Fálkinn - 05.11.1938, Qupperneq 5

F Á L K I N N
5
Dáladier eftir komu sími til Miin-
chen; myndin tekin á flugvellinuui
i Miinchen.
loiðandi inaður í, og oft átt erfitt að
stjórna. Flokkur hans hinn tjekkneski
lýðveldisflokkur, fjekk t. d. við þing-
kosningar i maí 1935 aðeins eitt
sæti fram yfir Súdeta-Þjóðverja.
Foringi þessa flokks, Henlein, fór s.
I. vor til Lundúna og fullyrti þá, að
flokkur hans væri ennþá „ákveð-
inn að keppa að sjálfstæði Þjóð-
verja innan hins tjekkneska rikis
og rjetta fram höndina til samninga-
gerðar“, enda var lengi útlit fyrii'
að jafnvel |)ýska stjórnin, sem sagð-
ist bera.hag allra Þjóðverja innan
og utan Þýskalands fyrir brjósti,
hefði fallist á eitthvað hjeraðafyrir-
komulag, sem hefði trygt sjálfstæði
Súdetanna innan tjekkneska ríkisins.
En rás viðburðanna fór á annan
veg og leiddi til j)ess að Tjekkósló-
vakar töpuðu Súdetahjeruðunum al-
veg' og meira til. Það má lita svo á,
að þrent hafi valdið þessu: 1)
Tjekkneska lýðveldið var ekki eins
sjálfstætt og slerkt og það leit úl
fyrir, síst fjárhagslega; 2) tjekkó-
slóvakiska stjórnin hafði gert ýmsar
ráðstafanir, sem miðuðu að eflingu
ríkisins, en komu harl niður á þjóð-
arbrotunum, einkum Súdetum; 3)
alþjóða traust til Benes-stjórnarinn-
ar hafði óneitánlega veikst á ein-
kennilegan hátt. Þessi 3 atriði skulu
nú rakin hjer eftir því sem rúm
leyfir:
Hlutur sá af liinu austurríska
keisaraveldi, sem fjell í hlut Tjekkó-
slóvakíu, hafði að geyma frjósöm
akur- og skógarlendi, auðug námu-
svæði og' 78% af iðnaðarfyrirtæki ■
um gamla rikisins. Hinn síðast-
nefndi fengur reyndist ódrýgstur:
áður fyr hafði hann sjeð 53 milj.
manna fyrir iðnaðarvörum, unnum
úr gleri, járni; postulíni, ull og leðri,
nú hafði markaðssvæðið minkað
stórkostlega þannig að Tjekkósló-
vakia var frá því fyrsta mjög háð
útflutningsverslun og dutlungum
heimsmarkaðsins. Þegar á árunum
1927 ’29 fóru yfir ()()% allrar iðn-
aðarframleiðslu landsins lil annara
landa. Til allrar óhamingju átti iðn-
aður þessi að mestu leyti heima i
Súdeta-hjeruðunum, nær landamær-
unum, svo að Tjekkóslóvakar sáu
sig neydda til þess að flytja hann
að miklu leyti lengra inn í landið,
til þeirra hjeraða sem þeir sjálfir
voru fjölmennastir i. Þegar svo
heimskreppan skall á, varð atvinnu-
leysið af sjálfu sjer tilfinnanlegast i
Súdetahjeruðúnum, sem nú gátu ekki
lengur staðisl samkepnina við iðn-
aðinn i tjekknesku hjeruðunum, sem
var búinn nýrri vjelum og áhöldum
en þeira iðnaður, sem var látinn úr-
eltast vegna þess að hann átti að-
setur sitt á landsvæði, sem var á-
litið hættusVæði í næsta ófriði.
Tjekkneskir bankar voru tregir til
að lána peninga þangað, ríkisstofn-
anir hlúðu frekar að tjekkneskum
fyrirtækjum o. s. frv. Með þessu
skapaðist, við hliðiua á tjekkneska
iðnaðinum yfirleitl, sannkallað neyð-
arástand i atvinnuvegum Súdeta.
I viðleitni sinni, að tryggja festu
og afkomu ríkis síns, komust Tjekl:-
óslóvakar ekki hjá því að gera ýms-
ar stjórnfarslegar og viðskiptalegar
ráðstafanir, sem gengið var með á
hlut jijóðarbrotanna við landamær-
in. Skulu hjér aðeins nefnd nokkur
dæmi þess, sem gefa um leið nokk-
urar skýringar á óánægju J)eirri sem
ríkti ni. a. í Súdetá-hjeruðunum. Á
árinu 1935 voru gefin út lög um
skiftingu og ríkiseignanám jarðeigna,
seni voru yfir 300 dagsláttur að
stærð. Stjórnin fjekk heimild til þess
að taka eignarnámi 75% af þvi ak-
urlendi, sem Súdetabændur bygðu,
og flytja þangað tjekkneska nýbýlis-
bændur. Þar við bættust að á árinu
1930 gengu í gildi lög, sem heimil-
uðu ríkisstjórn Tjekkóslóvaka að-
gang að öllum eignum við landa-
mæri ríkisins, ef þjóðar nauðsyn
(t. d. stríðshætta) krefðist þess. í
sambandi við framkvæmd laga Jiess-
ara settu Tjekkar æ fleiri tjekkneska
menn í opinber embætti, af Jieirri
einföldu ástæðu, að aðrir en Tjekk-
ar voru álitnir óábyggilegir þegnar
lýðveldisins. Þetta gekk svo langt
að |)ýskuni skólum var víðsvegar
lokað, samkomur Súdeta bannaðar
o. s. frv.
