Fálkinn - 21.11.1931, Blaðsíða 6

6
F Á L K I N N
Þessa fögru og veglegu kirkju sem fíússar bygðu í Varsjá á sinni tið,
hafa Pólverjar rifið til grunna. Þjóðverjar rændu úr henni öllum málmi
sem þar var, er þeir höfðu lagt Varsjá undir sig, og notuðu hann til
hergagn as m í ða.
höfuðborg, Varsjá og j>ar í höl'-
urríki og Prússland tóku hvert
sinn hlutann og eftir stóð ríkis-
laus síðasti konungur, sem Pól-
verjar hafa átt, Stanislaus ann-
ar. Hann lifði það sem eftir var
æfinnar í brauði íikjanna
þriggja, sem höfðu rænt hann
landinu. Sá sem síðastur reyndi
að verja sjálfstæði Póllands var
frelsishetjan Thadeus Kozius-
zko, sem hafði tekið þátt i
frelsisstríði Norður-Ameríku-
manna við frábæran orðstír,
undir stjórn George Washing-
tons sjálfs. Kom hann heim til
Póllands frá Ameríku árið 1792,
barðist í liði Poniatowski, hins
fræga fursta, sem beið hana í
liði Napólions á undanhaldinu
eftir fólkorustuna við Leipzig
og var foringi uppreisnarinnar,
sem frelsiskærir Pólverjar liófu
eftir að Pólland hafði verið
skift í annað sinn. Hefir Thor-
valdsen gert riddaralíkneski af
Poniatowski, sem þykir ein af
bestu myndum lians, þeirrar
tegundar. — En þessi frelsis-
barátta varð árangurslaus. Það
var „ekki laust, sem skrattinn
iijelt“ og stórveldin þrjú bældu
niður allar uppreisnir eftir liina
þriðju skiftingu Póllands.
En aldrei varð friður i landi.
Rússland, Prússland og Austur-
riki áttu sífelt í vök að verjast
gegn upphlaupum í Póllandi.
Þegar heimsstyrjöldin var
komin i algleyming vildu báðir
þeir aðilar, sem Pólverjar lutu,
annarsvegar Rússar og hinsveg-
ar Þjóðverjar og Austurríkis-
menn ginna Pólverjar til fylgis
við sig, með fögrum loforðum
um sjálfstæði að ófriðarlokum.
Rússneska stjórnin lofaði þeim
frjálslegri heimastjórn, en
Þýskaland — og Austurríki
með hálfri hendi þó — gáfu út
hátíðlegar tilkynningar, um að
hið forna konungsríki, Pólland
skyldi endurreist að ófriðnum
loknum. Miðveldin stóðu að því
leyti betur að vígi, að þau lögðu
undir sig mestn hluta hins rúss-
neska Póllands snemma ófrið-
arins og þar með liina fornu
uðhorginni gáfu þeir út tilkynn-
ingu sína um endurreisn ríkis-
ins. En þó var sú veila á boðinu,
að Pólverjar sjálfir skildu
mæta vel, að tilboðið varðaði
aðeins hinn rússneska liluta
Póllands. Að sigurvegararnir —
ef þeir yrðu Þjóðverjar — ljetu
sjer detta í hug, að leggja sinn
hluta landsins fram til rikis-
stofnunarinnar, kom vitanlega
ekki til mála. Þegar miðveldin
gáfust upp haustið 1918 lýsti
Pólland þegar i stað yfir sjálf-
stæði sínu, og með Versala-
friðnum var svo Pólland endur-
reist, með 30 miljón manna i-
búatölu og að landstæi’ð hið
sjöttta í Evrópu.
En þó að friður væri saminn
var síður en svo, að pólska rík-
ið væri komið i fast horf. Hið
nýja pólska ríki lenti í ófriði
við Rússland árið 1920 og mun-
aði minstu að það týndi þá þeg-
ar sjálfstæði sínu. Rússar óðu
með her sinn langt inn í land-
ið og um miðjan ágúst 1920
voru þeir í aðeins 15 km. fjar-
lægð frá höfuðborginni Varsjá.
Þá var það Pilsudski, sem sið-
ar varð einvaldslierra í Pól-
landi, sem bjargaði landinu.Hann
Ijet lierlúðurinn gjalla um alt
landið og þjóðin greip einhuga
til vopna til þess að verja sjálf-
stæði sitt. Auk þess fjekk hann
liergögn lijá Frökkum, sem á
laun reyndu að liamla á móti
Rússum og úr franska liernum
fjekk liann til aðstoðar fjölda
liðsforingja. Breytti þá um og
vopnagæfan flutti sig um set. Á
timabilinu 29. september til 18.
október ráku Pólverjar rúss-
nesku lierina af höndum sjer og
mistu Rússar þá um 150.000
manns auk mikilla hergagna.
Vígstöðvarnar, eins og þær voru
18. október 1920, hin svokallaða
Hlat-lína, eru núverandi landa-
væri Póllands og Rússlands.
Var þá samið vopnahlje og við
friðarsamningana fengu Pól-
verjar ýmsu framgengt sjer til
hagsmuna.
Pólverjar höfðu sjálfir meira
ógagn en gagn af þessum ófriði,
en vesturríkin mundu ógjarnan
hafa viljað, að landamæri Rúss-
lands lægi um Varsjá í slað þess
þar sem þau liggja nú.
