Fálkinn - 12.03.1938, Blaðsíða 7

FÁLKINN
Þegar eggið vill kenna hænnnni.
Svo a'ð þjer l'inst erfitt að skilja
kenningu Einsteins! Ójá, þú veist
að það þarf skilning til að skilja.
En mjer var það leikur, að skilja
heimsmyndina, sem hann sýnir okk-
ur. Vitanlega nota jeg heilann, jeg
hefi vanið mig á að hugsa skýrt.
„Það var gaman“, tók jeg fram í
við vin minn Pjetur. „Jeg er einmitt
að leita að manni, sem getur hugs-
að skýrt. Að vísu eru það ekki Ein-
steinsvísindi, sem jeg þarf að fá ráðn-
ingu á, heldur eru það nokkrar al-
mennar spurningar úr daglega lif-
inu. Jeg hefi spurt marga, en svör-
in sem jeg fæ eru svo margvísieg,
að jeg botna ekkert í þeim, enda
er jeg óvanur því að einbeita hug-
anum. Líttu á flöskuna þarna —
það var að vísu önnur flaska, en
það kemur í sama stað niður. Hún
kostaði eina krónu og sex aura
ásamt tappanum. Flaskan kostaði
krónu meira en tappinn. Hvað kost-
ar flaskan sjálf þá mikið'þ*
„Þetla er hlægileg spurning! Eins
og allir geti ekki svarað þessu!
Hún kostar nei, annars bíddu
hægur — ja, þetta er bölvuð vit-
ieysa og það stendur alveg á sama
hvað flaskan kostar. Annars kostar
hún krónu“.
„Stendur á sama, já, en það var
þetta með að æfa heilann. Minn er
svo skorpinn. En þú átt bíl. Get-
urðu sagt mjer skýringuna á svo-
litlu, sem jeg botna ekki í. Það var
kringlótt akbraut og tveir bílar óku
einn hring á brautinni með ná-
kvæmlega sama liraða. Þeir fóru í
sína áttina hvor. Samt var annar
bíllinn 80 mínútur að fara umferð-
ina, en hinn var 1 tíma og 20
mínútur. Hvernig getur legið í
þvi?“
Hann gáfaði vinur minn varð
kindarlegur á svipinn. „Hvað ertu
að bulia", sagði hann. „Geturðu ekki
heldur sagt eitthvað af viti. ‘Því er
fljótsvarað þessu, þvi verður sem sje
alls ekki svarað, en . . . .“
„Geturðu þá svarað mjer dálitlu
viðvikjandi sokkum. Það hjengu 24
sokkar uppi á háalofti, 12 hvítir og
Þjer hafið tekið út liæsta
vinning á númer 12, fimta flokk
þann 14. júlí i fyrra?
Sebaldus kinkaði aftur kolli,
en sagði ekki neitt.
Þjer hafið þá myrt Jaro-
slav Krek. Jeg tek vður fastan.
Komið þjer!
Nú megið þið ekki verða
hrædd, þið sem vitið sannleik-
ann. Sannleikurinn og rjettlætið
sigrar ávalt að lokum. Það
dróst að vísit í nokkra mánuði.
En svo kom sannleikurinn í
ljós. Sebaldus Schneider slapp
með tveggja ára fangelsi fvrir
ólöglega meðferð á fundnu fje.
Því að hann hafði eytt eign
Jaroslavs Kreks og erfingja
hans.
Og húsið i Sandgötu? Það er
orðið svart aftur. Og börnin
ganga herfætt núna. Skórnir
eru orðnir gatslitnir. Og ein-
liversstaðar er hundur að
snuðra í gömlum úrgangshing
og reynir að finna eitthvað æti-
legt ....
Asaint betlurunum, sem nú
eiga engan að ....
12 svartir. En nú var koldimt uppi
á loftinu, svo að ekki var liægt að
sjá litinn á sokkunum. Nú var
stúlka send upp á loft og beðin að
sækja eitt sokkapar, hvítt eSa svart,
en koma ekki ofan meS fleiri sokka
en hún þyrfti til að vera viss um,
að hvítt eða svart par væri í sokk-
unum, sem hún kæmi með. HvaS
gat hún komist af með að taka
marga sokka minst, til þess að vera
v’iss um, aS koma með tvo af sama
lit?“
„Fífl getur spurt meir en tíu vís-
ir menn hafa við að svara —Pjet-
ur hló fyrirlitlega. „Taki maður
þrettán sokka er maSur viss um
að koma með samlitt par. En færri
kemst ma'ður ekki af með. Þetta get-
ur hvert flónið skilið. Barn í neðstu
bekkjunum i skóla ....“.
