kom
til hennar kasta. Og henni varð ekki
stirt um svör. —
— Já, og hver er svo húsráðandi,
— húsbóndi meina jeg? — Hrepp-
stjórinn gaut augunum einkennilega
til Þorgerðar, og það var ekki laust
við gletnishreim i röddinni þegar
hann spurði.
— Húsbóndi — tók Þorgerður upp
eftir honum. Henni varð svarafátt,
aldrei þessu vant.
r— Ja, það er að segja, — það stend-
ur hjerna í reglugerðinni að mjer beri
að spyrja, að þessu, — formsius
vegna. — Og Gunnar varð aftur liá-
tíðlegur í rómnum.
Þorgerður dæsti. — Jeg veit nú
ekki betur en að hann Björn sje, og
liafi altaf verið húsbóndi hjer á heim-
ilinu. Ójá, ekki veit jeg til annars. —
Þorgerður leit til Björns, og honum
fanst sem einhver aðdáun, sem hann
liafði aldrei sjeð fyr, skini úr augna-
ráði hennar. Hann húsbóndi! Já víst
var hann það. Sagði Þorgerður það
ekki sjálf. Jú og það stóð nú meira
að segja skrifað á manntalsskýrsl-
una með hendi hrepstjórans sjálfs.
Reyndar hafði honum nú stundum
fundist annað uppi á teningnmn hjá
Þorgerði, — en hvað um það. Nú
fann hann alt i einu til máttar síns.
Hann var sá sem rjeði og hann skyldi
lika ráða; Ósjálfrátt rjetti hann úr
sjer í sætinu. —
Hreppstjórinn var nú búinn að
skrásetja það sem skyldan bauð. Hann
braut sarnan skjölin hægt og hátíð-
lega og stakk þeim í brjóstvasann.
— Hvernig er það kona? Fær mað-
ur ekki kaffi? — spurði Björn valds-
mannslega.
Þorgerður leit undrandi til hans, —
hún kannaðist ekki við þessa rödd.
— Jú, jeg var með kaffi. — Þor-
gerður var stutt i spuna. Hún fór
fram og kom að vörmu spori með
kaffi handa hreppstjóranum.
Björn var ekki vanur þvi, að Þor-
gerður gæfi honum kaffi með gestun-
um, og liann hafði sætt sig við það
liingað til. En nú gat hann ekki þol-
að slíkt.
— Á jeg ekki að fá kaffi eða hvað!
Jeg er þyrstur.
Nú vissi Þorgerður hreint ekkert
livaðan á sig stóð veðrið. Hún glápti
nara á Björn. Var hann með öllum
mjalla? Ef hreppstjórinn hefði ekki
verið, skyldi liún hafa lofað Birni
að heyra guðspjall, dagsins; en al’
þvi svona stóð á þá ljet hún það
biða, og fór og sótti bolla handa hon-
um.
Hún gat ekki að sjer gert að gefa
honum aðvarandi augnatillit, þó hún
sæi að það var þýðingarlaust. Tók
hann jiar ekki þriðja sykurmolann,
— hún sem aldrei skamtaði honum
nema einn.
— Meira kaffi — sagði Björn þeg-
ar hann hafði lokið úr bollanum.
Þorgerður roðnaði og dæsti við.
— En svo varð henni litið til hrepp-
stjórans, og hún fór fram og sókti
ineira kaffi.
Björn skeggræddi við hreppstjór-
ann um landsins gagn og nauðsynj-
ar, Þorgerður hlustaði á, og sem
snöggvast datt henni í hug að eigin-
lega færi nú Birni miklu betur að
vera svona djarfmannlegur, og hún
vildi nú eiginlega heldur hafa hann
svona. En hún barði þá hugsun óð-
ara niður, og heitstrengdi að hún
skyldi tala svo rækilega við hann á
eftir, að það liði á löngu þangað til
hann færi að leika húsbónda aftur.
En þó var eins og einhver löngun
til þess, inst i huga hennar, að Björn
sýndi nú einu sinni mannrænu og
skammaðist á móti. —---------Hann
Björn, sú horngrýtis rola, — það var
nú svo sem helst hætta á þvi! —
HreppSljórinn kvaddi. Björn fylgdi
honum til dyra. — Þorgerður beið
inni og sótti í sig veðrið.
Björn kom inn.
— Fjári er kalt úti. Svei mjer ef
það setti ekki að mjer hálfgerðan
liroll — Björn njeri hendurnar.
— Svo-o —
— Heyrðu heillin, áttu ekki meira
kaffi á könnunni? —
— Jú, vist er til meira kaffi. —
— Gefðu mjer þá svolítinn sopa
til að ná úr mjer hrollnum. —-
— Þú færð ekkert kaffi — lireytti
Þorgerður út úr sjer, og það var
nístingskuldi í rödd hennar.
Björn varð slcelkaður. Hann ætlaði
að fara að biðja afsökunar af gömlr
um vana, en þá mundi hann eftir því
að hann var húsbóndinn. Hann rjetti
úr sjer og reyndi að liorfa framan í
konu sína.
— Heyrðu góða min — sagði hann
hikandi. — Er það ekki jeg sem á að
ráða. Er það ekki jeg sem er hús-
bóndi hjer á Gili? — Ha —
Þorgerður reis á fætur, og Birni
fanst sem eldur brynni úr augum
hennar.
— Þú húsbóndinn! Horngrýtis
Frh. á b)ls. 10.