Fálkinn - 15.01.1943, Blaðsíða 4

4
f ALKINN
Hver ern liin siö furOuverk veraldarinnar?
Talan sjö hefir Jaótt þýðingarmikil
síðan í forneskju. MeS Gyðinguni
var sabbatsúrið 7 almanaksár, júbil-
árið var 7x7 ár, gullstjakinn í must-
erinu var með sjö greinum, og há-
tíðarnar miklu stóðu sjö daga, eins
og sköpun veraldarinnar, að hvild-
ardeginum meðtöldum. Grikkir lögðu
einnig dulræna merkingu í töluna
sjö. Þeir töluðu til dæmis um „sjö
vitringa“, og um sjö furðuverk ver-
aldarinnar. Þetta voru byggingar og
listaverk, sem sakir frábærrar prýði,
stærðar eða annara einkenna báru
af öllum öðrum ágætum mannaverk-
um, sem fornöldin átti í svo ríkum
mæli. Elsta og merkilegasta furðu-
verkið var
Keopspýramídinn mikli, í Egypta-
landi. Faraóinn Keops ljet hlaða
hann fyrir 5000 árum, og hann er
hið eina af sjö furðuverkum forn-
aldarinnar, sem varðveist hefir til
vorra daga. Hann stendur enn, litt
skemdur, skamt frá Kairo, sein ó-
brotgjarn minnisvarði yfir menn-
ingu Forn-Egypta.. Hann er 140
metra hár, en var þó hærri í fyrsíu,
vegna þess að grjót hefir verið tek-
ið úr toppinum á lionum og notað tii
húsagerðar í Kairo. Keops reisti
þennan mikla varða til þess að
verða grafhýsi hans sjálfs, en þó
vita inenn ekki hvar þessi faraó var
grafinn, og steinkista sú, er fanst í
grafhýsinu, eða „Konungaklefanum“
svonefnda, var tóm þegar að var
komið. Á miðöldunum tókst kalif-
anum Mamun að brjótast inn í graf-
hýsið, með miklum erfiðismunum.
Hann hafði lieyrt sagnir um, að gíf-
urleg auðæfi væru fólgin í pýra-
mídanum, en varð fyrir miklum
vonbrigðum.
Hengigarðarnir í Babýlon voru
annað furðuverkið, og lágu utan
endimarka Grikklands, eins og
pyramidinn. Þjóðsagan sagði, að
Semiramis drotning hefði látið gera
þessa garða, en sannleikurinn er sá,
að það var Nebúkadnesar gamli, sá
er kunnur er úr Biblíunni, sem ljet
gera garðana. Það var skömmu áður
en Babýlóníuríki leið undir lok. Er
sagt að liann liafi látið gera garða
þessa til vegsemdar og unaðar drotn-
ingu sinni, en hún var prinsessa frá
Medeu, og leið ávalt af heimþrá
þárna á flatneskjunni, enda hafði
hún alist upp í fjallalandi. Ekki
voru garðar þessir nú „hangandi“,
heldur var þetta bygging með stöll-
um, að sjer dregin eftir þvi sem
ofar dró, og voru trje og annar gróð-
ur á stöllunum. Garðar þessir eru
nú fyrir löngu horfnir, en dágóðar
lýsingar eru til af þeim, svo að
menn geta gert sjer í liugarlund
hvernig þeir hafa litið út. Þarna
spruttu meðal annars aldintrje, en
dælur voru settar upp í garðinum
til þess að vökva gróðurinn. Undir
bogunum, sem hjeldu görðunum
uppi voru gangar og klefar, þar
sem hirðfólkið gat dvalið í forsæl-
unni, þegar hiti var undir beru lofti.