„Segðu mjer þá annað, sem jeg
hefi verið að ígrunda. Það lijekk
kaðalstigi niður með hliðinni á
skipi á höfninni og neðsta þrepiS
snerti vatnsborðið. MillibiliS milli
þrepa í stiganum var eitt fel. ÞaS
var aðfall og sjórinn liækkaði uln
Ivö fet á klukkutíma. Hvað voru
mörg þrep í stiganum komin í kaf
eftir tvo tima?“
Pjetur tútnaði út af fyrirlitningu.
„Það eru auðvitað 4 þrep — það
er deginum ljósara. Þegar maður
heyrir svona spurningar liggur
manni við að segja eins og Cæsar:
Veni, vidi, vici . . . .“
,,Já, vel á minst, Cæsar. Jeg ætla
að nota tækifærið meSan jeg er í ná-
vist viS svona greindan mann. ÞaS
er nefnilega ýmislegt fleira, sem jeg
get ekki skili'ð. ÞaS hefir fundist
áletrun suður í St. Galle í Sviss.
Áietrunin er með eigin hendi Cæs-
ars og hljóðar svo: Jeg, Július
Cæsar, keisari ltómverja, vann sig-
ur yfir Göllum á þessum stað, árið
53 fyrir Krists burð.
Jeg hefi verið að þvæla þessu
fyrir mjer. Sögulega sjeð er áletr-
unin rjett, en mjer finst eitt skrítið
við hana. Þú ....“
Pjetur leit niður á mig: „Sje hún
sögulega rjett, þá er ekkert við
hana að athuga, það getur hvert
l'lónið sjeð. Cæsari skjátlaðist aldrei.
Áletrunin er rjett. Punktum og basta.
Þjer væri nær að nota gáfurnar i
eitthvað þarfara en að vera brjóta
heilann um sjálfsagðan hlut. En rök-
fræðin er fólgin í því að byggja
upp — leggja stein á stein“.
Leggja stein á stein —! Mjer fór
að gremjast gorgeirinn i piltinum.
„Getur þú leyst aðra gátu fyrir mig.
Það er um stein — múrstein. Þegar
múrsteinn vegur 2 kíló -(- hálfan
múrstein, hvað þungur er hann þá
aliur?
„Þessi spurning er hvorki rök-
fræðileg nje slærðfræðileg. Jafnvel
Einstein sjálfur gæti ekki svarað
herini. Að eiga ákveða þyngd hlut-
ar af hálfri þyngd hlutarins, sem
ekki er ákveðin það er þvætt-
ingur“.
Nú var kominn hálfkæringur i
mig en jeg lijelt áfram. Svaraðu
mjer þá þessu: Það var tjörn og í
tjörninni var lilja, daginn eftir voru
liljurnar 2, daginn þar á eftir 4,
næsta dag 8, hinn daginn 1(5 —
talan tvöfaldaðist á hverjum degi.
Eftir þrjátíu daga var tjörnin orðin
full af liljum. En hvaða dag var
tjörnin hálf-full?“
Jeg sá hvernig neistarnir fuku
inni í vitstöðvum Pjeturs. „Hálffull
segirðu? Maður skyldi halda að þú
værir hálffullur. Þú ættir ekki að
þurfa að liugsa þig inikið um til
þess að vita, að þegar það tekur
30 daga að fylla tjörnina, þá tekur
jiað 15 daga að hálffylla liana“.
Nú gat jeg ekki lengur á mjer
setið. Jeg varð að varpa kurteisinni
fyrir borð og láta skina i tennurnar
á hreinskilninni. „Það getur verið
að þú meltir hann Einstein vel, en
hvað sem þvi líður þá hefir þú
ekki þau hyggiiidi, sem í hag koma.
Jeg het'i ekki verið að prófa greind-
ina í þjer, heldur hefi jeg verið að
fá sannanir fyrir hve vitlaus þú ert.
