Fálkinn - 21.12.1935, Side 42

40
F Á L K I N N
inn meS Eyjafjallajökli að norðan-
verðu. Eru jjá ekki önnur vatnsföll
á leiðinni en Krossá, og tvær smá-
ár aSrar.
í Langanesi hittust hóparnir, eins
og áætlaS var. ÁS var þar góða
stund i ágætu haglendi, og síðan
haldið viðstöðulaust inn í Fagraskóg.
Á þeirri leið eru tvær ár Jökulsd og
Steinholtsá. Koma þær ofanúr jökl-
inum og renna í Markarfljót. Geta
þær verið slæmar yfirferðar vegna
slraumhörku og stórgrýtis, ef mikið
valn er í þeim. Enginn skógur er
nú í Fagraskógi, aðeins grasivaxnar
brekkur og hvammar. Land þetta
hefir vafalaust verið fegurra, er
Jörundur goði fór eldi yfir það, og
lagði það undir hof sitt.
Úr Fagraskógi liggur leiðin inná
Krossáraura. Krossá kemur undan
Goðalandsjökli og rennur milli Þórs-
merkur og Goðalands i Markarfljót.
Er hún straumhörð og oft ill viður-
eignar. Þegar kemur inná aurana,
sem eru stórgrýttir og mjög slæmir
fyrir hestfætur — blasir Álfakirkja
við til hægri handar einkenni-
legur tindur, og sýnisl í fljótu
bragði vera gat í gegn um hann, en
svo er ekki. „Gatið“ er litbrigði
bergtegundanna.
Yfir Krossá er farið framundan
Stóraenda á Þórsmörk. Blasir
Goðalandið þá vel við, og er
þar allhrikalegt og stórfenglegt
um að litast. Utigönguhöfði gnæfir
þar yfir, en nafn dregur hann af
l>vi, að þar hefir fé oft gengið úti.
Slóriendi er fallegur dalur grasi
vaxin með skógi vaxnar hlíðar alt
i kring (mynd 11). Er þar annar
aðal áningarstaður ferðafólks.
Nokkru innar er fíúðarhamar. Fyrir
innan hann eru miklar og fagrar
skógartorfur, en erfitt er þangað
að komast, vegna þess að Krossá
rennur nú venjulega fast undir
hamrinum, og er óreið vegna
straums. Sigurður Vigfússon forn-
fræðingur segir i ferðasögu fyrir
52 árum (í Árb. Fornl.fjel.) að
Búðarhamar sje 30 faðmar á hæð,
(ca. 68 m.) og að þá hafi verið
grænar brekkur og flatir fyrir neð-
an hamarinn, norðan við Krossá.
Nú er Krossá fyrir löngu búin að
sópa þessu fagra landi burt.
Þó Eyjafjallajökull sje svipmikill
og tignarlegur til að sjá, hvar sem
er af Þórsmörk, cr hann þó tignar-
legastur frá Búðarhamri.
Fyrir botni Krossáraura eru
Teigstungur og Múlatungur, upp að
jökli, en Goðaland að sunnan.
Til þess að komast úr Stóraenda
í aðaldalinn á Þórsmörk, Húsadal-
inn, verður tvisvar að fara yfir
Krossá, fyrst á líkum staS og komið
var, og síðan aftur á móts við
Langadalinn. Sá dalur liggur langt
norður í Mörkina, vestur undir há-
um hnjúki, sem heitir Valahnjúkur
(458 m.) Langadalur er nokkuð
djúpur og allur grasi gróinn, en
skógur í hlíðunum. Er farið norður
eftir honum til að komast í IJúsa-
dalinn. Á þeirri leið er Snorrariki
svo kallað. Er það hamar úr mó-
bergi, og hellir upp i berginu. Afar-
mikið er af mannanöfnum og ár-
tölum grafið í bergið kringum hell-
ismunnann, en upp i liann er ein-
slígi höggvið í móbergið. Sennilega
hefir flóttamaður er Snorri hjet, átl
þetta „ríki“ um stundarsakir, ein-
hverntíma á fyrri tíð, og nafnið þar
frá komið.
IJúsadalur er vestan í Þórsmörk,
og stærstur af dölunum þar. í hon-
um er allmikið graslendi, og mikill
skógur. Um eða eftir aldamótin 1800
bygði Sœmundur Ögmundsson hóndi
i Eyvindarholti — faðir sjera Tóm-
asar á Breiðahólstað, og langafi
greinarhöf. en langa-langafi ritstj.
Fálkans Sk. Sk. og fylgdarmannsins
Sig. Tómass. — bæ í Húsadal, og
bjó þar í 2 ár. Sjest en glöggt móta
fyrir tóftunum af bæ hans. Sagt er
að honum hafi fundist vetrarríki of
mikið á Þórsinörk, og þvi hætt þar
búskap. Sæmundur hafði og eitt sinn
útibú i Stóra Dimon, og sjest þess
enn merki1).