Allir sem til Babylon komu undr-
uðust mjög garðana og þótti stórum
meira til þeirra koma en hins mikla
musteris, sem kent var við Bel Mar-
duk, og öðru nafni hefir verið kall-
að Babelsturninn, eða liinnar miklu
hallar Nebukadnesars. Hengigarð-
arnir eru fyrir löngu horfnir en við
uppgröft hafa menn hitt fyrir ýms-
ar leifar af hleðslunum, sem talið er
að sjeu úr þeim.
Zeus-styttan mikla, eftir Fidias var
í Olympíu í Grikklandi, en þar var
einskonar miðdepill Grikklands og
þar voru Olympsleikarnir háðir.
Þetta risalikneski er nú fyrir löngu
glatað, en nokkra liugmynd geta
menn gert sjer um útlit þess af
myndum af því, sem mótaðar liafa
verið á forn-gríska peninga. Þetta
mikla líkneski var gert úr gulli og
fílabeini, en innan í því var l>ó
bolur úr viði. Var Zeus sýndur silj-
andi i hásæti sínu og hjelt hann á
lílilli mynd af sigurgyðjunni í liægri
hendi, en i vinstri á veldissprota,
með erni á sprotahúninum. Hásætið
var skreytt gimsteinum, gulli og fíla-
beini og útskorið með myndum.
Litlu menn mjög upp til þessa lista-
verks Fidiasar. „Sá sem sjer það
gleymir öllum raunum sínuin,“ segir
gamall höfundur. Sagt er að Caligula
Rómverjakeisara hafi dottið i hug
að ræna þessari Zeus-mynd í Olymp-
íu óg flytja liana á Capitolium i
Róm, en setja á hana nýjaii liaus,
sem bæri andlitsfall Caligula sjálfs.
En sagan segir, að þegar sendimenn
keisarans snertu á stytlunni heyrð-
ist svo ferlegur tröllahlátur innan
úr musterinu, að þeir flýttu sjer eins
og fætur toguðu og varð jiví ekkert
úr flutningnum. En eigi vita menn
með hverjum hætti hún hefir eyði-
lagst. Önnur sögn segir, að þegar
Fidias liafi verið búinn að fullgera
listaverkið, hafi hann beðið Zeus
um, að gefa sjer merki um, hvort
honum líkaði styttan vel eða illa.
Og að vörmu spori laust niður eld-
ingu skamt frá styttunni, en skemdi
liana þó ekki.
Þó merkilegt megi virðast er Zeus-
styttan liið eina furðuverkið af sjö,
sem var i Grikklandi sjálfu, þau
fjögur, sem enn eru ótalin, voru i
skattlöndum Grikkja.
ArtemismusteriÐ í Efesos á sjer
injög gamla sögu, og á sama stað og
það stóð höfðu áður staðið mörg
musteri, hvert eftir annað, þegar
borgarbúarnir í Efesos, sem þá stóð
á hátindi blóma síns, ákváðu að
byggja þarna nýtt musteri, sem bæri
af öllum hinum fyrri að fegurð og
prýði. Krösus hinn auðgi, Lydíu-
konungur, sendi musterinu ríkuleg-
ar gjafir, og svo stórt og dýrðlegt
varð þetta musteri, að Heródót jafn-
ar þvi til pyramidanna. En árið 356
kveikti þorparinn Herostratos í
musterinu. Ætlaði hann að gera nafn
sitt ódauðlegt með þessum verknaði
og tókst það, því að enn er það
kallað að vinna sjer „herostratiska
frægð“ er menn verða alræmdir af
endemum. Ákveðið var að endur-
reisa musterið i enn dýrðlegri mynd
en áður. Konurnar í Efesos seldu
dýrgripi sína og gáfu andvirðið til
musterisbyggingarinnar. Konungur
og höfðingjar gáfu stórgjafir, og
Alexander mikli bauðst til að greiða
allan kostnað af byggingunni, ef
nafn hans fengi að standa á henni,
en að því vildu þeir Efesosmenn
ekki ganga. Undir þaki þessa mikla
musteris voru 127 súlur, og sjálft
var musterið hið mesta listaverk
frá húsagerðarsjónarmiði, en auk
þess voru þar geymdii* hinir ágæt-
ustu dýrgripir. „Dýrasafn allrar
Asíu“ var musterið kallað. Yoru
þarna saman komnir allskonar verð-
mætir munir og listaverk. Róm-
verski rithöfundurinn Plinius segir,
að ekki mundi veita af mörgum bók-
um, ef lýsa skyldi höggmyndunum
einum í musterinu. Þarna var lika
hið fræga málverk Apeliesar af Al-
exander mikla ríðandi. Er sagt að
Alexander liafi ekki verið sem á-
nægðastur með myndina af sjer, en
að liestur lians liafi farið að hneggja
þegar hann sá liestmyndina á mál-
verkinu, og auðsjáanlega haldið, að
málaði hesturinn væri lifandi. Þá á
Apelles að liafa sagt: „Iíonungur!