Og þú hefir farið fram úr því, sem
mjer gat dottið í hug. Þú meltir Ein-
stein af því að þú botnar ekkert í lion-
um. En gagnvart daglegum viðburðum
ertu eins og flón. Og þessar 7 spurn-
ingar sem jeg hefi lagt fyrir þig
hafa verið mælikvarði á flónsku
þína. Ef þú hefðir nent að liugsa
mundirðu fljótt liafa sjeð, að flask-
an kostaði eina krónu og 3 aura.
Ilún kostaði 1 kr. meira en tappinn,
sem hefir kostað 3 aura, og 1 kr.
og 3 eru einni krónu meira en 3
aurar. Bilarnir voru þjer of vaxnir,
því að í allri speki þinni gleymist
þjer, að 80 mínútur og 1 tími og
20 mínútur eru nákvæmlega það
sama. Og sokkarnir! Sá sem ekki
er ofviti, t. d. meðalgreind vinnu-
kona, mundi fljótt hafa sjeð, að ef
hún tæki þrjá sokka með sjer var
hún örugg. Því að minsta kosti tveir
þeirra hlutu að vera af sama lit. —
Og svo var það kaðalstiginn og
flóðið. Fjögur þrep fóru í sjóinn.
segir þú. En þau fóru alls ekki í
sjóinn. Þvi að skipin eru venjulega
fljótandi og vatnið sem steig lyfti
skipinu um leið.
Jeg hafði aldrei sjeð Pjetur roðna
fyr en nú. Og svo herti jeg á.
„Cæsar var mikilmenni, það er
víst um það. En liann hlaut að sjá
fyrir óorðna híuti úr því a'ð hann
gat krotað á bjargið, að hann hefði
unnið sigurinn 53 árum fyrir Krists
burð. Vissi liann að Rristur mundi
fæðast og hvenær?
Pjetri batnaði ekki við þetta. Nú
varð liann dreyrrauður i framan.
En jeg hugsaði til Cæsars og hjelt
áfram sigurförinni.
„Þú sagðir, að Einstein mundi
ekki hafa getað reiknað út þyngd-
ina á múrsteininum. Þjer væri holl-
ara að reyna að hugsa í stað þess
að hreykja þjer og þykjast vera
gáfaður. Þá mundirðu ef til vill
skilja. Hugsaðu þjer að þú skiftir
steininum í tvo jafna parta. Svo
tekurðu hálfa steininn, sem nefndur
er í dæminu á burt. Afgangurinn
vegur 2 kíló, en það er hálfur múr-
steinninn. Hann vegur þá allur 4
kíló.
Og að lokum skal jeg segja þjer
þetta um liljurnar í tjörninni --
sem þú sagðir að væru búnar að
hálffylla tjörnina eftir 15 daga.
Þegar liljurnar tvöfaldast á hverjum
degi segir það sig sjálft, að helm-
ingurinn hefir ekki verið kominn
fyr en 29. daginn. Því að 30. dag-
inn tvöfaldast þær og þekja þá alla
tjörnina".
Pjetur fór án þess að kveðja.
Josep Caspari, eða Mezzofanti
kardínáli er líklega mesti málamað-
urinn sem nokkurntíma hefir verið
uppi. Hann fæddisl i Bologna i
Ítalíu. Málanám var auðvita'ð aðal
lífsstarf hans enda lærði liann til
fullnustu 114 tungumál og 72 mál-
lýskur að auki. Hann er eini mað-
urnn sem skilriki lærðra raanna
ligga fyrir um, a'ð hafi kunnað „54
tungumál eins vel og innfæddir
menn“. Það tók hann fjögra mánaða
kappsamlegt nám að læra kinversku
til fullnustu, og hún var það mál
sem tók hann lengstan timan. Hann
kunni mál allra siðaðra þjóða og
að auki fjölda af mállýskum, t. d.
Indiánamállýskur vestan af Kyrra-
hafsströnd. Og hann gat kent Byron
lávarði almúgamálið sem talað var
i London. Mezzofanti kom aldrei út
fyrir landsteina Ítalíu.
Skák nr. 38.
Skákþing íslendinga 1938.
Reykjavík 8. febr.
Drotningarbragð.
Hvítt: Eggert Gilfer.
Svart: Ásmundur Ásgeirssun.