Ekki kunna sagnir frá því að
herma, að neinn annar en Sæmund-
ur hafi húið á Þórsmörk síðan á
tíð Njáls, en þá voru þar þrir hæir.
En þeir sem námu land á Þórsmörk
i upphafi, voru tveir bræður, að þvi
er Landnáma segir,Ásbjörn og Stein-
finnur, Reyrketilssynir. Ásbjörn
helgaði guðinum Þór landnám sitt,
og kallaði Þórsmörk. Og síðan hefir
„mörkin“ fagra það nafn borið.
Norðan við Húsadalinn eru Hamra-
skógar; er það mikið skóglendi, og
nær norður að Þröngá, en sú 4
rennur eftir hrikalegu gljúfri víð-
ast hvar sunnan úr Goðalands- eða
Þórsmerkurjökli, norðvestur í Mark-
arfljót, og skilur að Þórsmörk og
Almenninga. Austan við Almenninga
eru Emstrur og er þar afrjettur
Hvolhreppinga. Liggur syðsti Fjalla-
baksvegar, eða Flosaleið, um Þórs-
mörk, Álmenninga, Emstrur og Mæli-
fellssand austur í Skaftártungu.
Markarfljót rennur norðan við Þórs-
mörk í gljúfrum, en norðan við það
er afrjettur Fljótshlíðarmanna nefnd
ur Grænafjall. Er hann grösugur og
her því með rjettu þetta glæsilega
nafn.
Þórsmörk er dásamlega fögur og
einkennileg. Þar eru háir hnúkar
með þverhnýpum björgum. Ein-
kennilegir tindar, hellar og básar.
Milli hnúkanna og tindanna, eru svo
grasi og skógivaxnir dalir (stærri
og smærri) en hlíðar dalanna og
fellanna flestar skógi klæddar.
Landslagið er svipmikið og tignar-
legt en fagurt um leið. Er því ekki
að undra þó málarar og ferðafólk
sæki þangað.
Nú hafði ferðafólkið skoðað það
af Þórsmörk sem hægt er að sjá á
einum degi þegar farið er úr byggð
og í byggð aftur. Mest gaman væri
að geta dvalið þar í hcila viku, því
altaf væri hægt að sjá eitlhvað nýtt
1) Sæmundur bóndi var sonar-
sonur Högna „prestaföður“ á Breiða-
bólstað, en móðir hans Salvör Sig-
urðardóttir var af Ásgarðsætt, afa-
systir Jóns Sigurðssonar.
á hverjum degi, og það gera sumir
sem liafa til þess tíma. Var nú lagt
af stað úr Húsadalnum, eftir að á-
gætur myndatökumaður (Gissur Eras-
musson) hafði lekið m> ad af hópn-
um á hestbaki, og haldið suðut
mörkina, og yfir merkurranann —
vestasta hornið á henni — og fyrir
sunnan hann yfir Krossá í fjórði
sinn. Er sú leið ógreið og verður
sumstaðar að teyma hestana upp og
niður hálsa og linjúka, og gæta verð-
ur vel að grjótfluginu undan fótum
þeirra. En af henni er fagurt útsýni
og tignarlegt hvert sein litið er. Til
austurs yfir Þórsmörk og til Goða-
landsjökuls — sem líka er sundum
lcallaður Geitlandsjökull eða Þórs-
merkurjökull — til norðurs yfir
Fljótshlíðarafrjett, (til Grænafjalls,
Einhyrnings og Tindfjalla) til vesl-
urs til Fljótshlíðarinnar, og til suð-
urs til Eyjafjallajökuls.
Þegar komið er yfir Krossá, er
farin sama leið til baka og komin
var um morguninn framhjá Álfa-
kirkju og vestur í Fagraskóg. Þar ;
brekkunum var áð stundarkorn, og
siðan haldið vestur að Stakkholts-
gjá.
Stakkholtsgjá skerst langt inn í liá-
lendisbrúnina sein er norður af
Eyjafjallajökli. Er hún svo löng, að
12—15 mínútna reið er inn í botn
á henni. Hamraveggirnir eru þver-
hnýptir og margir tugir metra á
liæð. Inn í botninum falla 2 fossar
ofan í hana afarháir en vatnlitlir.
Þar er gjáin orðin svo þröng og
dimm, að eigi fæst nægilegt ljós til
að taka myndir. Öll er gjáin hrika-
leg og tilkomumikil, og skoða hana
allir sem leið eiga nálægt henni.
Líkur eru til, að Stakkholtsgjá (og
Bleikársgljúfur í Fljótshlíð) hafi
ii]iphaflega myndast við jarðskjálfta.
Hálendisbrúnin hafi rifnað i slik-
um náttúruhamförum. En vitanlega
hefir vatnsrensli um aldaraðir hjálp-
að til að sljetta hamraveggina, og
færa botninn neðar og neðar.