Ilesturinn þinn hefir auðsjáanlega
betra vit á list en þú.“ Kringum ár-
ið 250 e. Kr. rændu Gotar musterið
og brendu það, en eftir það var það
ekki bygt upp aftur.
Grafhýsið í Halikarnassos. Orðið
Mausoleum, sem þýðir grafhýsi, er
ættað frá bænum Halikarassos i
Litlu-Asiu. Þar bjó forðum Mausolos
konungur og Artemisia drotning
hans. Þegar Mausolos dó, árið 353
f. Kr. syrgði drotningin hann mjög,
og ákvað að reisa honuin veglegt
grafhýsi. Kvaddi hún til sín fræg-
ustu húsagerðarmeistara og mynd-
höggvara — þar á meðal liinn fræga
Skopas — og fól jieim verkið. Arte-
misia dó af liarmi tveimur áruin
síðar, en listamennirnir bundu enda
á verkið. Eigi vita menn með vissu
hvernig þetta mausoleum hefir litið
út, en líklega liefir það verið svip-
að gildum kirkjuturni. Neðst var
grafhýsið en þá kom flatt þak, bor-
ið uppi af 36 jóniskum súlum, en
uppi á þakinu brattur pýramídi með
24 stöllum, og ofan á honum högg-
mynd af Mausolosi og drotningunni,
sitjandi á vagni, sem fjórum hestum
var beitt fyrir. Þetta grafhýsi var
lengi við lýði, því að á 12. öld er
liað talið dável útlítandi, en úr því
fór því að hrörna, og árið 1522 not-
uðu Jóhannesarriddarar grjótið úr
þvi til húsagerðar. Árið 1857 fann
fornfræðingurinn Newton staðinn,
sem grafhýsið hafði staðið á og
fann þar ýms listaverk.
Faros-vitinn við Alexandríu. Faros
er litil eyja við strendur Egypa-
Iands, en nafnið hefir færst yfir á
liinn fræga vita, sem jiar var reistur,
og síðar var farið að kalla vila yf-
irleitt faros. Faros-vitinn við Alex-
andríu var alls ekki elsti vitinn í
heimi, en hann varð allra vita fræg-
astur og talinn eitt af sjö furðuverk-
um veraldar. Hann var reistur i
stjórnartíð Ptolomeusar Philadelph-
os konungs (285—47 f. Iír.) og hjet
byggingarmeistarinn Sostratos frá
Iínidos. Segir Plinius sagnritari, að
konungurinn liafi verið svo „göfug-
ur“ að leyfa byggingameistaranum
að setja nafn sitt á vitann. En aðrir
höfundar halda því fram, að öðru-
visi hafi hagað til um þessa nafn-
ritun. Sostratos vissi vel að kon-
ungurinn — að þeirra tíma sið —
vildi hafa allan heiðurinn af bygg-
ingunni, og gerði því þessa áritun
nafns síns á laun og setti þvi næst
þunna múrhúð yfir. En á múrliúð-
ina setti hann nafn Ptolomeusar
konungs. En eins og hann hafði vit-
að fyrir þá veðraðist þessi liúð von
bráðar og kom þá í ljós nafn meist-
arans, sem liafði reist vitann. 1
gömlum skrifum eru til lýsingar á
þessum vita, en ekki er kunnugt,
hve hár hann hefir verið. Þó vita
menn að hann var fjórar hæðir, og
var efri hæðin jafnan minni um sig
en sú næsta fyrir neðan. Efstu hæð-