1. d2—d4, d7—d5; 2. c2—c4, c7
-cO; 3. Rgl—f3, Rg8—f6; 4. e2—e3,
Venjulegra og betra er Rbl—c3); 4.
.... e7—e6; 5. Ddl—c2, Rb8—d7;
6. Rbl—c3, a7—a6; 7. c4xd5, c6xd5;
(Ásmundur hafði, í svipaðri stöðu,
leikið e6xd5 á móti Baldri Möller
og fekk erl'iða stö'ðu); 8. Bfl-
d3, b7—b5; 9. 0—0, Bc8—b7; 10.
Dc2—e2, Bf8—dö; 11. Rf3—d2, 0—0;
Til mála kom að leika lijer e6—e5
en er þó of tvísýnt til þess að fai-
andi sje út í það í svona rólegri
stöðu); 12. f2—f4, (Hindrar spreng-
ingri á e5); 12 .... Ha8—c8; 13.
a2—a4, (Tilgangslaust. Sjálfsagt var
að undirbúa sókn konungsmegin, t.
d með því að leika Hfl—f3), 13.
.... b5—b4. 14. Rc3—dl,. a6—a5:
15. Rdl—f2, (Hindrar 1U6—e4), 15.
.... Rf6—e8; 16. g2—g4, f7—f5;
17. g4xf5, (g4—g5 hefði að vísu
lokað stöðunni meira en æskilegl
var en gefur svörtu hins vegar
þrönga og vandasama stöðu. Eftir
liinn ger'ða leik verður peðið á e3
að veikleika), 17...... e(ixf5; 18.
Rd2—f3, g7—gO; 19. Rf3—g5, (Betra
var að leika Rf3—e5, meðal annars
lil þess! að skýla peðinu á e3), 19.
.... Dd8—e7; 20. Kgí—hl, Re8—
g7; (Til þess að hindra sprenging-
una h2—li4—h5); 21.'Bcl—d2, Rd7
f6; 22 Hfl—gl ?, (Hvitt sjer ekki
hættuna sem stafar af því að drotn-
ingin stendur á bak við peðið á e3.
Hvítt á nú vandasamastöðu. Ef I. d.
De2—f3 þá 1U6—e4).

22 ....Bd6xf4!!; (Þetta er sjötta
skák Ásmundar á þinginu. Hann er
aftur orðinn samur og hann var);
23. e3xf4, (Hvítt á ekkert betra),
23 ....De7xe2; 24. Bd3xe2, Hc8
c2; 25. Hgl—dl, (Betra en Hal—dl)
25 .... Rf6—e4; 26. Rf2xe4, (Hvítt
á að líkindum ekkert betra. Manns-
tapið verður ekki umflúið), 26...
.... d5xe4; 27. d4—d5!, h7—h(i!,
(Neyðir riddarann á óhagstæðan
ueit); 28. Rg5—li3, e4—e3; 29. Bd2
xe3, Hc2xe2; 30. Be3—b6, Hf8—c8;
31. lvhl—gl, (Lösar peðið á d5).
Hc8—c2; 32. Bb6—f2, (Rli3—f2 var
ekki betra. Ef 32. d5—d6, þá He2-
g2f; 33. Kgl—fl, Bb7—aOt; 34. Kfl
—cl, Hc2—e2t; og mát í. öðrum
leik), 32....He2—d2; 33. d5—d6,
Rg7—e6; 34. dO—(17, Bb7—c(i; 35.
Bf2—bO, Bc(ixd7; 36. HxH, HxH;
37.Bb6xa5, Hd2xb2; (Svart liefir
unnið manninn aftur og haldið peð-
inu, sem vanst í 22. leik. Þrátt fyr-
is mislita biskupa er staðan óverj-
andi á hvítt); 38. Ba5—bO, b4—b3;
39. Hal— a3, Bd7—c6; 40. a4—a5.
Bc6—d5; 41. Bb6—e3, Hb2—g2t;
gefið. Mátið verður ekki varið nema
nokkra leiki.
0-**ll«MO-*,ln»'O'*,WM'O-*,U»»'O^w'O *'
9 •*«1Iim0 **<Im-0'*0m'0 k
Drekkiö Egils-öl
O'-lte-O-w -mrO-^-O-Mto'OO'-lfc. # "iu,0■••wo