Fálkinn - 11.09.1937, Qupperneq 4

4
FÁL.KIN N
BJARGVÆTTUR ÁRSINS 1937.
Það er orðið rangmæli að segja, að stóriðja sje ekki
til á íslandi. I sumar hefir landið haft verksmiðju-
rekstur, sem sennilega skilar afurðum sem nema
altað helmingi af öllum útflutningi landsmanna á
árinu. Síldarverksmiðjurnar á íslandi hafa aukist
og margfaldast á síðari árum, og í ár fer það sam-
an, að síldárgengdin hefir verið meiri en í manna
minnum, og afurðirnar hafa mikið til verið seldar
fyrirfram, með góðu verði. Það er því síst ofmælí
þó sagt sje, að síldin hafi orðið bjargvættur þessa árs.
I.
Það hefir löngum verið orð-
lak manna, er sildveiðar ber á
gómá, að sá átvinnúyegur sje
happdrætti, sem að vísu stund-
um gefi háa vinninga, en stund-
um verri en nokkurl happ-
drætti, ])ví að hann gleypi þá
miklu meira en í hættu var
lagt, skili fólki bjargarlausu í
kaupstaðinn aftur eftir hábjarg-
ræðistimann og geri úlgerðar-
mennina gjaldþrota. Það hefir
þvi miður verið talsvert satt í
þessu. MikiII gróði góðæranna
hefir freislað margra lil að
leggja á tæpasta vaðið og stund-
um fara með meira kap])i en
forsjá og hælta of miklu. Þvi
að við síldveiðar var, eins og
kunnugt er ekki aðeins sú
hættan við dyrnar, að sildin
veiddist ekki, heldúr lika hitt,
að hún veiddist of vel. Ýmsum
ei í minrii, hvernig fór eitt góða
veiðiárið. Það varð svo mikið
framboð af sild, að hún fjell
niður fyrir sannvirði eða varð
óseljanleg, alveg eins og fer um
kaffið hjá Brasiliumönnum eða
hveitið í Canada og Bandarikj-
unum. Markaðurinn var of
þröngur. ()g þó er íslensk síld
ein hesta síld í heiminum.
Á siðari árum hafa menn því
orðið einhuga um, að takmarka
söltun sildar lil þess að tryggja
það, að markaðurinn offyltisl
ekki. En hvað átti þá að gera
við síldina, sem umfram varð?
Þar kom síldariðnaðurinn lil
sögunnar. Það er rúmur mark-
aður í heiminum fyrir síldar-
olíu og sildarmjöl og þessvegna
virtist sú leið ein opin, að koma
hjer upp síldarverksmiðjum
eða sildarhræðslum, til þess að
nota sjer gengdina, sem hjer er
við land af þessum silfúrglitr-
andi smáfiski, þegar vel lætur.
Og nú er svo komið, að það er
ekki nema hrot af þeirri síld
sem veiðist, er vel árar, sem
fer í salt og tunnur. Síldar-
hræðslurnar taka hróðurpart-
inn af síldinni, hræðslan er orð-
in stóriðja, sem í ár hefir orðið
til þess að hjarga afkomu
landsins undir hinum erfiðú
kringumstæðum, sem þjóðin á
við að bú.á um þessar mundir.
Hvernig byrjaði þetta? Það
byrjaði fyrir 20 árum með því,
að norskir menn komu hjer
með ófullkomin tæki lil ])ess að
vinna olíu úr síld, í smáum
stíl. Norðmenn voru þá fyrir
nokkrum árum byrjaðir að
hræða síld heimafyrir, en þeim
var kunnugl um, að hjer var
sildargengdin meiri en þar, því
að þeir höfðu þá um 30 ára
skeið stundað síldveiðar við ís-
land. Þrir eru þeir taldir, sem
byrjuðu á þessari atvinnu hjer.
Einn var Thormod Bakkevig,
sem reisti vcrksmiðju á Siglu-
firði fyrir 150 mála vinslu á sól-
arhring. Annar var Evanger,
sem reisti um likt leyti verk-
smiðju handan Siglufjarðar, á
Staðarhóli, fyrir um 500 mála
afköst. Sú verksmiðja varð fyr-
ir snjóflóði og' eyddist árið 1924,
en súmt af vjelum hennar hefir
lil skamms tíma verið í notkun
i öðrum síldarbræðslum hjer á
landi. Þriðji Norðmaðurinn,
sem hóf hjer síldarbræðslu var
Söhstad, sem kom allmikið við
sílldarútgerð hjer á landi á síð-
ustu áratugum. Skömmu síðar
voru stofnuð fjelög um að reka
hræðslu á skipum og var annað
danskt en hitt norskt. Á Ön-
undarfirði hafði verið stofnað
fiskmjölsverksmiðja, sem siðan
var hreytt í síldarbræðslu og er
nú kölluð Sólbakkaverksmiðj-
an. Og upp úr hvalvciðastöð á
Iiesteyri var stofnuð síldar-
hræðsla; sú verksmiðja var síð-