Fálkinn - 06.09.1940, Blaðsíða 4

4
F A L K I N N
ÞEGAR KARTAFLAN LAGÐI UNDlR SIG HEIMINN
TVTÚ á tímum'getur fólk ekki
verið án lcartöflunnar frern-
ur en brauðs. Kartaflan hefir
sigrað heiminn, alveg eins og
bifreiðin, síminn og útvarpið.
Það eru ekki nema fáeinar aldir
siðan þetla gerðist og það gerðist
alls ekki hljóðlaust, því að einu
sinni var blessuð kartaflan ekki
i hávegum liöfð.
Það er alls ekki víst, liver það
var, sem fyrstur flutti kartöfl-
una til Evrópu. Þrír menn eru
nefndir til: sjóhetjan Francis
Dralce, Walter Raleigli og .Tolin
Hawkins. En svo mikið er víst,
að kartaflan er komin frá Am-
eríku, nánar tiltekið Suður-Am-
eríku. Evrópumenn urðu því að
finna Ameríku áður en þeir
l'undu kartöfluna. Og kartaflan
fanst á eyju einni fyrir Chili-
siröndum, um þrjátíu kílómetra
undan landi, út af bænum Arau-
cania.
Það er sagt, að .Tolm Hawkins
háfi liafl kartöflujurtina með
sjer til Englands um tuttugu ár-
um á undan Francis Drake, en
Iionum tókst ekki að vekja at-
1 íygli á henni. Francis Drake var
víkingur mikill og ránsmaður og
hafði umboð stjórnar sinnar til
að taka skip herfangi á höfum
úti; flutti hann mikið fjemæti
til Englands. En allir þeir fjár-
sjóðir vega ekki á móti kartöfl-
unum, sem hann liafði með sjer
l'rá eyjunni Mocha við Chili-
strönd. Hann Ijel setja kartöfl-
urnar niður, þegar til Englands
kom, en þegar að uppskerunni
lcom, varð mönnum sú skyssa á,
að hirða blómaldinið, en eklci
rótarhnúðana. Aldinin voru steikt
i smjöri og borin fram með alls-
konar lostæti, en gestirnir ljetu
sjer fátt um máltíðina finnast
samt. Kartöflugrasið var brent
á akrinum. Eigandinn stóð og
horfði á. Þarna lágu brunnir
hnúðar á víð og dreif, og af til-
viljun varð honum stigið ofan á
einn þeirra Hann kramdist og
maðurinn varð hissa að sjá hve
hreinn og hvitur hpúðurinn var
i sárið. Nú var farið að rannsaka
þessa rótahnúða betur. Það var
besta lykt af þeim og bragðið
var ágælt! Þannig uppgötvaðist
l>að hvað kartaflan eiginlega var
ef sagan er þá sönn. Það var
ein af mörgum uppgötvunum,
sem verða fyrir tilviljun.
Menn vita með vissu, að Fran-
eis Drake hefir komið til Mocha.
Nýlega var nefnilega ieiðangur á
þessum slóðum og rannsakaði
eyjuna alla. Fundust þá ýmsir
munir, sem vissa er fyrir, að sjeu
komnir frá „Golden Hand“, en
svo hjet skip Francis Drake.
Kartöflunni var á sínum tíma
lýst sem einskonar jarðhnetu,
sem varð meyr, er hún var soðin,
alveg eins og kastaníu-aldini.
Fyrstu tilraunirnar með kart-
öfluna gáfu þannig enga von um
Vel spíraður kartöflur seltar i djúpur rúkir.
þá glæsilegu fram
tíð, sem þessi
manneldisjurt
fjekk síðar, enda
var varla við öðru
að búast, úr því
að það var ekki
rjetti hlutinn af
jurtinni, sem mat
reiddur var. Þess
vegna datt engum
í lmg, að rækta
þessa jurt til
manneldis fyrst
um sinn, heldur
aðeins sem skraul
jurt.
Er hún hafði
átt langa æfi i
þeirri „stöðu“, seg
ir sagan, að kart-
aflan hafði komið
á borð Englakon-
ungs, árið 1616,
og var matreidd á
afar einkennileg-
an hátt. Kgl. vis-
indafjelagið i
London á heiður-
inn af þvi að hafa
beitt sjer fyrir
kartöfluræktinni.
Það var kringum
1737. En kona
borgarstjórans í
Suldewagen í Har
lem ljet það álit
i ljós, kringum
1750, að kartöflur
gætu aldrei orðið
mannamatur, því að þær væru
ekki einu sinni svínum gef-
andi. Hún rak eldastúlku sína
úr vistinni, því að hún hafði
gerst svo djörf, að kaupa sjer
nokkrar kartöflur og sjóða handa
sjálfri sjer.
Þetta sýnir, að því fór fjarri,
að kartöflunni væri tekið með
opnum örmum. 1 Prússlandi varð
að beita þvingun, lil þess að fá
fólk til að rækta kartöflur. Frið-
rik Vilhjálmur fyrsti var strang-
ur maður, enda hótaði hann
bæridum, að skera af þeim nef
og eyru, ef þeir svikist um að
Kartaflan, fullvaxin jnrl í blóma, með undirvexti
rækta kartöflur. Og víðast hvar
annarsstaðar gekk það treglega,
að fá fólk til að laka upp karl-
öflurækt. Nema í Ítalíu. Þar
skildist fólki fljótt, hve mikils-
verð fæðutegund kartaflan gat
orðið hjá almenningi.
í Frakklandi varð að beita
brögðum til þess að fá ahnenning
til að rækta kartöflur. Mikil
hungUrsneyð hafði gengið yfir
landið árið 1718. og nú hjet
stjórnin verðlaunum þeim, sem
gætu komið með nýja fæðuteg-
und, sem gengið gæti i korns
stað.
I' Isieðiskartöflur.