Fálkinn - 08.01.1938, Blaðsíða 4

4
F Á L K I N N
Með svartfugli um Hornstrandir
Eftir Áskel Löwe.
Hornbjarg sjeð austanfrá.
Við komum utan úr heimi
eða kannski bara frá Reykja-
vik, — og siglum vestur og
norður með landinu okkar litla.
Kannski erum við á litlum bát
og sjóveik, eða við liggjum í
þægilegum stól á stórskipi og
lesum nýjungar Iieimsbókment-
anna og njótum útsýnisins á
stjórnborða til hvíldar á milli,
rjett eins og reykingamaður
nýtur vindils eða listamaður
fagurs málverks af fögrum stað.
Og fyrir augu okkar ber snæ-
krýndan tind nessins norðan við
Faxaflóa, sker og fuglaver
Rreiðafjarðar, .... Vestfirðina,
Djúpið, Rit með gjálpi útliafs-
aldnanna og Straumnes með
Goðafossi gamla kolryðguðum
uppi í klettóttri fjörunni. Ósjálf-
rátt kímum við að tilhugsun-
inni um fjósið að Látrum eftir
Goðafoss-strandið, því að þar
var selt fín eikarhurð fyrir með
áletruninni: „I. farrými", og
þegar inn kom í fjósið, rakst
maður á dýrindis legubekk og
stoppaða stóla, að ógleymdum
spegli, þar sem kýrnar og
mjaltakonurnar gátu sjeð útlit
sitt nákvæmlega, hvenær, sem
þær lysti.
Skömmu síðar opnast okkur
sýnin norður að Hornbjargi,
þessum tignarlega konungi
bjarganna við ysta haf, við
köstum bókinni, vindlinum, sjó-
veikinni, eð'a livað það nú var,
út í yzta myrkur gleymskunnar,
þjótum út að borðstokknum og
setum hönd eða sjónauka yfir
auga — eða kannski við still-
um bara myndavjelina vel, því
að nú kemur hrikalegt Jandslag,
sem við höfum aldrei fyrr sjeð,
inn í brennividd vjelaraugans.
Foss i Hrolleifsvík á Ilornströndum.
Hornstrandir kallast einu
nafni nvrstu strandir hins vog-
skorna Vestf jarðakjálka, en
þa'r ná misjafnlega Iangt til
vesturs og austurs, eftir því
hver talar í það og það skiftið.
Við skulum lialda okkur við
venju fjöldans nyrðra og láta
crðið tákna svæðið frá Hæla-
vikurbjargi norðanverðu og
austur að Smiðjuvik, — eða
kannski alt austur að Geirólfs-
gnúp, sjáum til?
Regar skip sigla vestur og
norður með landi, fara þau
venjulega svo djúpt úti fyrir
Strandir, að fjarlægðin ein get-
ur fegrað víkur og voga svo, að
alla unnendur yndislegs lands-
lags hlýtur að langa til að fygj-
ast með, þótt ekki væri nema
einum af litlu svartfuglunum,
sem flýja undan skipinu og
fljúga til lands. Flestir láta að
eins augun elta fuglinn, þar lil
hann hverfur i aragrúa ættfugla
sinna, aðrir taka nokkrar lje-
legar fjarlægðarmyndir af
heimili hans, en við skulum
gefa hugmyndaflugi okkar laus-
an tauminn og svífa i anda á
haki svartfugls inn yfir dá-
semdir Hornstranda um stund.
Syartfuglinn okkar er lítil og
fögur álka, sem lyftir sjer þung-
lamalega upp af ládauðum
sænum, og flýgur síðan hratl
inn að næst nyrsta odda Is-
lands, Ilælavíkurbjargi við
Hornvík vestanverða.
Okkur ber hratt yfir og inn
með hinu lága og lausa Hæla-
víkurbjargi, sem er hrikalegur
veggur milli Ilælavíkur og
Hornvíkur, þjettsetinn af svart-
fugli, þrátt fyrir sífelt grjót-
hrun. Noi'ðan við það sjáum
við kynlega dranga og brýni,
stapa og fjalir úr stuðlabergi
með stórum grasþúfum og
gargandi fuglamergð, - en
vegna liins nauma tíma okkar,
skoðum við bjargið ekki nánar,
en fljúgum beint vfir víkina
sti’ax og stefnum á bæinn að
Horni.
Svartfuglinn okkar brýtur öll
lög og reglur kynbræðra sinna.
þegar hann flýgur á land fram-
an við bæinn, þvi að hingað
koma svartfuglarnir aldrci,
nema á leið sinni til móður
moldar eftir dauðann. En hlut-
verkið, sem liann tók sjer við
burð okkar hingað, heimtar, að
liann fari manna- en ekki svart-
fuglaleiðir, og við það sættir
hann sig fúslega og strax.