í fáum löndum er skeggið í eins
miklu uppáhaldi og í Rúmeníu.
Ganga margir með sítt skegg og þvo
það daglega upp úr nýmjólk; síðan
þerra þeir það og strjúka vel með
straujárni. Tíma hljóta þeir að hafa
nœgan.
-----x----
Rússneskur stórfursti fór einu
sinni til Parísar. Eitt kvöld fór hann
í leikhús og! sýndi leikhússtjórinn
honum svo mikla virðingu, að fursl-
inn ákvað að senda ,,primadonnu“
leikhússins blómavönd. Nokkru síð-
ar kom ókunn kona til hans. „Jeg
er hrædd um að yðar hátign þekki
mig ekki“, sagði hún „jeg er leik-
konan Mariquita og kem til þess að
þakka yður fyrir öll fallegu blómin,
sem þjer hafið sent mjer“. „Nú,
þekki jeg yður frú“, sagði stórfurst-
inn „en yður hlýtur að skjátlast,
jeg hefi bara sent yður einu sinni
blóm“. „Þjer hafið sent blóm dag-
iega“. — Nú var kallað á þjóninn
og játaði hann að hann hefði dag-
lega fært leikkonunni' blómvönd.
Hún hafði gefið honum fimm franka
í drykkjupeninga, en blómin kost-
uðu aðeins 2 fr. Hafði hann þarna
náð sjer daglega í 3 fr. aukatekjur
Var hann samstundis rekinn úr vist-
inni, en svo virðist sem stórfurst-
inn hafi ekki fyr en þá komið auga
á fegurð og yndisþokka leikkonunn-
ar, því að innan mánaðar voru þau
harðgift. Máttu þau þannig þakka
þjóninum fyrir gæfu sína.
-----x----
og mikla möguleika fyrir gó'öri
framtíð. Byggist þetta einkum á
námunum og landbúnaðar-
möguleikum. Það liamlar mest,
hve örðugt aðstöðu þeir eiga lil
siglinga. „Pólska hliðið“ norður
að Eystrasalti, skamt frá Danzig
með höfninni Gdynia er þeim
cklci nóg, en
jafnframt cr
þetta hlið
Þjóðverjum
þyrnir í aug-
um, vegna
þess að það
slcer Austur-
Prússland frá
þýska ríkinu.
Og hva'ð snert
ir innanlands
frið í Póllandi
þá er hann
mjög af skorn
um skamti.
Síðan Pólverj
ar lýstu yfir
íjálfstæði sínu
1918 hefir ver
ið mesta ó-
kyrð í pólsk-
um stjórnmál
um og gengið
á ýmsu. Stund
um hafa
verkalýðs-
. flokkarnir .
haft völdin og
nú er land-
ið undir svipu
einræðisins. Pólska stjórnmála-
menn virðisl vanta alla tilhneig-
ingu til þess að meta hagsmuni
alþjóðar meira en eigin- eða
ílokkshagsmuni.
Samkvæmt símfregn frá Madrid
hefur Trotsky beðið lýðveldisstjórn-
ina um leyfi til þess að setjast að á
Spáni. En sem kunnugt er hefur
Trotsky leitað landvistar í flestum
löndum álfunnar, en alstaðar verið
synjað. Þykist hann viss um að fá
lcyfið og er byrjaður að ganga frá
skruddum sínum. En tíminn einn
leiðir í Ijós, hvort honum verður að
ósk sinni, eða ekki.
----x-----
Þektur leikari var boðinn til mið-
degisverðar hjá auðkýfing nokkrum,
sem bar á borð hestu vínin er hann
átti. Þreyttist hann ekki að segja
leikaranum, sem hafði j>að t. d. sjer
til ágætis að hann hafði aldrei leik-
ið í talmynd, hve ágæt þessi og
þessi tegund væri. Þegar kaffið og
koníaki, kom fram í lítilli flösku,
sagði gestgjafinn með breiðu brosi.
— Hjerna er nú góður og gam-
all koníaksdropi — og hann er
meir en 100 ára. Hvað segið þjer
uin það!“ Leikarinn leit á flöskuna
og sagði: „Mjer finnst koníakið þá
vera altof lítið eftir aldri“.
----x-----
í skjalasafni hallarinnar Itaman-
aty í Rio de Janeiro, hefur nýlega
fundist fyrsta bókin sem prentuð
var i Brasilíu. Það er Htil hók, að-
oins 20 síður. Hún lýsir komu bisk-
upsins af Rio de Janeiro til Brasilíu
1767. Á gulnuðu titilblaðinu stend-
ur: Anno do MDCCLXVII. Prentar-
inn hjet Antonio de Fonseca og varð
að halda bókinni leyndri, því að
Portugalskonungur gaut illu auga til
alls sem þá gerðist í Brasilíu og
neitaði öllum um prentfrelsi. Til
refsingar var prentsmiðju Fonesca
lokað eftir konunglegri skipan og
hann varð að greiða háar sektir,
Pólland á mikil náttúrugæði,
Kosziuszko, frelsishetjan, dó í Paris. Ilann var graf-
inn i dómkirkjunni i Varsjá. Hjer á mgndinni sjest
kerið, sem hjarta hans er geymt í og er mynd hans
greypt á framhlið kersins.