Þegar komið var út úr gjánni var
liaklið vestur í Langanes. Þar skift-
usl leiðir. Fólkið sem kom austan
undan Fjöllum um morguninn, og
var okkur samferða um Þórsmörk-
ina, ætlaði nú vestur í Fljótshlíð,
en okkar hópur austur undir Eyja-
fjöll. Var nú skift um hesta og fylgd-
armenn, og hjelt svo hver hópurinn
sína leið. Um þetta leyti sló yfir þoku
og fór að sudda úr henni. Þótti okk-
ur þetta miður, því nú var eftir að
koma i Nauthúsagil, og skoða reyni-
viðartrjeð sem áður hefir verið get-
ið um. Við tókum því það ráð að
heita á Strandakirkju. Var ákveðið
að hún skyldi fá sína krónuna frá
liverju okkar ef upp yrði stytt, og
þokan horfin, er við kæmum í Naut-
húsagil, — það er kippkorn fyrir
innan efsta bæ undir Eyjafjöllum
að vestan verðu — Stóru Mörk — og
ef bjart og gott veður yrði daginn
eftir, en þann dag ætluðum við að
fara austur með Eyjafjöllum að
sunnanverðu, austur að Skógafossi,
og til baka aftur alla leið til Reykja-
víkur. Strandakirkja varð strax við
áheitinu. Eftir svo sem 10 minútur
var komið þurt og gott veður, og
næsta dag var veðrið eins og við
liöfðum beðið um.
Um nótlina gisti sumt af hópn-
um i Stóru Mörk, en hitt á Selja-
landi. Er sá bær undir Seljalands-
múla, litlu sunnar en Seljalandsfoss.
Næsla morgun snemma var lagt
af stað frá Stóru Mörk og niður að
Markarfljóti þar sem verið var þá
að byggja brúna yfir það. Sú hrú er
mesta brú landsins eins og kunnugt
er, 242 metrar á lengd. Hún mun
standa eigi langt frá þeiin stað, er
Skarphjeðinn liljóp sitt annálaða 12
álna hlaup yfir Markarfljót milli
höfuðísa, og vó Þráinn Sigfússon
föður Höskuldar Hvítanesgoða, er
hann var að koma úr hoði Runólfs
goða i Stóra Dal.
Frá brúnni var haldið niður að
Seljalandi. Á þeirri leið er Stóri
Dalur, i dálitilli kvos inn í l'jöllin.
Þar bjó Runólfur goði höfðingi mik
ill á þeirri tíð er Njála gerist. Þar
bjó einnig faðir hans Úlfur örgoði,
ættfaðir hinna færgu Oddaverja —-
og Sturlunga. Stóri Dalur var síðar
um nokkurt skeið höfðingjasetur.
Þar bjuggu m. a. þrír feðgar í röð,
þeir Eyjólfur Íögmaður sonarsonur
Árna Dalskeggs, sem áður er getið,
Einar sonur lians sýslumaður, er
átti fyrir konu Hólmfriði Erlends-
dóttir sýslum.1) Var hún dótturdótt-
') Til er spádómur fyrir Erl.
sýslum. þegar hann var unglingur i
Skálholti og er liann svona, (sbr.
Sýslumannaæfir): Erlendur var ung-
ur sveinn í Skálholti á dögum Gott-
sveins biskups, en þá var þar prest-
ur Sveinn spaki Pjetursson. Hjer um
1444 skyldi síra Sveinn um vetur-
inn embætta á Torfastöðum, (í Bisk-
upstungum) og kvaddi Erlend með
sjer til ferðar, sem svein sinn. En
þá þeir komu í hólana fyrir sunnan
Hrosshaga brast á foraðsveður, svo
þeir viltust og því næst lögðust þeir
fyrir. Erlendur var þá lítt harðn-
aður og tók að kala. Prestur þæfði
hann til hita. Erlendur kvaðst aldrei
komast þaðan með lífi. Prestur bað
hann bera sig vel, ,þvi gott kemur
lijer á eftir, og verður okkar önnur
æfi, þá er jeg er orðinn biskup í
Skálholti, en þú fær dóttur Þor-
varðar rika á Möðruvölluni og hús-
frú Margrjetar“. Erlendur mælti:
„Það má vel ske, að þjer verðið
biskup i Skálholti, en það aldrei,
að jeg fái svo ríka og velborna konu
svo fátækur sem jeg er hjá henni“.
„Efa þú aldrei guðs miskunn", sagði
prestur, „því svo mun verða sem
jeg segi, og það til merkis þá þú
ríður til kaupa, mun koma slík
lielliskúr, að menn munu varla þykj-
ast muna slíka“. Að morgni ljetti
upp hríðinni, og fóru þeir til Torfa-
staða. Það var á orði að Sveinn
prestur skildi lirafnamál, eða hefði
sagnaranda í hrafnsliki. Spádómur-
inn rættist því 16 árum síðar eða
1460 giftist Erlendur Guðríði dóttur
Þorvarðar ríka á Möðruvöllum.
Spádómurinn rættist einnig að
því er Svein sjálfan snerti. Hann
varð nokkru siðar Skálholtsbiskup.