Þetta hefði nú ef til vill alt haft
þann árangur, sem Benes-stjórnin
hafði gert sjer vonir um: efling
tjekkóslóvakiska ríkisins og sam-
eining lands og þjóðar. En um Jietta
sama leyti var annarsvegar þýska
ríkið að losna úr því öngþveiti, sem
]>að hafði korrþst i vegna ákvæða
l'riðarsamninga frá árinu 1919.
Súdetarnir, sem gátu ekki fengið að
sameinast Jiessu ríki ásanit fyrri
þjóðfjelagsbræðrum sínum, Austur-
ríkismönnum, álitu þær kvaðir, sem
tjekkneska stjórnin lagði á |)á, þung-
ar og órjettmætar. Umkvartanir
þeirra bárust til þjóðabandalagsins.
Fjöldi erlendra blaðamanna fór um
hjeruð þeirrá og virti fyrir sjer á-
standið eins og það hafði orðið
með tímanum: verksmiðjurnar ónot-
aðar eða úreltar, fólkið atvinnulaust,
heilbrigðisástandinu ábótavant, tor-
tryggni og óánægja mikil. Ýmsir
meðlimir Jijóðabandalagsins fóru að
efast um hvort stjórn Tjekkóslóvak-
iu ætti skilið það traust, sem henni
s.nininganna i Versölum. Hernaðar-
bandalag þeirra við Rússa var einnig
Htið á með tortrygni. Tjekkneska
stjórnin hafði í 4—5 ár lofað að
koma á betra skipulagi i Súdetahjer-
uðunum, án Jiess að árangurinn
hefði orðið mikill. Alþjóða gagn-
rýni á framkomu Tjekkóslóvaka var
komin af stað-og henni haldið uppi
af blöðum og útvarpi í Þýskalandi.
Nú skarst enska stjórnin í leikinn.
Hún var samþykk því, að einn hinn
reyndasti stjórnmálamaður og samn-
ingamaður Englendinga, Lord Run-
ciman, fór i „einkaerindum“ til
Tjekkóslóvakíu. Þó að Lord Runci-
man hafi þar ekki komið fram sem
fulltrúi ensku stjórnarinnar, leikur
J)ó enginn Vafi á því, að afstaða
ensku stjórnarinnar og einkum Ne-
ville Chamberlain forsætisráðherra
Syrovy hershööfingi, núverandi for-
sætisráðherra Tjekka.
bygðist á því sem Lord Runciman
sá og heyrði í Tjekkóslóvakíu. Hin-
ar 3 ferðir Chamberlains til Þýska-
lands á fund Hitlers voru einnig af-
leiðingar ferðar Lord Runcimans.
Síðan hefir hverl atvikið rekið
annað: Þýskalandsferðir Chamber-
lains, ræðnr Hitlers og Görings mar-
skálks á flokksliingi í Núrnberg,
breyting á afstöðu frönsku stjórnar-
innar, stríðsundirbúningar víðar um
heim, ótli og skelfing almennings
— enginn virtist sjá friðsamlega
lausn þessa máls.
Nú skeður hið mesta undur vorra
daga: Hinir leiðandi menn stærstu
Evrópuríkja setjast við eitt borð og
komast að samkomulagi, sem er
Þjóðverjum í hag, á kostnað eins
rikis, sem stóð að Versalasamning-
unum, og meira að segja, var stofnað
af þeim! Öflin sem knúðu fram
þetta undur voru tvö: friðarvilji
annað og ófriðarótti hitt.
Heimurinn stendur i þakkarskuld
við „the big four“, sem fundu hina
friðsamlegu lausn þessa máls. Ne-
ville Chamberlain á þakkir skilið
fyrir það að fljúga þrisvar á fund
Hitlers, til þess að gera alt sem í
hans valdi stóð til Jiess að bjarga
Evrópumenningu frá glötun. Musso-
lini hepnaðist að blanda sjer á hinn
lieppilegasta hátt inn í samningsum-
leitanirnar, sem höfðu farið fram
áður. Daladier var fyrstur aílra
franskra stjórnmálamanna, sem gekk
að beinum samræðum við leiðtoga
Þjóðverja, Hitler kanslara, sein get'ði
sitt til þess, að gera fund þennan
mögulegan og seinkaði hervæðingu
liýska hersins á þeirri stundu, sem
andstæðingur hans hafði Jiegar
gefið fyrirskipanir uni herútboð.
brúa- og járnbrautasprengingar.
Hinir erlendu fulltrúar og frjetra-
ritarar, sem biðu fyrir utan sal þann
sem fundur „hinna fjögurra stóru“
Framh. á hls. 14.
hafði verið sýnt frá dögum friðar-
Eftir lieimkom sina frá fundinum í Miinchen fór Chamberlain á fund
Bretakonnngs i Buckingham Palace. Frá v.: Drotningin, Chamberlain,
Frú Chamberlain, fíeorg konungur.
Brú i nánd viö Breibenfnrt i Súdcta-hjeriiðunum, sem var sprengd í loft af tjekkneskum hermönnum rjett
áiður en samkomulag náðist i Munchen.