irnar voru hringmyndaðar en liinar
neðri í ferhyrning. Efst á vitanum
logaði bál nætur og daga, „eins og
eldstólpi á nóttum en skýstólpi um
daga“. Hvernig hagaði til inni í vit-
anum þekkja menn lítið, en sagt er
að þar hafi verið 300 lierbergi. Efst
á vitanum kvað liafa verið spegill
einn mikill, sem kastaði birlunni í
ákveðna átt. í fornöld voru speglar
gerðir úr fægðum mélmi, en speg-
illinn i Faros-vitanum kvað liafa
verið úr „gagnsæum steini“ og er
liklega átt við gler. Arabar hjeldu
áfram að nota vitann, eftir að
þeir höfðu tekið Egyptaland, en
með því að vitinn kom nú fjand-
mönnum kristninnar að gagni, þá
ákvað gríski keisarinn að reyna
að leggja hann í rústir. Gerði hann
út flugumenn til kalífans og tókst
þeim að vinna traust hans. Þeir
töldu honum trú um, að miklir fjár-
sjóðir væru fólgnir í leyniklefum í
vitanum, og loks ljet kalífinn brjóta
hann niður til þess að leita að
fjársjóðunum. Þegar hálfur vitinn
liafði verið mölvaður fór kalífann
að gruna, að ekki væri alt með
feldu, og reyndi hann nú að láta
endurbyggja vitann. En þetta mis-
tókst, og er verið var að koma
undraspeglinum mikla fyrir á rjeLt-
um stað þá dalt hann niður og fór
í mjel. Loks gereyðilagðist vitinn í
jarðskjálfta árið 1375.
Um Risann á Rhodos fóru miklar
sögur í fornöld, þó ekki byggi lengi
að honum. Þetta var tröllaukin
brons-standmynd af Helios, sólguðn-
um, en hann var verndargoð Rliod-
os-búa. Þeir gerðu þessa miklu
styttu til minningar um, að þeir
liöfðu staðið af sjer hættulega um-
sát, og lá við að eyríki þetta glataði
sjálfstæði sínu. Málmurinn i stytt-
unni var úr vígvjelum þeim, sem
óvinirnir urðu að skija eftir er þeir
hættu umsátinni. Myndhöggvarinn
Cliares gerði standmynd þessa, en
um liann er sú saga, að hann hafi
framið sjálfsmorð er hann var að
Ijúka verkinu, því að þá uppgötv-
aði hann að honum hefði skjátlast
í útreikningunum á burðarþoli stytt-
unnar. Menn vita annars lítið um
þessa miklu standmynd, og þekkja
ekki einu sinni staðinn, sem hún
stóð á. Það var einhversstaðar við
innsiglinguna að höfuðborginni, en
hitt er vitanlega Iygisaga, að stand-
myndin hafi verið svo stór, að hún
hafi staðið sinum fæti livorumegin
við höfnina. Innan í styttunni var
hringstigi neðan úr fæli og upp í
höfuð, og sumar sagnir lierma, að
liún hafi verið notuð sem viti, á
þann hátt, að eldur hafi brunnið i
augunum. Talið er að hún hafi ver-
ið 45 metra há, en það var ekki
liæðin ein heldur hið listræna form
styttunnar, sem gerði hana fræga.
En hennar naut ekki lengi við. Mun
hún hafa verið reist á árunum 292
—80 f. Kr. en árið 224 f. Kr. hrundi
hún í jarðskjálfta.