Fálkinn - 21.12.1935, Síða 20

18
FÁLKINN
leysið og slangrið er versla víti
á vegi æskunnar. Þa'ð leggnr ó-
lal snörur á leið hennar og' er
];>ess albúið að lama svo sið-
ferðisþrek og framtak þjóðar-
innar, að lil stórra vandræða
liorfi. — Þetta viðhorf er til-
tölnlega nýtt í sögu þjóðarinnar
og lifi, en það er mjög alvar-
legs eðtis. Og það er lífsnanð-
syn þjóðinni, að forráðamenn
liennar skilji þessa alvörn og
skilji hana fljóit og grípi til
þeirra úrræða, sem hinar nýju
aðstæður krefjast. Það kostar
mikið fé og margskonar fórn-
fús störf og alveg ný átök, ef
veita á þorpa- og bæjaæskunni
viðunandi nppeldisleg skilyrði,
eitthvað svipuð þeim, sem bestu
sveitaheimilin veittu áður, en
þó mótuð af liinni nýju öld. En
það má ekki horfa í kostnað
né fyrirhöfn. Framtíð þjóðar-
innar veltur ó þvi hvort við er-
■um menn til að skilja og vilja,
og notum fjármuni liðandi
stundar framtíðinni lil bagsbóta
en ekki lil hrösnnar og, falls.
( - Nú er útlitið sem næst
þannig, að við leggjum eina
krónu til mentamála móti
hverjum 5—6, er við eyðum
fyrir tóbak og' brennivín!)
En lítum svo til barnanna,
sem enn eru í sveitunum. Heim-
ili þeirra eru orðin fámenn,
Voru þau þá fjölmennar og
fastbygðar stofnanir og mörg af
þeim ógætis skólar. Og þó þetta
væri ærið misjafnt og sum börn-
in yrðu sorglega útundan, vegna
getuleysis eða skilningsleysis
foreldranna, þá má segja að
um flest stæði alþýðumenning
okkar alltrauslum fótum, þó fá-
breytt væri og miður raunhæf,
eiula lifði þjóðin þó nokkuð
frumstæðu sveitalifi með marg-
erfðar venjur og tæki. En með
öldinni kemur voralda erlendr-
ar menningar yfir landið, gegn-
mn innlenda stjórn, síma o. f 1.,
sem þegar fró byrjun boðar
slórbreytta þjóðlífsbáttu og ný
* tök á svo að segja liverju verk-
efni. I fræðslu- og mentamálum
eru fræðslulögin frá 1907 fyrsti
vorboðinn. Þau eru samin af
mönnum, sem fyrst og fremst
stóðu föstum fótum á gamalli,
gróinni jörð og höfðu andað að
sjer ilmi hennar, en griltu þó i
röndina á nýjum og breyttum
timum. Lögin byggja enn á
heimafræðslunni, sem vonlegt
var og rjett, börnin skyldu koma
al-læs í slcólana og nokkuð
skrifandi og reiknandi, en skól-
inn leitast við að víkka sjón-
hring þeirra í almennum fræð-
um. Og sveitaskólarnir, farskól-
arnir, hugsaðir aðeins sem hjálp
banda heimilunum, meðan þau
gætu verið aðalskólinn, en jafn-
vel þá finst það á málflutningi
sumra löggjafanna, að þá órar
fyrir því, að slikt muni vart
eiga sjer langan aldur, lieldur
þurfi sveitirnar að eignast upp-
eldisstofnanir, áþeklcar bestu
heimilunum, er stundir líða. Og
einliver allra framsýnasti og
gáfaðasti Islendingurinn, sem
uppi var um s.l. aldamót, Páll
Briem amtmaður, var í þessum
efnum hvorki myrkur í máli
nje kröfuvægur. Ilann skrifaði
mikið uin uppeldismál okkar
um aldamótin. Itann sá í anda
hinn milda starfsdag, hið nýja
landnám er blasti við alstaðar.
Hann sjer, að þjóðinni muni
fengnir í hendur stjórnartaum-
arnir, og ekki verði altaf liægt
að skella allri skuld á Dani er
illa gengi, heldur myndi öll á-
byrgðin senn livíla á hennar
eigin herðum. En til þess að
ganga í móti hinni nýju land-
námsöld þyrfti stórum bætt
uppeldi. Hann fordæmir kákið
og fullyrðir, að umgangsskól-
arnir, er siðar voru nefndir far-
skólar, sjeu og verði kák. Hann
heimtar fullkomna skóla, telur
það brýnustu nauðsyn. Og hann
veigrar sjer ekki við að segja
sinni samtíð til syndanna. Hann
segist vita að getuleysinu, fá-
tæktinni, verði borið við. Þetta
sje ekki hægt, það kosti of
mikið, en á meðan þjóðin eyði
stórfé á hverju óri fyrir brenni-
vín og tóbak, miklu, miklu meir
en sem þeim kostnaði svari, nái
engri átt að kenna getuleysi
um, lieldur sje það blábert
menningarleysi. Og þannig hefir
þetta gengið fram til þessa
dags.
Ef við, sem vorum farnir að
sjá ögn og skilja um s. 1. alda-
mót, rennum huganum til baka
og lítum svo yfir nútíma þjóðlíf
okkar, og' reynum að festa sjón-
ir á meginþáttum þessara
tveggja þjóðlífsmynda, þá
stöndum við, yfirleitt, undrandi
yfir breytingunum. Við erum í
raun og veru komnir í nýjan
lieim. Mörg af þeim eldri við-
horfum eru gjörsamlega horfin
og önnur spáný blasa við. Ný
viðhorf; ný verkefni, nýir liætl-
ir, ný tæki, nýlt líf heimtar
nýja menn, sem mótast verða i
nýrri deiglu. Það er miskunnar-
leysi hins raunhæfa lífs, sem
kallar, hvort sem okkur þykir
það ljúft eða leitt. — En svo
að segja fram á þennan dag,
liafa illa útbúnir skólar með
lítt mentaða kennara að mestu
lokað útsýninu yfir hina nýju
öld, og foreldrar óg ráðamenn,
sem ekki vilja eða geta skilið
hin nýju viðhorf, magna þcnn-
an ömurlega skollaleik.
Nú er þess að gæta, að á síð-
ast liðnum fjórðungi aldar lief-
ir orðið hér voldug þjóðlífs-
bylting og ískyggileg. Þjóðin
hefir svo að segja fluttst úr
sveit að sjó, og í bæjum og
þorpum er nú mikill meirihluti
liennar uppalinn og þar er og
verður framtíð hennar mótuð,
að langmestu leyti. Þessum stað-
reyndum verður ekki í móti
mælt, þó þær kunni að þykja
beiskar á bragðið. En þær
bljóta að vekja alla liugsandi
menn lil atliugunar á þessu
mjög svo breytta viðliorfi til
uppeldismálanna yfirleitt, svo
sannarlega sem vitað er og
margviðurkent, að grundvöllur
alls þjóðaruppeldisins hefir af
þessum ástæðum stórum breytst
til liins verra. — Barnahópurinn,
sistarfandi, liefir verið hrifinn
úr faðmi fagurrar og friðsællar
sveitanáttúru, frá göfgandi sam-
lífi við jurtir og dýr, og varpað
í iðjuleysið á möl sjávarþorp-
anna og gölur hæjanna. En iðju-
Gangur í skólanum. Útiskórnir ern
skyldir eftir við yfirhöfnina en fá
ekki iið koma' inn i skólastofuna.