Bærinn að Horni stendur. á
hrekkubarði undir vestanverð-
um hlíðum bjargsins fræga, og
er fjórbýli á jörðunni, þótt ekki
sé hún stór, hvað heytekju við-
kemur. En aukatekjur bænd-
anna þarna eru betri og meiri
en víðasthvar annarsstaðar á
landinu. A veturna keppist Ægir
gamli við að bera ósköpin öll
af timbri, selju, furu og
greni, — upp í fjörurnar til
þeirra. Hann liefir borið það
alt á sínu breiða baki í misjafn-
lega mörg ár alt frá hinum
köldu skógum Síberíu af ein-
tómum hugsunum um hag
Hornstrendinga, og hann er
ekki fyrr í rónni en alt timbrið
er komið liátt upp á kamb í
fullkomið öryggi fyrir hinum
ólmu dætrum gamla mannsins,
sem eru fúsar að eyðileggja aila
hans vinnu nxeð því að rífa
timbrið á haf út á ný. Þetta
mikla síberíska timbur taka
lxændurnir ýmist til brenslu eða
smíða eftir ástæðum, og
hornstrenskum árabátum er
viðbrugðið fyrir gæði. Mörg
trén eru nokkra tugi feta á
lengd, þeim er flett í sundur
með heljarmikilli flettusög,
önnur eru rótarhnúðar, sem gott
er að nota í bátstafna, en mik-
ið af rekanum er aðeins not-
hæft í eldinn.
Varla hefir Ægir skilað af
sjer stóra timburfarminum
sinum, er hann kyi’rist og heill-
ar bændurna út á fagurt og
lítið úfið yfirborð sitt. Þeir búa
sig út með áhökl, ýta fram
háli og taka nokkur áratök, —
og á örskömmum tíma fylla
þeir bátana af feitum og g'óð-
um þorski í soðið heima eða
til söllunar og sölu á mörkuð-
um liins viðffeðma heims.
Þannig líða nokkrar vikur
með fullum bátum fiskjar
hvern einasta dag, er gefui', og
þegar þorskinum loks fer að
fækka, er bjargið oi-ðið sneisa-
fult af eggjum hins klunnalega
fagra svartfugls. Bændurnir
taka til áhöldin sin og fara upp
á bjarg einn góðan veðurdag
síðari hluta maí, sigmönnunum
er rent niður fyrir brúnina og
þeir dregnir upp aftur ótal
sinnum með tvö til þrjú hundr-
uð egg í hvippunni í hvert sinn.
Eggin eru síðan skygnd og valin
og seld lil ísafjarðar eða
Reykjavikur fyrir ránverð, en
Stropuð og unguð egg étin
heima eða látin fvrir beinakéx
og annan mal i duggur Færey-
inganna.
Þegar hefir vei'ið sigið tvisv-
ar i hverjum stað með hálfs-
mánaðar millibili, er svart-
fugiamergð drepin í nokkra
daga i miatinn upp á veturinn.
Og þá fyrst er tekið til við hina
venjulegu heyvinnu sveitanna
og heyjað af kappi alt til slát-
urtíðar. Fjenu er slálrað á ísa-
firði og' dálitlu heima, en þó
blutfallslega fremur litlu, vegna
fuglakjötsins, sem til er saltað
frá í vor.
Að haustverkunum loknum
geta bændurnir á Horni byrjað
að vinna og smiða úr timbur-
farmi Ægis frá næsta vetri á
undan, og unnið þannig i hjá
verkúm að smíðum báta og
arnboða til eigin notkunar og
söln fram á vor.
A meðan þannig' er unnið að
breytingu síðasta vetrárverks
/Egis i fje, kemur hann með
sinn næsta farm, og þannig
heldur hringrás ársins áfram
öld eftir öld.
En þessi flutningur móður
Náttúru á auðæfum upp í liend-
ur hinna hornstrensku bænda
hefir verið hefndargjöf i hundr-
uð ára, ef litið er á það frá
sjónarhóli hyggins búmanns. A
meðan bændur Hornstranda
unnu að nýtingu timburs, fiskj-
ar, eggja og fugls, glevmdu þeir
nefnilega túnunum sínum að
öðru leyti en því, að dreift var
ai’Iéga úr fjárhúshaugun’un á
þau. Þúfurnar hugsuðu þeir
ei<ki minstu vitund um, nema
þá ef lil vill gagn þeirra við
stækkun yfirborðs túnsins. Þess
vegna urðu bændurnir á Horni
cinir hinna siðbúnustu islensku
bænda við sljettun túnanna, því
að þeir liófu ekki verkið fyr en
eftir 1930 og þá aðeins vegna
hvatningar eins aðvífandi sjó-
manns, sem var búsettur í ná-
grenni þeirra í tvö ár. Hefði
þessi sjómaður ekki ýtt þeim af
slað með áhuga sínum og at-
orlui, væri líklega engin þúfa
borfin úr túninu að Horni enn
þann dag i dag, en aðeins